Alþýðublaðið - 03.05.1980, Blaðsíða 8

..................vikan sem var
Skýrsla utanríkisráðherra
Ólafur Jóhannesson utanrlkis-
ráöherra flutti Alþingi skýrslu
sina. Þaö vakti athygli, aö ekki
var aö heyra á honum, aö þyrfti
aö hreyfa hiö minnsta viö nú-
verandi skipulagi á öryggis-
málum landsins, og ekki er aö
vænta aöallir samráöherrar hans
hafi veriö jafnánægöir meö þann
kafla skýrslunnar, sem fjallaöi
um Atlantshafsbandalagiö og
öryggismál Islands, en hann
fylgir hér á eftir:
Sáttmáli Sameinuöu þjóöanna
kveöur á um friösamlega lausn
deilumála og bannar rikjum aö
farameö ófriöi á hendur öörum.
Framkvæmdarvald samtakanna
er þó mjög ótraust vegna
neitunarvalds einstakra stór-
þjóöa I öryggisráöinu, auk þess
sem vart yröi gripiö inn i fyrr en
árás heföi þegar veriö gerö og
óbætanlegur skaöi skeöur. Þvi
kveöur sáttmálinn sérstaklega á
um rétt aöildarrikja til aö bindast
samtökum um aö tryggja varnir
sinar.
Ekki var langt um liöiö frá
stofnun samtakanna þegar flest
lýöræöisriki Vestur Evrópu sáu
sig til þess knúin aö mynda slik
varnarsamtök meö rikjum
Noröur Ameriku. Viö lslendingar
uröum stofnaöilar aö þessum
samtökum, enda töldu fulltrúar
mikils meirihluta þjóöarinnar at-
buröi siöari heimsstyrjaldarinnar
hafa sýnt svo ekki yröi um villst
aö hlutleysisstefnan frá 1918
dygöi ekki til aö tryggja öryggi
þjóöarinnar. Nokkru siöar kom
bandariskt varnarliö hingaö til
lands á grundvelli serstaks samn-
’ings innan ramma NATO-sátt-
málans og hefur sú skipan haldist
siöan.
Atlantshafsbandalagiö eru
samtök þjóöa meö svipaöa
menningu og lifsskoöanir. Þær
hafa komiö sér upp varnarkeöju
til aö tryggja sig fyrir utanaö-
komandi árás og i þvi skyni
leggja þær allar eitthvaö af
mörkum. Framlag okkar Is-
lendinga hefur aöallega veriö og
er aöstaöaná Keflavikurflugvelli.
Óslitin varnarkeöja er öruggasta
leiöin til aö tryggja aö aldrei þurfi
aö gripa til vopna. Ef viö Is-
lendingar skerumst úr leik höfum
viö veikt þessa keöju og þar meö
dregiö úr öryggi allra þeirra
þjóöa, sem setja traust sitt á
bandalagiö, einnig okkar sjálfra.
Aöalhlutverk varnarstöövar-
innar á Keflavikurflugvelli er
kafbátaleit og kafbátaeftirlit auk
þess sem hún fylgist meö feröum
hernaöarflugvéla. Mættiþvi e.t.v.
allt eins vel nefna hana eftirlits-
stöö eins og varnarstöö. Einnig er
Keflavikurflugvöllur mikilvægur
fyrir flugsamgöngur milli Evrópu
og Ameriku vegna legu landsins
mitt á milli þessara tveggja
heimsáifa og einnig er öryggi
allra skipaflutninga á hættu-
timum mjögháö aöstööu á Islandi
eins og sýndi sig i siöari heims-
styrjöldinni.
Þegar litiö er á þau atriöi, sem
ég hef hér minnst á má ljóst vera,
aö verulegar breytingar hafa orö-
iöá hlutverki varnarstöövarinnar
á Keflavikurflugvelli I kjölfar
tækniþróunar undanfarinna ára-
tuga. Hún hefur færst æ meira I
þaö horf aö gegna fyrst og fremst
hlutverki eftirlits og viövörunar-
stöövar. Sem slik er hún þó ekki
siöur mikilvæg sameiginlegu
öryggi alira bandalagsrikjanna
en hún var fyrir 30 árum.
