Alþýðublaðið - 17.01.1981, Qupperneq 5

Laugardagur 17. janúar 1981
5
ORKUKREPPA A ÍSLANDI - ORKUKREPPA Á ÍSLANDI - ORKUKREPPA A ISLAN
SLANDI - ORKUKREPPA Á ÍSLANDI -
ra nokkrum mönnum
virkja, þá þaön
þýðublaðið
900 milljónir g.krtína og er þá
reiknaðmeð, aðskömmtun standi
i u.þ.b. tvo og hálfan mánuð.
Skiptingin innbyrðis er siðan
þannig, að Rafmagnsveitur rikis-
ins greiða 58%. Orkubú Vest-
fjarða 20.1% Laxárvirkjun 19.4%
og Rafveita Siglufjarðar mun
greiða 2.5%. Stóreigendurnír
Landsvirkjun og Reykjavikur-
borg greiðir engan kostnað vegna
keyrslu dieselstöðva og þessu
höfum viðmótmælt. M.a. hafa tvö
sveitarféiög á Austurlandi mót-
mælt þessu þ.e, Stöðvarfjörður
og Egilsstaðir og ég vænti þess,
að fleiri fylgi i kjölfarið. Við erum
ákaflega óánægðir með þetta og
þá einkum það, að ekkert hefur
verið gert til að jafna þessum
kostnaði niður á raforkuneytend-
ur. í greinargerð Landsvirkjunar
nú fyrir skömmu kom fram, að
árið 1978 skrifuðu þeir ráðherra
og bentu á, að þessi staða þ.e.
orkuskortur gæti komið upp á ár-
inu 1981.
> Voru þetta fyrstu ábendingar til
stjórnvalda að svona gæti farið?
j Nei, siður en svo. Við bentum á
þetta fyrst 1974 i okkar ályktun-
> um fyrir austan, um þaðleyti sem
' heimild fékkst fyrir 1. áfanga
j Bessastaðaárvirkjunar á
\ Alþingi,. Þá bentum við á það, að
upp gæti komið hér orkukreppa
áður en fyrstu vélar Hrauneyjar-
fossvirkjunar færu af stað.
Landsvirkjun ákvað hins vegar
I að það mætti fresta gangsetningu
fyrstu vélar Hrauneyjarfoss-
virkjunar til 1981 en við itrekuð-
um óskir okkar árið 1975 og lögð-
um siðan ætiðupp frá þvi áherslu
á það á hverju ári, að 1983, þegar
Hrauneyjarfossvirkjun væri
fullnýtt þá yrði ástandið miklu al-
varlegra, vegna þess að það tekur
minnst 6 ár að byggja slikar
virkjanir og ákvörðun um næstu
virkjun eftir Hrauneyjarfoss átti
þvi að taka á árunum 1978—’79, en
sú ákvörðun hefur enn ekki verið
tekin, okkur til stórskaða. Það er
stóralvarlegt mál. Við höfðum
margbent á þetta, að orka frá
Hrauneyjarfossi verður fullnýtt
árið 1983, sérstaklega ef um
slæma vatnsstöðu verður að ræða
á næstu tveimur árum og afleið-
ingin er sú, að árin 1983 og fram
að næstu virkjun verða kannski
erfiðustu ár i orkubúskap okkar,
jafnvel þó að ákvörðun verði tek-
in strax um nýja virkjun. Það er
þó hægt að bæta mikið ástandiö
með þvi að stifla við Sultartanga,
sem mun auka orkuvinnslugetu
Landsvirkjunar og koma i veg
fyrir isskolun.
Orkunefnd Sambands sveitar-
félaga á Austurlandi hefur sem sé
frá árinu 1974 varað við þeim
orkuskorti, sem nú er orðinn að
raunveruleika. Viðþurftum að fá
fyrsta áfanga Fljótdalsvirkjunar
i tveim 32 MW áföngum og fyrri
áfangann inn 1978 og bentum á
það, það mætti ekki dragast leng-
ur en til 1979 til að komast hjá
orkuskorti. Ef farið hefði verið að
okkar ráðum væri nú ekki orku-
skortur i landinu hvorki til stór-
iðju eða almenningsveitna. Segja
má, að greinargerð Landsvirkj-
unarum orkuskortinn sé staðfest-
ing á þessum málflutningi okkar.
