Alþýðublaðið - 17.11.1976, Qupperneq 6

6SJÖNARMH)
Miðvikudagur 17. nóvember 1976 íiíjfa-
Kaupmaðurinn og krónan
Það er óneitanlega dálitið
einkennilegt að hugsa til þess,
að á sama tima og afbrotum alls
konar fer sifjölgandi hér eru
þeir sem hafa sérmenntað sig til
að vinna gegn sllkri meinsemd i
þjóðfélaginu vlðast litnir horn-
auga. Menn ýmist hrista höf-
uðin eða brosa góðlátlega ef
minnzt er á afbrotafræðinga,
eða félagsfræðinga, eins og ver-
ið sé að ræða um einhver skop-
leg fyrirbæri, sem engan skipta
máli.
Víst er, að þeir sem gengið
hafa þessa braut á vit mennta-
gyðjunnar hafa vissulega orðið
að gjalda fyrir þá rótgrónu
ihaldssemi og hræðslu við hið
nýja, sem einkennir mörland-
ann öðru fremur. Það hefur
reynzt ákaflega erfitt, fram til
þessa, fyrir fólk með þessa
menntun að fá starf við hæfi,
svo ekki sé minnzt á viðunandi
starfsaðstöðu.
„Þessi himpigimpi ganga
með einhverjar nýtizku grillur
um hvernig koma megi i veg
fyrir afbrot. Þessar hugmyndir
eiga ekki heima hér og senni-
lega hvergi, segja menn. Nei,
megum við þá heldur biöja um
gömlu góðu aðferðirnar.”
Hverjir eiga sökina —
kaupmennirnir eða
innbrotsþ jófa rnir ?
Það muna eflaust margir eftir
grein um afbrotamál sem Hildi-
gunnur ólafsdóttir afbrota-
fræðingur ritaði i Þjóðviljann og
vakti nokkra athygli og um-
ræðu. Þar lýsti Hildigunnur
þeirri skoðun sinni, aö i sumum
tilfellum teldi hún kaupmenn
eiga nokkra sök á, ef brotizt
væri inn hjá þeim. Þeir stilltu
hinum gimilegustu vörum út i
glugga verzlana, og hvetti það
fremur til innbrota heldur en
hitt.
Af þessu spunnust nokkrar
umræður og eins og fyrr sagði
og súrnaði mörgum kaupmann-
inum i augum yfir þvi, að þess-
ari mergsognu stétt skyldi
kennt um, þó einhverjir
óprúttnir steliþjófar væru á ferð
um nætur.
Ein i fötum — önnur
ber.
A fundi sem laganemar héldu
um afbrotamál, siðastliðinn
vetur, var þessi skoðun Hildi-
gunnar einmitt tekin til um-
ræðu. Þeir spekingar sem sátu
þennan fund, drógu mjög i efa
að hún hefði við nokkur rök að
styðjast og voru málin rædd af
nokkurri vandlætingu um stund.
Þegar þátttakendurvoru bún-
irað tala sjálfa sig og aðra inn á
þá skoðun, að sýkna bæri
kaupmenn af hlutdeild þeirra i
innbrotum, heyröist allt i einu
mjóróma rödd aftan úr sal, sem
kvaðst vilja bera fram fyrir-
spurn. Varhún eitthvað á þessa
leið:
,,Ef einhver ykkar væri á
gangi niður Laugaveginn að
kvöldi til, i þungum þönkum um
lifið og tilveruna. Nú mætir sá
hinn sami föngulegri stúlku sem
er léttklædd i meira lagi, og
annarri sem erdúðuð fráökla til
eyra. Ef það hvarflaði allt i
einu að ykkur að gerast ágengir
og fitla örlitið við aðra stúlku-
kindina á afviknum stað, hvora
'mynduð þið velja? Og ef þið
velduð þá léttklæddu, mynduð
þið ekki telja að hún ætti þar
einhverja sök með klæðnaði sin-
um? ”
Þó viðhafðir væru einhverjir
tilburðir til að lýsa svipnum
sem kom á andlit margra af
hinu „sterkara” kyni, yrði
aldrei nema hálf sagan sögð.
