Alþýðublaðið - 13.08.1977, Blaðsíða 6

„Iðnaðarmenn eru ekki
metnir að verðleikum,,
rJJ
Texti: Atli Rúnar Haildórsson
Myndir: Axel Ammendrup
Laugardagur 13. ágúst 1977:
alL
bla
iö Laugardagur 13. ágúst 1977
?
RÆTT VIÐ ÞORVALD BRYNJðLFSSON, YFIRVERKSTJORA, I TILEFNI SJOTUGSAFMÆLIS HANS:
færi til að nota við kynditæki,
akkeriskeðjur o.fl.
Höfuðverkefni Landsmiðj-
unnar i upphafi voru viðgerðir
rikisskipanna (landhelgis- og
strandferöaskipa) auk ýmis
konar verkefna fyrir Vegagerð
rikisins, t.d. varðandi brúar-
smiði. Einng voru stöku verk
fyrir Sildarverksmiöjur rikisins
og svo alls konar tilfallandi verk
önnur fyrir fyrirtæki og einstak-
linga.
— Þú munt hafa verifi um
hriö erlendis til náms I iðninni.
Var dvölin gagnleg?
— Það er rétt. Landsmiðjan
sendi mig i hálft ár til fullnum-
unar hjá stórfyrirtækinu B&W i
Danmörku. Ég hafði gott upp úr
ferðinni, en það er ómögulegt að
bera saman starfsemina i B&W
og Landssmiöjunni. Þetta var
að öllu leyti stærra i sniðum hjá
Dönunum og er trúlega enn. Ég
kom heim frá Danmörku rétt
eftir upphaf heimsstyrjaldar-
innar og hélt áfram að hamra
hjárnið i fáein ár eftir þaö, eða
til 1942.
— Og hvað þá?
— Þá tók ég að mér umsjón
með efnisgeymslu og afgreiðslu
i Landsmiöjunni og var við það
þangað til ég var ráðinn yfir-
verkstjóri um áramótin 1946/47.
Það starf hafi ég svo haft með
höndum til 1. ágúst s.l., eða alls
rétt 30 ár.
Einn af stofnendum
Félags járnsmiðanema
— Eitthvað hefur þú komið
nálægt félagsstarfsemi járniðn-
aðarmanna, er ekki svo?
— Jú, ég var til dæmis einn af
stofnendum Félags járn-
smlðanema, en þaö stofnuðu
nemar frá Hamri og fleiri
smiðjum. Mig minnir að fyrsti
formaðurinn hafi einmitt veriö
Hamarsmaður. Siðan gekk ég i
Félag járniðnaðarmanna og
gegndi þar m.a. störfum i stjórn
þess félags. Ég var formaður
félagsins sfðustu árin, frá
1937—42. Mig hefur alltaf þótt
vænt um þetta félag siðan og
þaö hefur sýnt okkur hjónum
margvislegan heiöur, t.d. boðið
okkur I veizlur i tilefni afmæla
og fleira.
Þá hefi ég verið viðloðandi
prófnefnd járniðnaðarmanna
frá árinu 1934 og formaður próf-
nefndarinnar siðustu 8—10 árin.
Nú, siðast lá svo leiðin í Verk-
stjórafélagið Þór, en þar hef ég
verið féiagi mina verkstjóratíð
og er nú heiðursfélagi.
— Hvaö með pólitlkina, hún
hefur talsvert komið við þina
sögu?
Mikil pólitík
i Félagi járniðnaöar-
manna
— Blessaður vertu, já, já. Ég
gekk i Félag ungra jafn-
aðarmanna strax og ég kom
suður 1925, en ekki man ég hvort
ég var þar einhvern tima I
stjórn. Ég man hins vegar að ég
sat um hrfð i stjórn Sambands
ungra jafnaöarmanna. Ég átti
siðar sæti á framboðslistum
Alþýðuflokksins i Reykjavik i
nokkrum kosningum og er, af
þvi ég bezt veit, fyrsti 21. árs
frambjóðandi Alþýðuflokks eft-
ir að svo ungt fólk fékk kosn-
ingarétt og kjörgengi. Þetta var
i bæjarstjórnarkosningunum
1930. Siðast átti að setja mig á
framboöslista viö kosningar
1946, en ég afþakkaði það af sér-
stökum ástæðum og hef ekki
— Hvaðætli ég hafi svo
sem að segja þér, sagði
Þorvaldur Brynjólfsson,
þegar blaðamaður hafði
fyrst samband við hann
og fór f ram á stutt spjall í
tilefni af 70 ára afmæli
hans n.k. mánudag 15.