Hlutverk þess varnarbanda-
lags, sem viö erum aöilar aö, og
þess hlekks, sem viö erum I keöj-
unni, er aö sjá til þess meö traust-
um vömum aö ekki komi til styrj-
aldar og jafnframt er þaö hlut-
verk þessa bandalags og hlut-
verk sem ég legg mikla áherslu á
aö vinna aö afvopnun, sem fram-
kvæma veröur stig af stigi meö
vönduöum samningum og raun-
hæfu eftirliti, sem tryggi heiöar-
lega og undanbragöaiausa fram-
kvæmd slíkra samninga. Undir
árangri i þessum málum er þaö
komiö hversu fljótt aöstæöur I
heiminum veröa þannig, aö unnt
reynist aö láta varnarliöiö fara
frá Islandi.
Varnarmáladeild.
A vegum varnarmáladeildar
var unniö aö framkvæmd margs
konar málaflokka er varöa Kefla-
vikurflugvöll og starfsemi
varnarliösins þar. Merkum
áfanga var náö á árinu, er nýr
flugturn meö fullkomnasta tækja-
búnaöi var tekinn i notkun og þar
meö fullnægt einu af þeim atriö-
um, er samiö var um i samkomu-
lagi milli rikisstjórna Islands og
Bandarikjanna 1 október 1974.
Heildarbyggingarkostnaöur flug-
tumsins var um 4 milljaröar Is-
lenskra króna.
Lokiö var viö aöra stórfram-
kvæmd, sem samvinna var um
meö varnarliöinu og sveitarfé-
lögunum á Suöurnesjum, þ.e.
byggingu sorpeyöingarstöövar og
mun hún geta eytt öllu sorpi sem
til fellur á Suöurnesjum. Heildar-
kostnaöur nam um 5-600 millj-
ónum króna og mun stööin fyrst
um sinn afkasta eyöingu 7-8000
lesta á ári.
Byggingarnefnd nýrrar flug-
stöövar á Keflavikurflugvelli
vann mikiö starf á árinu, en i til-
efni ákvæöis I málefnasamningi
rikisstjórnarinnar hef ég ritaö
þeirri nefnd bréf og falið henni aö
taka til Itarlegrar endurskoöunar
hönnunarforsendur flugstöövar-
byggingar, einkum meö tilliti til
mats á stærö, kostnaöi og breytt-
um aöstæöum I millilandaflugi Is-
lendinga. Nefndin skal ennfremur
endurskoða fyrirhugaöa
byggingaráfanga og gæöakröfur.
Núverandi flugstöö var endur-
bætt á árinu. Var hún öll klædd
ytra og tækjabúnaöur viö
öryggisleit aukinn og endur-
bættur.
Atak var gert I umhverfis-
málum er snerta flugvöllinn og
nágrenni hans. Var skipuöá árinu
umhverfisnefnd fyrir varnar-
svæðin og unniö aö þeim málum.
Sérstök könnun var gerö á ásig-
komulagi eldsneytisgeyma
vamarliösins á vegum Siglinga-
málastofnunarinnar og I fram-
haldi af þvi starfi vinnur sam-
vinnunefnd á vegum ráöuneytis-
ins og varnarliösins aö könnun og
undirbúningi á byggingu nýs
kerfis eldsneytisgeyma i staö
þess er nú er.
Ákveöiö hefur veriö aö gera þá
breytingu á löggæslu I Grænás-
hliði Keflavikurflugvallar, aö Is-
lenskir lögreglumenn annist þar
einir löggæslu og eftirlit, eins og
veriö hefur i aöalhliöi vallarins
frá 1. nóvember 1973. Stefnt er aö
þvi , aö þessi breyting veröi kom-
in aö fullu til framkvæmdar I júni
n.k. og veröur þá svokölluðu
Turner-hliöi jafnframt lokaö.
Rekstur frihafnarinnar skilaöi
rikissjóöi af nettó-hagnaöi um 350
miljónum króna, en fyrirsjáan-
legt er aö rekstur Frihafnarinnar
mun dragast saman aö einhverju
leyti vegna breytinga á áætlana-
flugi Flugleiöa h.f.
Hagkvæmnisathugun var gerö
á rekstri lögreglustjóraem-
bættisins og hafa veriö geröar
breytingar á vaktaskipun og
vinnutilhögun sem horfir til
sparnaöar I útgjöldum.
Rekstrarútgjöld embættisins
nema um 600 milljónum, en
heildarinnheimta var yfir 1,4
milljaröar, sem er um 99% af
álögöum þinggjöldum.