Eftir mikið humm og ha, féllust
menn á, að liklega yrði sú
léttklædda fyrir valinu, ef hún
væri ekki andskotanum ljótari.
Og ástæðan — jú, menn sækjast
frekareftir þeim krásunum sem
sjáanlegar eru.
Kaupmennirnir og
börnin
En hvort sem það er satt og
rétt eður ei, að kaupmenn eigi
nokkra sök á þeim innbrotum
sem framin eru, þá er það
öruggt mál að þeir egna ræki-
lega á öðrum miðum og afla eft-
ir þvi. Það er nánast orðið sama
hvar komið er, alls staðar blasa
við leikföng og sælgæti, sem
freista minnstu borgaranna.
Flestir foreidrar þekkja þá bar-
áttusem á sér stað við kassana i
kjörbúðunum, þar sem sælgæti
blasir við i stórum hrúgum,
þannig að ekki verður komizt
hjá þvi að reka augun i það.
Þó keyrir fyrst um þverbak,
þegar húsgagnaverzlanir og
aðrar sem verzia með alls
óskylda vöru, eru farnar aö hafa
leikföng ogsælgætiá boðstólum.
Ég varð þeirrar einstöku
„ánægju” aðnjótandi að hafa
samskipti við eina slika fyrir
skömmu. Hið fyrsta sem varð á
vegi viðskipavinanna, var litill
bás, þar sem finna mátti alls
konar leikföng, og þau ekki af
ódýrari gerðinni. Og þarf ekki
að orðlengja að þangað fóru
börnin, og ekki lengra.
Þegar foreldrarnir höfðu
skoðað nægju sina og verzlað
eftir atvikum, hófst striðið i
leikf angakompunni. Undan-
tekningarlitið lyktaði því á þann
veg, að leikfangið, sem barnið
var búið að taka tryggð við, var
keypt.
Þarna er ábyrgðin tvimæla-
laust á herðum kaupmannanna,
þvi þeir gripa til þess ráðs að
egna fyrir óvitana, ef hinir full-
orðnu eru ekki ginnkeyptir fyrir
vörunni.
Reyndar er þarna á ferðinni
mál, sem Neytendasamtökin
ættu að taka til meðferðar og
fyrirbyggja að þessir gróða-
klækirséu látnir viðgangast öllu
lengur.
OR vivisurvi ATTUM
Seðlabanka-
boðskapurinn
Rætt hefur verið i gamni um
að i islenzku stjórnkerfi riki
fjórskipting valdsins: Lög-
gjafarvald, dómsvald, fram-
kvæmdavald og bankavald.
Nokkur alvara fylgir þó öllu
gamni, og ef litið er á máiin
þessum augum þá fer ekki hjá
þvi að svo virðist vera. Að um-
búnaði til ætti jafnvel röðin að
vera öfug, þ.e. bankavaldið
nefnt fyrst. Þvi meðan löggjaf-
inn verður að notast við leigu-
húsnæði og margskipta starf-
semi sinni um miöborgina,
dómsvaldið fær ekki nægilegt fé
til að ráða við vaxandi misferli
— og ráðuneyti rikisstjórnar-
innar eiga vart þak yfir höfuð
sér, þá ris hver bankahöllin á
fætur annarri. Meira að segja
var hafizt handa um gerð nýrr-
ar seðlabankabyggingar áður
en fundinn var staður nýju
stjórnarráðshúsi, áður en fé
hafði verið veitt til nýs gæzlu-
fangelsis og meðan landhelgis-
gæzlunni var synjað um heimild
til að byggja nægjanlega um
starfsemi sina.
En þetta er aöeins hin ytri
mynd, — þær hallir sem ber
fyrir augu landsmanna.
Valdið sjálft, ef maður leitast
við að staðsetja það á stjórnar-
farslegu fandakorti, virðist
liggjatilhliðar og ofan við fram-
kvæmdavaldið nokkurn veginn
til jafns við löggjafarvaldið.
Sjálf valdsuppbygging banka-
kerfisins er hins vegar i stil við
piramiða faraóanna, með
Seöabankann á toppnum, yfir
ókunnum hvelfingum banka-
leyndarinnar.