ágúst. En þér er meira en
velkomiðað líta inn, bætti
hann við, en blessaður
vertu skrifaöu þetta nú
ekki eins og einhverja
minningargrein! bætti
hann við. Þar með var ís-
inn brotinn og við mælt-
um okkur mót á heimli
Þorvaldar og Sigurástar
Guðvarðsdóttur konu
hans, síðdegis á þriðju-
daginn. Þegar blm. bar
að barði var Þorvaldur að
dytta að húsinu, skipta
um glugga o.fl. Hann gaf
sér þó f úslega tíma til að
setjast niður um stund og
fyrsta spurningin var
hefðbundin: hver er
uppruni hans og hvar
dvaldi hann framan af
ævi?
— Ég er fæddur Reykvík-
ingur, 15. ágðst 1907, ættaöur af
Mýrum og Þykkvabæ I móður-
ætt, en úr Árnes- og Skaftafells-
sýslum í föðurætt. Ég var hér i
Reykjavik fyrstu árin, en svo
geröist það að ég missti báða
mina foreldra meö eins dags
millibili úr spönsku veikinni
1918. Þá áttu þau orðiö 6 börn og
ég var þeirra elztur. Ég fór
straxum veturinn noröur i land,
nánar til tekið að Stóradal i
Húnavatnssýslu, en þar bjuggu
Sveinbjörg föðursystir min og
Jón alþingismaður Jónsson. Ég
tel það hafa verið mikla gæfu
fyrir mig að dveljast þennan
tima hjá Sveinbjörgu og Jón,
bæöi var heimilið gott og auk
þess er það yfirleitt ljómandi
undirbúningur undir lifið að
vera i sveit, Frá Stóradal fer ég
svo 1925.
— Og þá liggur leiöin suður á
ný?
Sá sem hamrar járnið...
— Já, og þá byrja ég að læra
járniðn i Vélsmiöjunni Hamri i
Reykjavik og lýk prófi sem eld-
smiöur 1929. Ég vann svo eitt ár
sem eldsmiður i Hamri eftir aö
námi var lokiö.
— Eldsmiður?
— Jú, það eru i bókstaflegri
merkingu þeir sem hamra járn-
iö meöan það er heitt! Ég stóð i
samfleytt við steðjann i 18 ár og
hamraði glóandi járn, fyrsta ár-
ið hjá Hamri, en hin 17 hjá
Landssmiðjunni. Ég var ráðinn
aö Landsmiðjunni við stofnun
hennar 1930 og var fyrsti eld-
smiðurinn þar.
— Hver voru helztu verkefni
Landsmiöjunnar á þeim tima?
— Ég man að eitt fyrsta verk-
efnið mitt var það, að smlða
stauraskó fyrir simamenn, þ.e.
járnskó til að nota við að klifra
upp simastaura. Einnig smiöaði
ég alla stærri bryggjubolta, lag-
aði haka og skóflur fyrir Vega-
gerðina og margt fleira. 1 sam-
bandi við skipin voru margs
konar verkefni: að smiða verk-
„Það hafa auðvitað skipzt á skin og skúrir eins og gengur, en ég er
engu að siður ánægður með minn hlut”.
„Jú, það var dálítiö strembið að komast fram úr þvi að byggja sér hús á sinum tima, en ætli það sé
nokkuð erfiðara núna?”.
Viö fengum svo uppreisn æru og
vorum teknir inn i flokkinn á ný.
Þar hefi ég verið síöan og hefi
alltaf kosið Alþýðuflokkinn og
ætla að gera það áfram. Manni
heyrist lika að bjartara sé
framundan hjá okkur núna, þvi
Pétur & Páll sem maður hittir
segjast liklega kjósa Alþýðu-
flokkinn næst. En svo viö ljúk-
um við deiluna um ASl-lögin, þá
varö okkar sjónarmið ofan á á.
endanum og á endanum var
skilið á milli ASI og Alþýöu-
flokks. Það álit ég hafi verið
mikilvægt framfaraskref fyrir
verkalýðsbaráttuna.
„Hann er bara
orðinn járnsmiður!"
— Ef við færum okkur nær I
timanum, hvað viltu þá segja
um stöðu þThnar iðngreinar i
dag?