Starfsemi varnarliösins var
meö svipuöum hætti og áriö áöur
og islenskir starfsmenn á vegum
þess voru um s.l. áramót 996.
A vegum ýmissa verktaka á
Keflavikurflugvelli voru um s.l.
áramót 754 starfsmenn og 191
starfsmaöur viö ýmsar rikis-
stofnanir þar.
Þá vék Ólafur að þvi
máli, sem hæst hefur
borið i utanríkismálum
Siðastliöiö sumar, dagana 29.-
30. júni fóru fram i Reykjavik
formlegar samningaviöræöur Is-
lendinga og Norömanna varöandi
Jan Mayen. Samkomulag náöist
þá ekki og var áformað aö viö-
ræöur héldu áfram slðar á árinu.
Þeim varö aö fresta tvivegis,
fyrst vegna sveitarstjórna-
kosninga I Noregi og siöan stjórn-
málaástandsins hér, en fram-
haldsviöræður fóru siöan fram nú
um miöjan aprii.
Sá þáttur Jan Mayen málsins,
sem einkum hefur rekiö á eftir
samkomulagi, er loönuveiöarnar.
Norömenn hófu veiöar á loönu viö
Jan Mayen sumarið 1978, en ein-
mitt um svipað leyti komu fram
fyrstu ábendingar fiskifræöinga
um aö takmarka þyffti sókn I
loönustofninn honum til verndar.
Þarna er um aö ræöa hagsmuna-
árekstur sem miklu skiptir fyrir
afkomu Islenska þjóöarbúsins,
þvi aö loönuveiöarnar hafa náö
þvi aö skapa um fimmtung af
verömæti Islensks sjávarafla og
loönumagniö veriö u.þ.b. 60%
þess er á land hefur veriö fært.
Aö ööru leyti snýst máliö svo
sem kunnugt er , einkum um þaö,
aö tryggja áframhaldandi mögu-
leika Islendinga til annarra fisk-
veiöa á svæöinu, svo og réttindi á
landgrunninu utan 200 milna— en
ekki þykir útilokaö aö olia eöa
önnur verðmæti kunni þar aö
finnast.
Norömenn gera kröfu til fisk-
veiöi-eöa efnahagslögsögu um-
hverfis Jan Mayen, en hafa þó
lýst yfir aö þeir vilji taka sann-
gjarnt tillit til hagsmuna Is-
lendinga.
1 málinu hefur veriö haldiö uppi
kynningarstarfsemi, einkum aö
þvi er varöar loönuveiöarnar og
sögulega hliö málsins, m.a. vakin
athygli á aö Islendingar áskildu
sér meö formlegum hætti þegar á
árinu 1927 jafnrétti viö þegna
hvaöa rlkis sem væri til nýtingar
á auölindum Jan Mayen og er
ekki kunnugt um sllkan fyrirvara
af hálfu annarra þjóöa.
Sum lögfræöileg atriöi sem
snerta eöa snert geta máliö hafa
veriö til meöferöar á Hafréttar-
ráöstefnu Sameinuöu þjóöanna.
1 viöræöum hér dagana 14,—15.
aprll þokaöist máliö nokkuö
áfram en lausn þess er vanda-
söm. Akveðinn var nýr fundur I
Osló á tlmabilinu 7.—10. mal n.k.
Ekki er hægt aö segja fyrir um
árangurinn.
alþýöu-
I n hT»]T'M
Laugardagur 3. maí 1980
KÚLTÚRKORN
Gef ur út
tímarit um
íslenskt mál
Islenska málfræöifélagiö, sem
stofnaö var hér I Reykjavlk 1.
desember I vetur, boöaöi nú ný-
lega til blaöamannafundar til aö
kynna starfsemi slna og timarit
sitt, „lslenskt mál”, sem nú hefur
nýhafið göngu sína.
Tilgangur félagsins er, sam-
kæmt lögum þess, aö efla rann-
sóknir á Islenskri tungu og
fræöslu um málfræði. Markmiö-
um sinum huggst félagið m.a. ná
meö fundahöldum og útgáfustarf-
semi. Félagið er öllum opiö sem
áhuga hafa á málefnum þess. A
stofnfundi voru eftirtaldir menn
kosnir i stjórn:
Kristján Arnason formaður,
Jón Friðjónsson gjaldkeri, Stefán
Karlsson ritari, Helgi Guð-
mundsson meðstjórnandi og
Höskuldur Þráinsson ritstjóri.