Sem sé ábendingar okkar hafa
reynst réttar en forystumenn
orkumála hafa ekki borið gæfu til
að fara að þessum ráðum. Við
höfum stundum þurft að „slátra”
nokkrum mönnum til að fá fram
nauðsynlegar umbætur i vega-
málum. Orka nú er jafnnauðsyn-
leg okkur eins og súrefnið mann-
inum og ef við þurfum að slátra
nokkrum mönnum i kerfinu til að
fá fram nauðsynlegar virkjanir,
þá það. Þeir vilja helst ekki
virkja, þessir herrar, nema á
Þjórsársvæðinu og þær fram-
kvæmdir hafa ekki aukið miðl-
unargetu kerfisins. Eina alvöru-
miðlunin er i Þórisvatni. Hins
vegar bentum við Austfirðingar á
það, að það sem orkukerfið raun-
verulega þyrfti væri verulega
aukið miðiunarrými.
Um atvinnupólitEk og
orkuöflun
Hvcrja telur þú aðalástæðu
þcss, að tregðu hefur gætt til að
taka ákvarðanir um virkjanir á
öðrum svæðum en Þjórsársvæð-
inu?
Ég held að höfuðástæðan sé sú,
að eignaraðild er i höndum
Reykjavikurborgar og rikisins til
helminga og áhrif Reykjavikur-
borgar i þessu sambandi vegna
nálægðar framkvæmdastaðar,
hin efnahagslega atvinnupólitik,
sem liggur þarna að baki, ræður
þvi fyrst og fremst, að annars
staðarer ekki virkjað. Menn gera
ekki greinarmun á atvinnustefnu
og nauðsynlegum orkufram-
kvæmdum.
Verðbólguáhríf
orkuskömmtunar
Svo er sannað mál, sem tengist
þessu og það eru verðlagsmál
Rafmagnsveitnanna. Nú er ljóst,
að það áfall, sem rafmagnsveit-
urnar verða fyrir vegna orku-
skömmtunarinnar, hlýtur fyrr
eða siðar að leiða til hækkunar á
gjaldskrá og við erum einmitt nú
að ihuga það i stjórn RR hvort við
eigum að sækja um hækkun fyrir
1. feb. til að mæta þessu tjóni.
Tjón okkar i heild nemur eins og
áður sagði um 900 milljónum gkr.
og rekstraráætlanir fyrir árið
1981 sýna rekstrartap upp á 1125
milljónir gkr. Allt er þetta um-
framkostnaður vegna keyrslu
dieselstöðva og bitnar eingöngu á
ibúum landsbyggðarinnar. Við
höfum rætt um það hvort við ætt-
um að sækja um gjaldskrárhækk-
un, en niðurstaðan var sú, að við
ættum að leggja málið fyrir
stjórnvöld og biða átekta. Niður-
staðan verður samt auðvitað sú i
lokin, að það verður að hækka
gjaldskrána, þegar verðstöðvun
lýkur.
Hvað þýðir þetta mikla gjald-
skrárhækkun i smásölu?
Þetta munu vera um 7—8%
hækkun, sem þarf til að mæta
þessum kostnaði á ársgrundvelli.
En hvernig var fjárhagsstaða
RR áður en þetta ástand kom
upp. Eru rafmagnsveiturnar I
stakk búnar til að mæta þessu
ástandi?
Það má segja, að fjárhagsstaða
þeirra sé all-sæmileg. Arið 1979
skiluöu rafmagnsveiturnar hagn-
aði, og h'kur benda til að einnig
verði rekstrarafgangur á árinu
1980. Undanfarin ár hefur verið
gert átak til að rétta af fjárhag
rafmagnsveitnanna. Gjaldskráin
var lagfærð og útkoman hefur
verið góð undanfarin tvö ár. En
þessi gjaldskrárhækkun er ekki
aðalatriði. Aðaláherslu nú viljum
við Austfirðingar leggja á það, að
ekkihafi verið farið að okkar til-
lögum og það komi okkur nú
rækilega i koll. Ákveðið var að
virkja á Suðurlandi og leggjajinur
út i landshlutana og það hefur
sýnt sig, að þessi stefna var röng.
Og hvað sem liður öllum samn-
ingum RR og Landsvirkjunar
segjum við nú að „þetta þjóð-
hagslega tap á þessum þjóðhags-
lega hagnaði” verður ekki borið
uppi af hinum 50 þús. ibúum á
landsbyggðinni sem kaupa orku
frá rafmagnsveitunum. Þessu
erum við að mótmæla fyrst og
fremst.
Selja okkur afgangsorku
við forgangsorkuverði
Og ég vil einmitt nota þetta
tækifæri til að koma þvi hér að, að
skv. greinargerð Landsvirkjunar
nú, eru þeir að selja okkur hreina
afgangsorku viö forgangsorku-
verði. Við erum auðvitað tilbúnir
til að bera okkar hluta af byrðun-
um, keyra okkar dieselstöðvar,
þegar þess er þörf, en við viljum
ekki bera áfölleins og þetta einir.