— Mér finnst nú iönaðarmenn
alls ekki metnir að verðleikum
hjá okkur. Aður fyrr var t.d.
járnsmiðin mjög virt starfs-
grein og menn sögðu: „Hvað er
þetta, hann er bara orðinn járn-
smiöur!”Það þótti eftirsóknar-
vert og virðingarvert starf. Nú
er þetta allt annað.
Nú annað er það sem mér lizt
ekki á. Það er þetta helvitis
kerfi, eða bákn, sem verkalýðs-
hreyfingin viröist vera orðin.
Mér skilst að forystumenn
verkalýðshreyfingarinnar geti
tæplega oröið skrifaö bréf ööru
visi en þáð sé samið af lög-
fræöingi og undirskrifaö af hag-
fræðingi! Sérfræöivafstriö er
orðið slikt að maður botnar
jafnvel ekki lengur i útreikningi
sins eigins kaups! Þetta er
þegar oröið einum of mikið. En
það eru lika breyttir timar og
annað hugarfar rikjandi meöal
verkafólks en var. Ég held aö
þetta hafi komið með hernum.
Þá byrjuðu vinnuósköpin, fólk
hætti að berjast fyrir lifvænlegu
kaupi fyrir skikkanlegan vinnu-
tima, en setti vinnuna i fyrir-
rúm.
Hefur unnið með
fimm forstjórum
— Þú hefur fylgzt með Land-
smiðjunni frá byrjun, hafa ekki
orðið miklar breytingar þar frá
þvi 1930?
— Þetta eru tvennir timar og
tæplega sambærilegir. Land-
smiðjan hefur breytzt úr þvi að
vera litil smiðja i aö vera komin
i hóp stærri fyrirtækja i þessari
grein. Véltækni hefur aukizt og
mér hefur gengið bærilega að
aðlaga mig nýjum timum. Mest
þakka ég þaö góöum verkstjór-
um, sem ég hefi haft. Þeir hafa
veriðá öllum aldri og veriö dug-
legir að setja sig inn i málin og
hafa alltaf verið mér innan
handar.
— Og starfsmennirnir, sem
þú hefur umgengizt allan þenn-
an tima eruþávæntanlega orðn-
ir margir?
— Já, það eru þeir og ég get
nefnt sem dæmi að ég hefi unniö
meö samtals fimm forstjórum i
Landsmiðjunni frá upphafi. Ég
held aö ég hafi átt bærileg sam-
skipti við þá alla.
Skin og skúrir
— Þú ert þá ánægður með
þinn hlut, þegar þú lltur yfir far-
inn veg?
— Já, það er ég. Vitanlega
hafa skipzt á skin og skúrir eins
og gengur, en yfirleitt hefur
maður komizt vel af i samskipt-
um við samherja og samstarfs-
menn.
Ég hefi einnig verið sérlega
heppinn i einkalifinu. Ég
hreppti „stóra vinninginn” þeg-
ar ég náöi i konuna mina. Við
trúlofuðumst haustiö 1930 og
gengum i hjónaband i október
1931. Við eignuðumst 4 börn, en
þau búa aldeilis ekki á sömu
þúfunni! Við eigum dóttur i
Vestmannaeyjum, dóttur i
Breiðholtinu og dóttur i
Ástraliu. Einn son eigum við
" llka. Hann er rafvirki og er
þessa dagana við Sigöldu. Viö
eigum orðiö mörg .bamabörn
og það gefur lifinu vissulega
gildi að fá aö umgangast þau
annaö slagið.
Og þar með settum við punkt
aftan við og bjuggumst til brott-
ferðar. Yfir kaffibolla að loknu
viðtalinu fletti blm. I gegn um
gestabók heimilisins sem lá þar
frammi og rakst m.a. á langa
runu nafna á gestum sem heim-
sóttu Þorvald á sextugsafmæli
hans fyrir réttum 10 árum. —
Þeir voru vist einir 200 sem
komu til okkar þá, sagði hann.
En núna get ég ekki staöiö i
þessu. Blessaður taktu það fram
að ég verði fjarverandi á mánu-
daginn. Þaö móðgast varla
nokkur maður vegna þess, þetta
er vist orðiö svo algengt!
aðfella niður 17. greinina. Þetta
æsti auðvitaö upp marga gamla
félaga og ég man að sumir létu
dynja á okkur skammir og út-
hrópuöu okkur sem
„kommúnista” og fleira í þeim
dúr. Síöan gerðist það að hópur-
inn I kring um Héðinn lenti i
harðri andstöðu við þingheim og
yfirgaf þingið. Það varð til þess
að við vorum strikaðir út af
flokksskrá i Alþýöuflokknum.