Fjórða valdið
Bankavaldið, undir forystu og
föðurlegri umsjá Seðlabanka-
stjórnar er óháð fjárveitingar-
valdi Alþingis og leikmenn fá
ekki komið auga á það hvernig
það kann i reynd að heyra undir
viðskiptaráðuneytið og
viðskiptaráðherra. Þvert á móti
er engu lfkara en aðalbanka-
stjóri Seðlabankans segi ráð-
herrum fyrir verkum. óbeint
með þvi að móta frá degi til
dags stefnu islenzka rikisins i
fjármálaviðskiptum við útlönd,
en á tyllidögum með stefnu-
markandi hugvekjum i riti
bankans, Fjármálatiðindum.
í þvi riti birtast jafnan at-
hyglisverðar greinar um efna-
hagsmál, en það hefst á ávarpi
aðalbankastjórans og lýkur svo
á yfirliti um störf löggjafar-
valdsins.
Fjórða valdið er i eðli sinu
ihaldssamt, enda er það á
minnstan hátt tengt lýðræði I
landinu, heldur embættisvald
með ævilangri skipan ráða-
manna. Það er þvi likast
konungsveldi innan lýöveldis-
ins, nema hvað erfðir eru und-
anskildar, nema ef nefna mætti
erfðarétt stjórnmálaflokkanna
til embætta innan þess vald-
kerfis.
Efnahagspólitískar
tilskipanir
Eins og gefur að skilja vekja
ávörp bankastjórans jafnan
nokkra athygli. Fjölmiðlar gera
þeim góð skil, enda er þarna um
að ræða eins konar efnahags-
pólitiskar tilskipanir til stjórn-
valda um hvaöa stefnu skuli
fylgt. Borgarablöðin beita siðan
orðum hans eftir þörfum sem
svipu á ráðamenn, likt og sjá
má i leiðara Visis i gær. Þar er
fyrst kvartað undan þvi að
vinstri stjórnin hafi ekki sinnt
nægilega Ieiðsögn fjórða valds-
ins, og núverandi ihaldsstjórn
hafi enn ekki gert svo heldur
sem skyldi. t lokin segir orðrétt
i forystugreininni:
„Akvarðanir Alþingis um
opinber útgjöld og framkvæmd-
irá næsta ári verða prófsteinn á
vilja stjórnmálamanna i þess-
um efnum. Þeir mættu þvi
gjarnan hafa I huga Seðla-
bankaboðskapinn um aðhald á
þessu sviði til þess að koma
stööu þjóöarbúsins i viðunandi
horf á nýjan leik.”
Það kann að vera að betur
hefði til tekizt i efnahagsmálum
þjóðarinnar ef fylgt hefði verið
á hverjum tima leiðsögn Seðla-
bankaboðskaparins. Það kynni
lika að hafa leitt til upplausnar-
ástands, sem þó hefur tekizt að
forðast. Á það verður enginn
dómur lagður hér.
Holl ráð en
ekki musteri
En i grundvallaratriðum
verður ekki hægt að fallast á að
nokkur grein embættisvaldsins
fái að vaxa svo að umfangi og
mætti, að slikt vald sé henni
sjálfgefið. Óski menn þess að
búa við „styrka einræðisstjórn”
og afsala sér allri þátttöku i og
ábyrgö á stjórn landsins, þá er
þetta án efa ákjósanleg leið. En
hún samrýmist ekki hugmynd-
um okkar um lýðræðislegt
stjórnarfar.
Bankarnir þurfa á vissu sjálf-
stæði að halda og möguleika á
valdi til að geta beitt sveigjan-
legri stefnu, einkum i utanrikis-
viðskiptum. Sem ráðgefandi
sérfræðiaðilum ber þeim að
veita kjörnum stjórnendum
lands og þjóðar upplýsingar og
álit. Sem betur fer er kenningin
um „fjórða valdið” enn aðeins
framtiðarhrollvekja, en það
hefur stefnt i þá átt. Það sanna
dæmin um sjálfstætt fjárveit-
ingavald bankakerfisins.
Oftar en ekki má draga lær-
dóm af Seðlabankaboðskapn-
um, en það á ekki að lita á hann
sem bók bókanna. Eða á pýra-
mida bankavaldsins sem must-
eri.
—BS