Svartnætti i aðsigi
Samkvæmt þvi, sem þú hefur
sagt verður hér á landi eins konar
„myrkt timabil” frá 1983 fram að
næstu virkjun, jafnvel þó að strax
verði gripið til einhverra ráðstaf-
ana. Hverjar verða helstu afleið-
ingar þessa „svartnættis”?
Já, mesta myrka timabil i raf-
orkusögu okkar verður ef til vill á
þessum árum og ég tel að við eig-
um að freista þess, að fá frekari
orku frá Kröfluvirkjun. Ég vii
taka það fram, að orkumálastjóri
hefur hvað eftir annað gefið út
yfirlýsingar um það, að hæfilegt
væri, að næsta stórvirkjun okkar
yrðitekin inotkuná árinu 1987, en
við Austfirðingar höfum bent á að
það sé alltof seint og þarna grein-
ir okkur á viðráðunautana. Já,þú
spyrð um afleiðingar. Þær bein-
linis blasa við okkur nú. Þær eru
blátt áfram hroðalegar og nægir
að minna á yfirlýsingar forstjóra
álversins, Ragnars Halldórsson-
ar, um útflutningstap fyrirtækis-
ins vegna orkuskerðingarinnar,
sem mun nema á fjórða milljarð
gkr. á mánuði og einn þriðji af þvi
er hreint tap fyrirtækisins. Þar að
auki sjá menn, hvað aukinn oliu-
kostnaður leiðir yfir okkur, auk-
inn kostnaður vegna hans getur
numið allt að 2 milljörðum gkr. á
mánuði og við allra verstu skil-
yrði algera lömun á atvinnulifi i
landinu. Þá segi ég, það hriktir i
undirstöðum þjóðfélagsins og
þessi kreppa er þegar skollin á.
Við sem búum á landsbyggðinni
þekkjum hana vel. Þar hefur fólk
lifaðvið þetta og er búið að fá nóg
af.
Hvað ber stjórnvöldum að gera
til að reyna að draga úr áhrifum
orkuskorts á þessu timabili?
Eðlilegasta byrjunin er að gera
stiflugarð við Sultartanga, sem
bætir stöðu virkjana i Þjórsá:
Hefjast handa sem fyrst við
virkjun á Austurlandi t.d. 1 áf. 90
MW i' Fljótsdalsvirkjun og hefja
framkvæmdir við Blöndu. Þar
bendir þó allt til ágreinings við
landeigendur um beitarland, sem
mun fara undir vatn. Ég tel, að
fyrsta virkjun, sem ráðast eigi I
eins og nú standa sakir sé Fljóts-
Erling Garðar Jónsson
dalsvirkjun 1. áfangi. Þar er eng-
inn ágreiningur uppi engin
vandamál vegna umhverfisáhrifa
og 1. áfangi virkjunarinnar er
mjög hagkvæmur hvað stærð
snertir.
Hvernig er ástandið á Austur-
landi núna?
Ástandið er þannig núna á
Austfjörðum, aö þar höfum við
tvær rennslisvirkjanir og ef linan
til okkar bregst eins og gerðist i
vetur, þá höfum við ekki aflgetu
til að anna þörf og það verður al-
gert neyðarástand i' fjórðungnum,
ef til bilunar kemur og hún varir i
meira en6—7 daga. Til alvarlegr-
ar bilunar getur komið i stórveðr-
um og tekið miklu lengri tima að
gera við þær. Þess vegna geym-
um við vikuvatnsforða i Lagar-
fljóti af öryggisástæðum. Ég vil
bara minna á ástandið á Homa-
firði hér um árið, þegar hluti
ibúanna varð að flýja staðinn.
Slikt ástand getur komið upp aft-
ur og fyrr en varir.
Það hefur enginn treyst sér til
að setja kostnað af byggðalinu inn
i orkuverði. Hefur þá byggðalin
an engan tilgang meðan svo er
ástatt i orkumálum okkar?
Vissulega er litið gagn af henni
meðan litil eða engin orka kemur
um hana, það segir sig sjálft. A
sinum tima var um það deilt,
hvort við ættum að fara i byggða-
linu eða virkja t.d. á Austurlandi
eðaNorðurlandi. Sú leið var valin
að fara i byggðalinuna. Nú sést að
þetta var röng stefna og það sem
meira er, það treystir sér enginn
til að setja kostnað viö byggðalin-
una inn i orkuverðið, heldur
borga skáttborgarar brúsann.
