Alþýðublaðið - 27.01.1977, Blaðsíða 7

saar
Miðvikudagur 26. janúar 1977
VETTVANGUR 7
ast vegna ýmissa áhrif „á
leiöinni” og eru oft mjög ólikar
upprunalegri hugmynd, þegar
þær eru fullakveðnar.
Akvarðanirnar mótast mjög af
stjórnmálaflokkunum, sem
hafa áhrif á þingmenn og
stjórnstofnanir og sem eiga i
mörgum tilfellum „sina menn”
á réttum stöðum i rikisstjórn-
sýslunni. Flokkarnir hafa einnig
mikil óbein áhrif á ákvarðana-
tekt, með yfirlýsingum og
þrýstingi á valdhafa.
Akvarðanir mótast einnig af
aðgerðum sérfélaga, sem
stofnuð eru i þvi skyni að vernda
sérhagsmuni. Þær mótast
einnig af umræðu i dagblöðum,
útvarpi og sjónvarpi og af yfir-
lýsingum funda. Siðast en ekki
sist hafa einstaklingar oft afar
mikil áhrif á ákvarðanatekt
yfirvalda.
Samkvæmt laganna bókstaf
er ferli ákvörðunarinnar i
stjórnkerfinu ofur einfalt og
augljóst,en raunveruleikinn
segir, að málið er talsvert flókn-
ara.
Stjórnmálaöflin
Stjórnmálafræðingar hafa
lengi skipt stjórnmálaöflum i 3
meginflokka: stjórnmála-
flokka, þrýstihópa og fjölmiðla.
Eftir stendur einstaklingurinn
en áhrif hans geta verið mjög
mikil á ákvarðanatöku.
S t jór n m á I a f 1 okk a rj. Max
Weber skilgreindi stjórnmála
flokka á þennan hátt:
a) Þeir eru sérfélog sem
byggjast á frjálsri aðild, a.m.k.
að formi til.
b) Tilgangur þeirra er að afla
leiðtogum sinum valda innan
ákveðins sérfélags.
c) Markmið þessa valds er að
gefa virkum þátttakendum i
flokknum tækifæri til að ná ein-
hverjum málefnalegum tak-
mörkum eða afla einstaklings-
bundinna forréttinda, eða þá
hvort tveggja.
Meginhlutverk stjórnmála-
flokka i margflokkakerfi er það
að vera kosningasamtök. Að
auki stunda þeir viðtækt
áróðurs- og fræðslustarf, hvers
kyns stjórnmálaaðgerðir utan
þingsins, útgáf ustarfsemi,
menningarstarfsemi og fleira.
Einnig geta komið inn i mynd-
ina forsetakosningar, bæjar- og
sveitarstjórnakosningar, þátt-
taka i þjóðaratkvæðagreiðslu,
kosning embættismanna rikis-
ins og fleira.
f islensku stjórnarskránni er
ekkert sérákvæði um stjórn-
málaflokka og staða þeirra er
ekki beinlinis ákveðin með lög-
um. 1 sumum löndum eru slik
ákvæði i stjórnarskrám. 21. gr.
vestur-þýsku stjórnarskrárinn-
ar hljóðar til dæmis þannig:
„Stjórnmálaflokkarnir taka
þátt i myndun stjórnmála-
skoðana fólksins. öllum er
heimilt að stofna flokk. Þó
verður innri uppbygging hans
að vera I lýöræðislegum anda.
Hann verður að gera opin-
berlega grein fyrir hvaða tekjur
hans koma.” Nú er það svo í
reynd, að stjórnvöld á hverjum
tima túlka slikar agaklásúlur á
alla lund, til dæmis hafa vest-
ur-þýsk yfirvöld lagt þann skiln-
ing i fyrrgreint ákvæði, að þeir
flokkar einir teljist vera „upp-
byggðir í lýðræðislegum anda”
sem styðja þjóðskipulag Vest-
ur-Þýskalands óbreytt. Þar með
eru þeir stimplaðir „hættulegir
rikinu” sem á einhvern hátt
geta talist bendlaðir við sósfal-
isma. Hafa stjórnvöld i Vest-
ur-Þýskalandi aukið mjög póli-
tiskar gjaldrabrennur á siðustu
árum,sérstaklega erfylgstnáiö
með pólitisku atferli starfs-
manna rikisins. Eru mörg dæmi
til um brottrekstur manna úr
kennarastööum i landinu undn-
farið sem mörg hver gefa
nokkra visbendingu um þróun-
ina þar i landi. Einn var rekinn
úr kennarastarfi fyrir það að
heyrst haföi aö veifað hefði
verið rauðum fána á stöng út
um glugga á ibúð hans annar
var rekinn vegna þess að hann
tók þátt i göngu til stuðnings
brottreknum starfsbróður sin-
um, sá þriðji var rekinn vegna
gruns um þátttöku foreldra
hans iþjóðhættulegum samtgök-
um i stiðinu (þ.e. kommúnista-
flokknum) Þannig mætti sjálf-
sagt lengi telja.
Þrýstihóparnir
Mikið er rætt um starfsemi
svonefndra þrýstihópa, en i
augum almennings hefur það
hugtak fremur neikvæða merk-
ingu, þar sem stjórnvöldum á
hverjum tima er tamt að
stimpla margar kröfur og gagn-
rýni sem „dæmigerðar aðferðir
v þrýstihópa” (Matthias Bjarna-
son i umræðum um Geðdeild
Landspitalans á Alþingi).