A þeim tlma sem félagiö hefur
starfaö hefur það gengist fyrir
þremur fræðslufundum. A fyrstu
fundinum ræddi Svavar Sig-
mundsson, cand. mag., um sam-
heitaorðabók, sem hann vinnur
aö fyrir gjafafé Þorbergs Þóröar-
sonar og Margrétar Jónsdóttur. A
næsta fundi var fjallaö um nýút-
komna kennslubók I islenskri
málfræði eftir Kristján Arnason.
A siöasta fundinum, 19. april
slöastliöinn ræddi Ernir Snorra-
son sálfræöingur um taugasál-
fræöi og málvisindi og athuganir
á sjúklingum meö skerta málgetu
(afaslusjúklingum).
Tímaritið
„tslenskt mál”
Fyrsta bindi tlmaritsins
islenskt máler nú komið út, og er
það jafnframt afmælisrit helgað
Ásgeiri Blöndal Magnússyni
orðabókarstjóra sjötugum.
Prentun annaöist Steinholt h.f.
Askrifendur að þessu riti eru
u.þ.b. 300. Ritstjóri fyrsta bindis
var Gunnlaugur Ingólfsson, en
auk hans störfuðu I ritnefnd
Höskuldur Þráinsson, Jón Frið-
jónsson og Kristján Arnason.
Meöal efnis I þessu afmælisriti
má nefna grein eftir Höskuld
Þráinsson, þar sem raktar eru
niðurstöður rannsóknar á þvl,
hvaö menn telja samkvæmt sinni
málvitund aö oröiö „bolli” merki.
Tilraunadýrunum voru sýndar
myndir af margs konar drykkjar-
Ilátum og áttu þau aö skilja þar
sauöina frá höfrunum, þ.e. aö
kveöa upp úr um þaö, hvaða ilát
stæöu undir nafni sem bollar.
Einnig á Magnús Pétursson
þarna grein sem hann nefnir
„Nokkur hljómfallsform, er gefa
til kynna þagnir I Islensku”. Er
þar t.d. fjallað um það, hvernig
mismunandi hljómfall samsvar-
ar mismunandi geröum þagna,
svo sem „lokaþögn”, sem gefur
til kynna, að setningu sé lokiö,
eöa hiki. Þetta efni mun ekki hafa
verib rannsakaö áður I Islensku.
Þá fjallar Svavar Sigmundsson
um tslensku staða-nöfnin (t.d.
Höskuldsstaðir) og eru
niöurstöður hans frábrugönar
kenningum Þórhalls Vilmundar-
sonar, prófessors, hinni svo-
nefndu náttúrunafnakenningu.
Fyrirhugaö er aö tímaritið
tslenskt mál komi út einu sinni á
ári, og er undrbúningur aö útgáfu
annars bindis þegar hafinn. Eins
og áöur sagöi var Höskuldur Þrá-
insson kjörinn ritstjóri á stofn-
fundi, og mun hann, ásamt rit-
nefnd, hafa umsjón meö ööru
bindi. Hugmyndin er að tímaritiö
fjallieinkum um hluti er varöa
islenskt mál og almenna
málfræöi, en einnig hluti er varöa
málstefnu og málrækt.
Nýir félagar eöa áskrifendur og
þeir sem áhuga hafa á að koma
efni I tlmaritiö geta snúiö sér til
Jóns Friðjónssonav eða
Höskuldar Þráinssonar Arna-
garöi v. Suöurgötu.
Kjartan Ottósson
ff
Karl Steinar Guðnason þingm. við útvarpsumræður i efri deild:
Hjáróma hjal um nauðsyn
skattahækkana’ ’
Alþýðubandalagið
heimtar
niðurtalningu lífskjara
A dögunum var háö útvarps-
umræöa, I efri deild Alþingis,
um skattstigafrumvarp rlkis-
stjórnarinnar. Meðal ræðu-
manna Alþýöuflokksins I þeim
umræöum, var Karl Steinar
Guönason. Hér fylgir útdráttur
úr ræöu hans.