Þannig mælist þetta ekki k
i orkuverðinu.
Greiðslubyrði vegna J 2^
byggðalínunnar nemur
nú um
a 19S1
örorku.
Talið er að i heiminum séu um
400 milljónir manna sem búa við
skerðingu eða fötlun af ein-
hverju tagi. Gert er ráð fyrir að
a.m.k. 10% hverrar þjóðar séu
fatlaö fólk á einhvern hátt, eða
20—30 þúsund manns hér á
landi. Mest er um fatlað fólk I
vanþróuðum rikjum. Veldur þvi
m.a. vannæring, sjúkdómar og
ófullnægjandi heilsugæsla,
þ.á.m. skortur á mæðravernd.
Viða skortir mikið á að mat-
vælaframleiðsla, húsakostur,
skólar og atvinnumöguleikar
fullnægi þörfum Ibúanna.
Fatlað fólk er i hópi þeirra sem
erfiðast eiga með að afla sér
nauðþurfta. 1 mörgum þróunar-
löndum er naumast til að dreifa
nokkurri læknismeðferð,
hjálpartækjum, sérkennslu,
starfsmenntun eða atvinnutæki-
færum fyrir fatlaða. Oft er sú
aðstoð sem um er að ræða ein-
ungis hægt að fá á nokkrum
stórum stofnunum, svo aö dreif-
býlið og fátækrahverfin, þar
sem flest fatlaða fólkið býr, fer
að mestu á mis við hana.
Með vaxandi tækni koma nýir
skaðvaldar. í iðnvæddum
rikjum skaddast fjöldi manns
árlega i umferðinni, við vinnu
sina og af völdum hættulegra
efna i umhverfinu. Streita og
öryggisleysi spilla geðheilsu
manna.
Jafnvel i velferðarrikjunum
sitja fatlaðir á hakanum.*
Samfélagið er oftast byggt upp
•með þarfir einhvers óskil-
greinds „venjulegs fólks” fyrir
augum. Fólki sem er atgervis-1
skert á einhvern hátt er bægt frá
fjölmörgum þáttum þjóðlifsins,
sumpart af þvi að við almenn
skipulagsstörf er ekki tekið tillit
til þess að menn eru misjafn-
lega gerðir, sumpart vegna þess
að aðbúnaði fatlaðra er svo
áfátt, að þeim er illmögulegt að
lifa eðlilegu lifi.
Skert atgervi, likamlegt eða
andlegt, veldur þvi, jafnvel i
velferðarrikjum, að menn verða
oft að sæta lélegri menntun, fá-
breyttu starfsvali, slæmu hús-
næöi, þröngum efnahag og
fátæklegu menningar og félags-
lifi. Þeir veröa þvi einangraðir
og einmana.
Mikið djúp er staðfest milli
raunverulegra lifskjara fatlaðs
fólks og ákvæðanna i yfirlýsingu
Sameinuðu þjóðanna um rétt-
indi þvi til handa. Þess vegna
hafi Sameinuðu þjóðirnar
ákveðið að árið 1981 skuli helgað
baráttunni fyrir bættum kjörum
fatlaös fólks hvar sem er I heim-
inum.
Einkunnarorð alþjóðaárs
fatlaöra eru:
„Fullkomin þátttaka
og jafnrétti".
Til að ná þessum markmiðum
þurfa viðhorfin i þjóðfélaginu aö
breytast i þá átt að fatlaðir
verði viöurkenndir sem eðli-
legur hluti af þjóðfélagsheild-
inni. Þvi ber að taka fullt tillit til
þessara staðreynda og gera
umhverfið þannig úr garði að
fatlaðir geti orðið virkir þátt-
takendur á öllum sviðum þjóð-
félagsins.
Ein forsendan fyrir breyttum
viðhorfum er al.nenn umræða
og fræðslustarf um málefni fatl-
aðra. A ári fatlaðra verður þvi
lögð mikil áhersla á fræðslu og
upplýsingastart á breiðum
grundvelli þar seni fjallað verð-
ur um hina ýmsu þætti sem
snerta á einn eða annan hátt
fatlaða. Sem dæmi má i
nefna, ráðgjöf til
foreldra fatlaðra barna, I 7
skóla- og menntamál L_/
Ileyrnarskerðing og málleysi er eín tegund fötlunar. Meö réttum
tækjabúnaði og þjálfun má ná undraverðum árangri.
IRA - ALÞJÓÐAÁR FATLAÐRA-— ALÞJÓÐAÁR FATLAÐRA - ALÞJÓÐAÁR FATLAÐRA - ALÞJÓÐAÁR FATLAÐRA— ALÞJÓ