Alþýðublaðið - 28.10.1975, Qupperneq 5

Daglega lífið mælt og vegið vegna
nýs aðalskipulags í Borgarnesi
Eins og Alþýðublaðið hefur
áður sagt frá, þá vinna Borgnes-
ingar að nýju aðalskipulagi fyrir
kauptúnið. 1 tengslum við mótun
aðalskipulagsins var gerð félags-
fræðikönnun meðal ibúa kaup-
túnsins. Könnunina framkvæmdi
Þorbjörn Broddason lektor, en
honum til aðstoðar voru tveir fé-
lagsfræðinemar, þeir Olafur Þ.
Harðarson og Kristinn Karlsson.
/■dþýðublaðið hafði samband við
porbjörn Broddason og spurðist
fyrir um framkvæmd þessarar
könnunar.
„Könnun þessi var framkvæmd
á einni viku i ágúst og það úrtak
er notað var, miðast við þriðju
hverja fjölskyldu i kauptúninu.
Fyrst og fremst var gerð athugun
á viðhorfum ibúanna til skipu-
lagsmála i kauptúninu, hvar og
hvenær næstu byggðakjarnar
ættu að risa, hvernig þróun
byggðarinnar ætti að vera og
annað i þeim dúr.
Þá könnuðim við að hve
miklu leyti ibúar Borgarness
gerðu innkaup sin i kauptúninu
sjálfu. Einnig var spurt um lifs-
háttu manna, hvernig menn
eyddu sfnum fristundum og spurt
um daglegar venjur manna. Unn-
inn var upp spurningalisti sem
stuðst var við, svo að sömu spurn-
ingarnar voru lagðar fyrir alla
þá, er talað var við.”
Aðspurður um viðtökur Ú heim-
ilunum við þessum „forvitnu”
mönnum, sagði Þorbjörn: ,.Við-
tökurnar sem við fengum á heim-
ilunum i Borgarnesi voru gócir,
og var okkur i langflestum tilfell-
um tekið m jög vel. Við vinnum úr
gögnunum en niðurstöðu könnun-
arinnar er að vænta alveg á næst-
unni,” sagði Þorbjörn Broddason
að lokum.
Sjálfboðaliðar í barátt-
unni gegn sjálfsmorðum
MÁ NOKKUR
VERA AÐ
ÞVlAÐ
HLUSTA?
tsland er meðal þeirra rikja
heims, sem hefur hvað hæsta
hlutfallstölu sjálfsmorða. Þótt
sjálfsmorða sé i fæstum tilvik-
um getið i fjölmiðlum, þá skrá-
setur landlæknisembættið slik
dauðsföll og birtir i heilbrigðis-
skýrslum, en þær koma þó yfir-
leitt ekki út fyrr en þær eru
nokkurra ára gamlar.
Sú þróun hefur verið rikjandi
á Vesturlöndum og i öðrum iðn-
og tækniþróuðum rikjum und-
anfarinn áratug, að hundraðs-
hluti sjálfsmorða hefur farið
ivið hækkandi. Bretland er þó
undantekning frá þessu, og nú
leiða menn þar i landi getur að
þvi að ástæðan sé fyrst og
fremst starf féiagsskapar sem
nefnist The Samaritans.
Sá hópur sjáifboðaiiða hefur á
undanförnum árum komið upp
þéttu neti vaktstöðva, sem fóik
getur leitað til ef lifsieiði eða
þunglyndi sækir að. Brezkar
heilbriðisskýrslur og ársskýrsl-
ur The Smaritans leiða i ljós að
það er fylgni með lækkandi hlut-
fallstölu sjálfsmorða á Bret-
iandseyjum og vaxandi fjölda
fólks sem leitar til stöðva fé-
lagsins. Betri læknisþjónusta og
minnkandi notkun barbitúrlyfja
kann aðeiga einhvern þátt i þvi
að hundraðshluti sjálfsmorða
hefur farið siminnkandi þar i
landi siðan 1963, en þá fyrirfóru
12 af hverjum 100.000 Bretum
sér. En með hliðsjón af þróun-
inni iöðrum löndum ætti það þó
vart að vera skýringin.
Óttast skrár
og skýrslur
Öllu liklegri er sú skýring að
ofangreint sjálfboðastarf beri
góðan árangur. Fóik á auðvelt
með að hafa samband við stöðv-
ar félagsins, það ræðir þar ekki
við lækni né félagsfræðing og
þarf ails ekki að óttast að nafn
þess verði sett i skýrslu eða á
skrár yfir „sjálfsmorðssjúka”
— og það er hvorki að leita til
„kerfisins” né sérfræðinga. Það
er aðeins að hringja til fólks
sem er reiðubúið að hlusta.