Héöinshópurinn safnaðist sam-
an í sal einum i bænum og þar
voru málin rædd. Þá dundu
ósköpin yfir og Héðinn tilkynnti
aöhann vildi taka þátt i stofnun
nýs flokks með kommum, Sam-
einingarflokks alþýðu-
Sósialistaflokksins. Þessu mót-
mælti ég og ég man að undir
tóku fleiri: Runólfur Pétursson i
Iðju, Kristinn Jónsson frá
Dalvik, Jón Guðlaugsson, og
fleiri. Við vildum ekki snúa baki
við Alþýöuflokknum, en kváðust
aðeins vilja burt 17. greinina.
„Við erum búin að halda margar afmælisveizlur undanfarna áratugi og satt aö segja dauðlangar mig
að halda eina enn núna. En viðgetum ómögulega staðið I þessu af ýmsum ástæðum og þið bara rétt ráð-
iö þvi, ef þið ætliö að fara birta I blaðinu hvert við ætlum aö fara um helgina”.
Tvær dótturdætur afmælisbarnsins voru i heimsókn hjá afa og ömmu, þegar blaðamenn bar að garði: Sú til vinstri heitir Guðrún Iris, en sú til hægri heitir
Berglind. Þær eru Guðnuindsdætur og búa I Breiðholtinu.
„Þú verður að athuga hvort ártölin séu rétt hjá mér, maöur er far-
inn að ryðga dálitið 1 kollinum eins og þú skilur!”
komið nálægt framboðsvafstri
siðan.
—Var ekki harkaleg pólitisk
barátta i verkalýðshreyfingunni
á þessum árum?
— Það er vist óhætt að segja
þaö. Það var til dæmis mikil
pólitik I Félagi járniðnaðar-
manna og fylkingar — kratar og
kommar tókust þar oft á. Það
voru ekki spöruð stóryrðin i
þrasinu i þá daga, t.d. man ég
að einu sinni var ég úthrópaöur
sem „quislingur” á forsiðu
Þjóðviljans. Það var eftir að
samkomulag tókst i deilu sem
kennd er við gerðardómslögin
1942. Kommarnir voru óánægðir
með niðurstööuna og vildu gera
mig ábyrgan fyrir henni.
„Quislingur” var náttúruleg af-
ar gróft skammaryrði I þá daga,
og er raunar enn, en ég svaraöi
þeim sjálfur i Alþýðublaðinu.
Skömmu siðar lenti ég I fyrstu
óháðu stjórn Alþýöusambands
Islands, eftir aö þaö var aðskilið
Alþýðuflokknum. Mig minnir að
það hafi verið einn kommanna
sem kom til min og bað mig að
setjast I stjórnina, en þeim gekk
vist eitthvað brösuglega að
koma stjórninni saman og höfðu
náð samkomulagi um mig sem
einn stjórnarmann. Ég spurði
manninn bara hvort hann ætlaði
virkilega að bjóöa mér stjórnar-
setu I ASÍ, sjálfum quislingn-
um! En svo fór að ég fór I stjórn
ASl, en entist ekki út kjörtima-
bilið, þar eð ég gekk i verk-
stjórafélagið I millitiðinni. Þá
fór að hægjast um og ég gat far-
ið aö hugsa betur um mitt
heimili og fjölskyldu. Hana
hafði ég vanrækt i áratug eða
jafnvel lengur.
— En áður en Alþýðuflokkur
og Alþýðusamband voru skilin
að, lentir þú I andstöðu við
flokkinn og varst rekinn úr hon-
um um hrið, ásamt fleirum,
vegna afstöðu þinnar. Hvernig
bar þaö að?
Við fengum víst
allir uppreisn æru....
— Aðdragandinn að þessu var
sá, að viö vorum margir
Alþýðuflokksmenn óánægðir
með 17. grein laga Alþýðusam-
bands Islands, en hún var á þá
leið, að aðeins þeir sem gætu
undirritað stefnuskrá Alþýðu-
flokksins væru hæfir til setu á
ASl-þingum. Þessu vildum við
breyta eða fella alveg niöur, og
ég sjálfur vildi skilja alveg á
milli ASl og flokksins. Svo gerð-
ist það á ASl-þingi, aö mig
minnir 1937 eða ’38, aö Héðinn
Valdimarsson, ég og fleiri
fulltrúar berum upp tillögu um