Þrýstihópurer sérhver hópur,
skipulagur eða óskipulagður,
sem reynir að hafa áhrif á
ákvarðanir yfirvalda, án þess
þó að setja sér sem beint tak-
mark að ná tökum á rikisvald-
inu (likt og yfirlýst markmið
Oft myndast hópar sem um stundarsakir efna til mótmælaaögeröa og þrýstings á yfirvöld til að „koma
einhverjum sérhagsmunamálum I gegn.” Námsmenn á tslandi hafa þannig vakið athygii á málum sln-
um undanfariö með margs konar aðgerðum.
stjórnmálaflokkanna er).
Þiýstihóparnir eru af ótal ólik-
um gerðum, sumir timabundnir
enaörir varanlegir. Hagsmuna-
samtök, svo sem verkalýðsfélög
og atvinnurekendasamtök eru
varanleg og fastmótaðir þrýsti-
hópar. Trúarsöfnuðir, katta-
vinafélög, samtök hjólhýsaeig-
enda, húseigendafélög o.s.frv.
eru einnig þrýstihópan Oti-
fundir og kröfugöngur eru
þrýstihópar en afar laustengdir.
4 meginflokkar
Prófessor Jan-Magnus Jans-
son skiptir þrýstihópum i fjóra
meginflokka: þrýstistofnanir,
formleg þrýstisérfélög, óform-
leg þrýstisérfélög og skyndi-
hópa.
Þrýstistofnanireru opinberar
stofnanir sem oft starfa á veg-
um rikisins t.d. herinn, kirkjar.
háskólar, ráðuneyti og undir-
deildir þeirra. Nú gæti virst svo
sem þetta væri þversögn, sé
miðað við skilgreininguna á
hugtakinu þrýstihópur. Jan-
Magnus segir hins vegar að
menn verði að gera sér grein
fyrir þvi að stjórnvöld geti
gripið inn i stjórnmálin á tvo
vegu, annars vegar með lög-
boðnum verkefnum sinum, en
hins vegar með þvi að þrýsta á
önnur yfirvöld. Gott dæmi um
þrýstistofnun er her i einhverju
landi. Yfirlýst hlutverk hers er
það að verja landið ytri óvinum
og halda uppi lögum og rétti
innanlands og lýtur hann yfir-
leitt boöi óbreyttra stjórnmála-
yfirvalda. Herinn beitir hins
vegar oft áhrifum sinum, ef
ástand er „óstöðugt” innan-
landsog leiðir það oft til þessað
löglega kjörnum (eða ólögleg
um) yfirvöldum er steypt úr
valdastóli og stofnuð er stjórn
herforingja.
Oformlegir þrýstihópareru til
dæmis kynflokkar, þjóðabrot,
þjóðfélagsstéttir, ættarsam-
félög f jölskylduhópar fl.: hóp
ar sem eru ekki formleg sér-
félög i venjulegum skilningi en
hafa engu að siður áhrif i stjórn-
málalifinu. Oft eru þessir hópar
lika kallaðir þrýstihóparnir á
bak viö þrýstihópana, þar sem
þeir þurfa venjulega stjórn-
málaflokk, formleg sérfélög eða
fjölmiðil til að koma þrýstingi
sínum i framkvæmd og fýlgja
honum eftir. Erfitt er að bera
þessa hópa saman innbyrðis og
meta áhrif þeirra, en ljóst er að
t.d. kynþættir og þjóðabrot hafa
mikil áhrif i þjóðfélögum.
Skyndihópar hafa veruleg
áhrif á stjórnmálalegar
ákvarðanir. Þetta eru hópar
sem myndast um stundarsakir
ogefna til mótmælaaðgerða eða
uppþota. Námsmenn eru dæmi
um skyndihóp, stuðningsmenn
mjólkurbúðanna i Reykjavfk og
fleiri.
Fjölmiðlar
Fjölmiðlar eru tiltölulega ný
fyrirbæri I þjóðlifi og eru á ýms
an hátt frábrugðnir stjórnmála-
flokkum og þrýstihópum.
Venjulega er litið á fjölmiðlana
sem ópersónuleg félagsleg öfl,
en þeir eru i raun tæki sem
notuð eru til þess að dreifa boð-
skap.
Útvarp og sjónvarp eru
venjulega i eigu rikisins i flest-
um löndum.
Blöð i okkar þjóðfélagi eru
hins vegar i einkaeign,
eign ákveöins stjórnmálaflokks
eöa hóps fjármálamanna. Við
slikar aðstæður eru blöðin
greinilega „óháð” rikisvaldinu
og öðrum stjórnmálaöflum. Jan
Magnus segir, að fjölmiðlar séu
þrýstistofnanir sem hafi meiri
eða minni áhrif á stjórnmálalif-
ið auk þess sem þeir veiti ýmsa
almenna þjónustu.
—ARH
„Maðurinn á götunni” —einstaklingurinn — getur haft og hefur mikil bein og óbein áhrif áákvarðanatöku. Algengaster þóað áhrifamáttur einstaklinga komi fram með
samtökum margra um ákveðið málefni.