Reykingar og
lungnakrabbi
Reykingamönnum hættir
sérlega til lungnakrabba. Svo er
sagt, að Benzpiren, einn aðal-
hvatinn, sé i andrúmsloftinu, en
með hverjum reyk, sem
reykingamaðurinn dregur að sér,
fær nann aukaskammt af þessum
krabbahvata.
Við lungnarannsóknir hefur
komið i liós. að þó að sigarettu-
reykingar komi ekki alveg i veg
fyrir lungnakrabba, eykst tala
þeirra, sem hann fá hlutfallslega
ört, ef þeir eru reykingamenn.
Það er hins vegar ekki unnt að
sanna það læknisfræðilega, að
eitthvert samband sé milli reyk-
inga og lungnakrabba. Félagar i
Krabbameinsfélaginu i Heidel-
berg segja, að þetta sé allt svo
flókið, að eigi sé unnt að leysa
vandann með fyrirfram
ákveðnum svörum.
1 iðnvæddum löndum er
lungnakrabbi þrisvar sinnum
algengari nú en fyrir tiu árum,
eftir þvi sem prófessor G. Wagner
segir. Prófessor Wagner segir, að
um aldamótin deyi 40 þúsund
menn árlega úr lungnakrabba.
Þessar tölur ættu að nægja að
sýna, hverja áhættu reykinga-
menn taka.
Pipu-, vindlinga og vindlareyk-
ingamenn eiga ýmislegt annað á
hættu. Það hefur verið sannað
læknisfræðilega séð, að reykingar
eru hættulegar fóstri.
Það er ekki heldur hægt að
ganga fram hjá mannslátum
vegna kransæðastiflu. I Vestur-
Þýskalandi er talan um 30
þúsund, en lungnakrabbi krefst
„aðeins” 20 þúsunda árlega.
Undanfarin ár hefur verið reynt
að finna tengsl mill reykinga og
lungnakrabba, en hingað til hafa
þrjátiu rannsóknarnefndir ekki
komizt að neinni niðurstöðu.Hitt
er svo annað, að ýmislegt
athyglisvert hefur komið i ljós.
Til dæmis kom það fram, að um
allan heim fengu karlar frekar
lungnakrabba en konur.
Kannanir á bandariskum her-
mönnum um átta ára skeið sýna,
að dauðsföll af völdum lungna-
krabba voru tiu sinnum hærri
meðal reykingamanna.
Það hafa einnig komið fram
frekari tengsl milli lungnakrabba
og reykinga. Menn, sem eru
orðnir 25 ára og eldri, en reykja
ekki, hafa 77,7% möguleika á að
deyja ellidauða. Aðeins 54%
jafnaldra þeirra, sem reykja,
geta náð þvi takmarki.
Það er unnt að bæta ýmsu á
listann yfir tengsl krabbameins i
lungum og reykingum, hins vegar
hefur vitanlega ýmislegt verið
lagt fram, sem sannar hið gagn-
stæða.
Það er t.d. ekki unnt að finna
ástæðu til dauðsfalla, sem hafa
aukizt mjög meðal manna
á aldrinum 60-68 ára i Englandi,
Skotlandi, Austurriki og Þýska-
landi. Dánartilfellin eru þrisvar
til fjórum sinnum fleiri, en hjá
iafnöldrum þeirra i Sviþjóð.
Tölfræðilega séð sannar þetta
afar litið, en allt bendir þó til þess
að með þessum rannsóknum viti
menn meira um lungnakrabba-
mein en áður. i tilraunum á
dýrum hefur ekki enn tekizt að
einangra nema eitt efni —
benzipýren — sem gæti verið
krabbavaldur i vindlingum.
Benzipýren — eitt aðalefna, sem
valda lungnakrabba — er gufu-
kennt kolvetni, sem getur valdið
krabbameini. Það fyrirfinnst
allsstaðar, i andrúmslofti, vatni,
jarðvegi og jafnvel i mat.
Efnasamböndin valda þvi, hvað
þetta efni dreifist viða. Ófull-
nægjandi brennsla lifrænna efna
hefur það i för með sér, að þessi
efni leysast upp og dreifast með
andrúmsloftinu um allan heim.
Regnið fellur til jarðar. Við
drekkum i okkur krabbavalda,
bæði úr vatni, af jörð og lofti.
Þetta er orsök lungnakrabba-
aukningar i iðnrikjum Vestur-
landa.
Vistntiamenn um heim allan
hafa reynt svo árum skiptir að
finna efna- og liffræðilega þróun,
er leiðir til krabbameins. Menr
vita, að benzpýren eitt, veldur
Frh. á bls. 2.
