Alþýðublaðið - 19.01.1975, Blaðsíða 1

áiÞgui SUNNUDAGS-
Hl LEIÐARINN
Auðlegð og asi
Á engum tima i sögu manns-
ins hafa orðið jafnörar framfar-
arir og á þeirri öld er hann nú
lifir, tuttugustu öld. I fyrsta
skipti i árþúsunda sögu
mannsins má nú með sanni
segja, að margar þjóðir búi við
auðlegð. Fyrir fáeinum áratug-
um varð til hugtakið „vel-
megunarriki”. Einn kunnasti
hagfræðingur, sem nú er uppi,
bandariski prófessorinn John
Kenneth Galbraith, sem raunar
starfaði lengi sem efnahags-
ráðunautur Kennedys forseta og
sendiherra i Indlandi, bjó þetta
hugtak til með þvi að nefna bók,
sem hann ritaði og orðið hefur
eitt af kunnustu ritum aldarinn-
ar um efnahagsmál, „Vel-
megunarrikið” („The Affluent
Society”). Bók hansvar lýsing á
nútima þjóðfélagi, sem ein
kennist af fullkominni tækniþró-
un og sérstökum viðskiptahátt-
um og hefur fært þegnum sin-
um mikla velmegun. En hún var
jafnframt gagnrýni á ýmsum
þáttum þessa þjóðfélags. Hann
varaði við ýmissi þróun innan
þess, m.a. ofmati á efnahags-
verðmætum og vanmati á
menningarverðmætum. Jafn-
framt taldi hann rikjandi
kenningar i hagfræði um gildi
samkeppni og viðskiptafrelsis
ekki eiga við i flóknu vel-
megunar- og iðnriki nútimans i
sama mæli og átt hefði sér stað
fyrr, þegar skipan efnahags-
mála var öll einfaldari og fyrir-
tæki smærri.
Fyrri kynslóðir hafa eflaust
gert ráð fyrir þvi, að i kjölfar
tækniframfara og aukinnar vel
megunar hlyti að sigla aukið
öryggi og meiri lifsgleði, betra
og þægilegra lif. 1 samræmi við
þetta hefur það orðið markmið i
stjórnmálum, að „velmegunar-
rikin” verði „velferðarríki”.
Það hafa verið jafnaðarmenn á
Vesturlöndum, sem gert hafa
velferðarrikið að stjórnmála-
markmiði, og hefur sú hugmynd
hlotið fylgi langt út fyrir raðir
jafnaðarmanna. A siðustu árum
hefur hins vegar talsvert kveðiö
að gagnrýni á þessar hug-
myndir og ýmsir talið ýkta
áherslu hafa verið lagða á vel-
ferðarsjónarmiðið, jafnvel
meðal jafnaðarmanna sjálfra.
En hefur „velmegunin” fært
manninum betra og rólegra lif?
Erfitt er að dæma um það,
hvenær mannlif batnar, en ró-
legra er lifið áreiðanlega ekki i
velmegunarrikjum nútimans en
það var áður fyrr. Þvert á móti.
Eitt af einkennum nútimaþjóð-
félags er asi á öllum sviðum,
alla vantar tima til alls, og það,
sem nefnt hefur verið „streita”,
er orðið einn algengasti sjúk-
dómur i velmegunarþjóðfélög-
um nú á dögum. Aður fyrr hafa
menn eflaust, og með réttu, bú-
ist við þvi, að vaxandi velmegun
mundi minnka ásókn i aukna
velmegun, en hvetja til meiri
menningarviðleitni. Reynslan
hefur ekki orðið sú. Aukinn hag-
vöxtur hefur orðið undirrót við-
leitni til enn meiri hagvaxtar.
Kjarabætur hafa kallað á enn
meiri kjarabætur. Það hefur
verið eitt megineinkenni fram-
þróunarinnar i efnahagsmálum,
að hlutur hvers konar þjónustu-
starfa i þjóðarframleiðslunni
hefur farið vaxandi. Það er
jafnvel talinn mælikvarði á vel-
megun þjóðar, hversu mikinn
hluta tekna sinna hún notar til
að njóta ýmiss konar þjónustu.
En jafnframt verður æ erfiðara
að fá ýmsa þjónustu, sem er
heilbrigðu lifi nauðsynleg, svo
sem gæslu barna og að-
hlynningu að gömlu fólki.
Til skamms tima hefur verið
rættum þessi atriði fram og aft-
ur sem þjóðfélagsleg vandamál,
þvi að auðvitað hafa allir
hugsandi menn gert sér ljóst, að
meira eða minna leyti, að hér er
um brýnt vandamál að ræða. A
siðari árum hafa hagfræðingar
hinsvegar farið að fjalla um
þetta mál sem almennt efna-
hagsvandamál. Timinn er að
sjálfsögðu verðmæti. Olium er
ljóst, að sérhver vinnustund á
vinnumarkaði hefur aukist
mjög að verðmæti. Um leið hef-
ur verðmæti tómstundarinnar
vaxið. Þess vegna má hún auð-
vitað ekki fara til spillis. Þess
vegna verður að keppast við að
nota hana út i æsar. Og hvi
skyldi maður ekki vilja hafa
jafnmikið upp úr tómstundinni
og vinnustundinni? En hvernig
fer hann að þvi? Hann hefur
gert það með þvi að nota meiri
dýrari vörur og meiri og dýrari
þjónustu á hverri tómstund. Æ
dýrari hljómflutningstæki eru
keypt eða æ fleiri dansleikir
sóttir, farið er i fleiri ferðalög
eða fleiri veislur haldnar
o.s.frv. Gildi tómstundanna er
m.ö.o. metið i efnahagsverð-
mætum.
Hér er þörf mikilvægs, en
vandasams endurmats. í
stjórnmálaumræðu hefur hug-
takið „velferð” verið notað sem
hugtak i efnahagsmálum og
félagsmálum. Jafnvel i þeim
skilningi er velmegun ekki hið
sama og velferð, hvað þá ef við-
tækari skilningur er lagður i
verðferðarhugtakið. GÞG
Sunnudagur 19. janúar 1975 - 15. tbl. 56. árg.
L.