1 upphafi máls slns, rakti Karl
Steinar sögu slöustu tveggja ára
I Islenskri pólitlk. Hann rifjaöi
upp fyrir mönnum þaö ógnar-
ástand, sem rlkti þegar Kröflu-
stjórnin féll. 1 þeim kosningum
unnu A-flokkarnir stóran sigur,
einkum Alþýðuflokkurinn. Eftir
langar og strangar stjórnar-
myndunarviðræöur, var síðan
mynduö svokölluö vinstristjórn.
Alþýðuflokkurinn gekk til
þess samstarfs með góöum hug,
sagöi Karl, en þaö kom fljo'tt I
ljós, aö vilji Framsóknarflokks-
ins og Alþýðubandalagsins til
þess að vinna aö gerbreyttri
efnahagsstefnu var enginn.
Höfuömarkmið þeirra var að
hjakka I sama farinu. Þar kom
að Alþýöuflokknum þótti full-
reynt:
Uppflosnaðir fram-
sóknarmenn í Alþýðu-
bandalaginu
„Þaö uröu okkur sár
vonbrigöi er viö smám saman
uppgötvuðum það að mikil skil
voru á milli verkalýösmanna og
svokallaðra menntamanna I
Alþýöubandalaginu. Okkur varð
það smám saman ljóst að þar
réðu valdabraskararnir öllu, —
þar réðu uppflosnaöir fram-
sóknarmenn og eiginhagsmuna-
kllkur. A haustdögum var
niöurstaöan óvéfengjanleg. —
Sú aö:
— Enn stefndi I vaxandi
erlendra skuldir.
— Enn stefndi I yfirdrátt hjá
Seölabanka.
— Enn stefndi I aukna eyöslu
rlkisbáknsins.
— Enn skálmaði veröbólgan
áfram með vaxandi skrefa-
lengd.
Ekkert benti til aö samkomu-
lag tækist um að hverfa af braut
„Eins og ég vék að áðan er Alþýðubandalagið heill-
um horf ið. Það hefur gengið afturhaldinu á hönd. Nú
er það helsti málsvari kjaraskerðingar í landinu. Það
þótti mörgum nóg, þegar Gunnar Thoroddsen rak rýt-
inginn í bakið á fyrri félögum. Það er barnaleikur
einn miðað við þau svik við hugsjónir sinar og stef nu,
sem valdastreitumenn Alþýðubandalagsins hafa orðið
af bera."
óráðsiunnar. Það var við þessar
aðstæöur aö þingflokkur
Alþýöuflokksins ákvaö aö
standa upp. Viö komum til
Alþingis meö þaö I huga aö
breyta þjóöfélaginu. Viö vorum
kosnir til þess hlutverks aö
móta gerbreytta efnahags-
stefnu. Viö gátum ekki unaö þvl
að sjá llfskjör láglaunafólks
rýrna meö vaxandi veröbólgu.
Viö gátum ekki til þess hugsaö
að sitja mitt á meöal valda-
braskaranna, sem einungis
vildu áfram stefna aö vaxandi
veröbólgu, — rýrnandi lifskjör-
um, — efnahagslegu hruni.
Forstokkaðasta aftur-
haldið
Þaö var viö þessar aðstæöur
aö viö stóöum upp. Við
kröfðumst dóms kjósenda.
Niöurstööur kosninganna voru
óvæntar aö þvi leyti að
Framsóknarflokkurinn, sem I
raun er móðir óöaveröbólg-
unnar varö sigurvegarinn aö
þessu sinni.
Þaö tók langan tima aö
mynda nýja rikisstjórn. Alþýöu-
flokkurinn neitaöi stjórnaraöild,
nema tryggt yröi aö snúið yröi
af braut kjaraskerðingar og
verðbólgustefnu. Við viljum
stjórn, — ekki stjórnleysi.
Nú skeðu óvæntir atburðir.
Forstokkaöasta afturhaldiö I
Sjálfstæöisflokknum fann sér
hliðstæöu. Þaö fann hliöstæöuna
I 1 a n d b ú n a ö a r pó 1 i t Ik
Framsóknar og Alþýöubanda-
lags. Utan um það eitt var rlkis-
stjórnin mynduö. Okkur I
Alþýöuflokknum haföi lengi
veriö ljóst aö Alþýöubandalagiö
var heillum horfiö.
Eitt sinn stjórnuöu þvi menn er
áttu sér hugsjónir um betra
þjóöfélag. Þá var talað um
nauösyn brevtinga jöfnuð og
réttlæti. Nú h’eyrast þær raddir
Framhald á bls.7