Tíðni lungnakrabba í iðnríkj-
unum hefur þrefaldazt á tíu árum
Rödd jafnaðarstefnunnar
Hvað svo? MMJ
Kvennafridagurinn reyndist verða meiri og
glæsilegri baráttudagur fyrir jafnrétti kynjanna
en jafnvel þær bjartsýnustu i þeirra hópi þorðu að
vona. Mikil og almenn þátttaka varð i aðgerðum
dagsins. Fundir og samkomur kvennanna voru
vel sótt og á útifundinum i Reykjavik mætti ein-
hver sá mesti mannfjöldi, sem nokkru sinni hefur
mætt til samkomu i höfuðstaðnum. Það fer þvi
ekkert á milli mála, að kröfurnar um jafnan rétt
kynjanna eiga sér mikinn og almennan stuðning
meðal islenzkra kvenna.
En nú er þessi baráttudagur liðinn og þá er
eðlilegt að spurt sé: Hvað svo? Verður litið á 24.
október 1975 sem nokkurs konar hátiðlegan há-
punkt kvennaárs, sem senn er liðið i aldanna
skaut, eða er hann upphaf að einhverjum aðgerð-
um og umbótum? Láta þær fjölmörgu konur, sem
tóku þátt i aðgerðum dagsins, sér nægja að horfa
með stolti um öxl, eða eru þær staðráðnar i þvi að
fylgja eftir þeim jafnréttiskröfum, sem þá voru
bornar fram og leiða þær til sigurs?
Dagur kvennafrisins sómir sér að visu ágæta-
vel sem eins konar hátiðisdagur kvenþjóðarinnar
þar sem i bland er minnt á hve fjarri fer þvi, að
konur njóti jafnréttis á við karla. En sem slikur
mun hann litlu fá breytt i þeim efnum. Það fær
hann þvi aðeins að hann tákni upphaf ötullar
jafnréttisbaráttu, sem studd er þeim samtaka-
mætti islenzkra kvenna, sem leystur hefur verið
úr læðingi. Þá — og þá aðeins — verður 24. októ-
ber 1975 annað og meira en auka hvildar- og há-
tiðisdagur. Þá —og þá aðeins — geta konur vænzt
þess, að þær kröfur, sem settar hafa verið fram
um jafnrétti kynjanna nái fram að ganga.
Hver á sökina?
í leiðara Morgunblaðsins sl. sunnudag voru
látnar i ljós miklar áhyggjur yfir þvi, að ísland
væri á góðri leið með að verða stjórnlaust land
sökum almennrar upplausnar i samfélaginu.
Sem dæmi um þetta voru nefndar aðgerðir náms-
manna, viðbrögð opinberra starfsmanna i kjara-
málum þeirra og heimsigling fiskiskipaflotans.
Morgunblaðið rekur sökina til óðaverðbólgunnar,
sem sé i senn að grafa undan siðgæðiskennd
þjóðarinnar og afkomumöguleikum landsmanna.
Sjálfsagt er það rétt hjá Morgunblaðinu, að
verðbólgan er undirrót þeirrar ókyrrðar og ring-
ulreiðar, sem rikja i samfélagi voru. En hver ber
sökina af þvi. Eru það islenzkir námsmenn? Eru
verkfallsréttarkröfur opinberra starfsmanna or-
sök óðaverðbólgunnar?' Eða á hún að skrifast á
reikning sjómanna á fiskiskipaflotanum? Að
sjálfsögðu ekki.
Meginorsök verðbólgunnar er algert stjórn-
leysi rikisstjórnarinnar i efnahags- og fjármálum
þjóðarinnar. Fjögur verðbólgustig af hverjum
fimm eru heimatilbúin af ráðlausum rikisstjórn-
um, sem látið hafa reka á reiðanum. Það er þetta
stjórnleysi, þetta upplausnarástand, sem nú er
farið að sýkja út frá sér og Morgunblaðið ætti að
gefa þvi gaum, að það, sem blaðið notar sem
dæmi um stjórnleysi og upplausn i þjóðfélaginu,
eru annars vegar mótmæli vegna svikinna lof-
orða núverandi og fyrrverandi rikisstjórnar og
hins vegar andmæli við óréttlátu og forkastan-
legu millifærslu- og sjóðakerfi, sem rikisstjórnin
hefur byggt upp. Stjórnleysi og ráðleysi rikis-
stjórnarinnar hefur kallað á þessi andsvör og það
er vissulega áhyggjuefni að ekki skuli vera hægt
að knýja rikisstjórnina til þess að hætta við órétt-
lát og heimskuleg áform með öðru móti en þessu.
Þriðjudagur 28. október 1975.