Alþýðublaðið - 17.01.1981, Side 8

Annað tbl. Málþings komið út:
Benedikt Gröndal skrifar
um stjórnarskrármál
Út er komiö annað tölublað
timaritsins Málþing, en það er
timarithanda jafnaðarmönnum
um þjóðfélags- og menningar-
mál. Ritstjórar ritsins eru þeir
Kjartan Ottósson og Hilmar S.
Karlsson. í þessu tölublaði birt-
ast greinar eftir Benedikt Grön-
dal, „Um þriskiptingu valds-
ins”, Úlfar Bragason, „Forn-
sagnarannsóknir nú”, Vilmund
Gylfason „Þættir úr sjálfstæðis-
baráttunni”, en það er dag-
skrá.sem Vilmundur samdi og
flutti i útvarp þann 6. april 1980,
og Hilmar S. Karlsson skrifar
„Hugleiðingar um listina að
elska og Erich Fromm”.
I grein sinni um {H'iskiptingu
valdsins, ritar Benedikt Grön-
dal um þær hugmyndir stjórn-
visinda, sem liggja að baki is-
lensku stjórnarskrárinnar.
Hann rekur nokkuð sögu þeirra
hugmynda, frá upphafi, en þær
koma fyrstfram i ritum franska
heimspekingsins Montesquieu á
18. öld.
Benedikt rekur siðan nokkur
þau ákvæði,sem skerða þessa
þriskiptingu valdssins, svo sem
rétt forseta til að gefa út bráða-
birgðalög, svo og opið og óljóst
orðalag um framkvæmdavaldið
og hlutverk þess i stjórnar-
skránni. Eins bendir hann á þá
siðari tima tilhneigingu hjá lög-
gjafarvaldinu, þ.e. Alþingi,
þegar um flóknar lagasetningar
er að ræða, aö láta fram-
kvæmdavaldinu mikinn hluta
löggjafarvaldsins eftir, með þvi
að það sér um tilbúning reglu-
gerða.
Vegna þessar ágalla á
stjórnarskránni og túlkun henn-
ar, finnur Benedikt að þvi, að
ekki miöar hraðar endurskoðun
hennar. Hann segir að lokum:
„Mestu máli skiptir að viður-
kenna, að ekki verða dregnar
linur milli löggjafavalds og
framkvæmdavalds, eins og
gamlir hugsuðir töldu og stjórn-
arskrá okkar gerir ráð fyrir.
Þetta tvennt blandast saman á
flókinn hátt og verður hvort að
hafa megináhrif á hitt, þing og
rikisstjórn, sem byggist á
meirihluta þess. Þingið verður
að gera rikisstórn kleift að
stjórna og veita henni þau lög,
sem hún telur nauðsynleg.
Þingstörf verða að mótast að
verulegu leyti af þörfum rikis-
stjórnar, og gera það raunar
mjög i nágrannalöndum, þótt
þingstörf hér á landi séu yfir-
leitt illa skipulögð.
Þetta þarf þó ekki að hindra
Alþingi i að taka sér hlutverk,
sem þingið hefur til þessa van-
rækt, en önnur löggjafarþing
hafa i vaxandi mæli snúiö sér
að. Það er eftirlit með fram-
kvæmdavaldi, mat þingnefnda
á reynslu af settum lögum og
þörfum fyrir nýja lagasetningu.
A Islandi er rik nauðsyn fyrir
þetta starf, en skilningsleysi,
TIMARIT HANDA JAFNAÐARMONNUM
UM ÞJÓÐFELAGS- OG MENNINGARMÁL
Hofundar efms i þessu h<
Benedikf Grondal
Hilmar S Kartsson
Kfartan Otfosson
Ultar Bragason
Vilmundur Gylfason
málþing
annir og tregða ráöamanna
hafa fyrirbyggt, að Alþingi færi
inn á þessa braut. Þess vegna
hefur vegur þingsins verið
minnkandi á sama tima sem
löggjafaþing grannrikja hafa
farið vaxandi i nýjum hlutverk-
um eftir skipulagsbreytingar,
sem hafa lagað hin gömlu
kóngaþing að nútima aðstæð-
um.
Stjórnarskrá lýðveldisins er
ekkieins og kjólföt, sem farið er
i við hátiðleg tækifæri. Hún er
lifandi taugakerfi lýðveldisins..
Það dugir ekki að setja enn á
hana einhverjar bætur, eða að
imynda sér, að hinn gamli
kjarni hennar, sem er frá kon-
ungdæmi á miöri 19. öld, dugi
hinu nýja lýðveldi 21. og siðari
alda. Það verður að semja
stjórnarskrá frá grunni fyrir
framtiðarþjóðfélag Islendinga.
Hér ráða alltof fáir menn.
Þeir eru yfirleitt svo yfirhlaðnir
störfum við dægurmál, að þeir
hafa hvorki tima, orku né áhuga
aflögu fyrir nýja stjórnarskrá,
sem á að duga þróun einstak-
linga og samfélags i' manns
aldra. Það er til margt fólk, sem
er fært um að taka þátt i sliku
starfi. Af hverju má ekki fela
þvi að vinna að nýrri stjórnar-
skrá, meðan fíokksforingjarnir
glima við verðbólguna, sem þeir
aldrei ráöa við? Þarna kemur
flokksræðið fram i verstu mynd.
Foringjarnir geta ekki imyndað
sér, að nokkrum öðrum en þeim
sé treystandi til að sjá eða
skilja hvað eigi að vera
grundvallarlög lýðveldisins.
Þetta er ein mesta þröngsýni i
islenskum stjómmálum nú á
dögum, og hún á sér engin
flokkabönd, hún virðist alls
staðar jafn sterk.
Montesquieu heldur áfram að
ráða rikjum á Islandi. Það
skiptir engu þótt hugmyndir
hans hafi i upphafi verið
byggðar á misskilningi. Það
skiptir engu þótt þær séu þver-
brotnar i raun um allt Island
eins og önnur lönd. Flokksfor-
ingjarnir hafa ekki timatil að
athuga þetta. Og þeir treysta
engum til þess. Þar við situr.”
Stór samsýning á Kjarvalsstöðum opnuð í dag
1 daglaugardag, kl. 15.00 opna
11 listamenn samsýningu að
Kjarvalsstööum i Vestursal.
Sýningin ber nafnið „Vetrar-
mynd” og er þetta i þrið,-
ja sinn sem myndlistarmenn
sýna undir þessu nafni.
Þeir sem taka þátt í þessari
sýningu eru Baltasar, Bragi
Hannesson, Einar Þorláksson,
Haukur Dór, Hringur Jóhanns-
son, Leifur Breiðfjörð, Magnús
Tómasson, Niels Hafstein, Sig-
riður Jóhannsdóttir, Sigurður
örlygsson og Þór Vigfússon.
„Vetrarmynd” er afar fjöl-
breytt isniðum, enda er hér um
að ræða verk ólikra myndlistar-
manna. Þessi breidd er I sam-
ræmi við stefnu þá sem ráðið
hefur á fyrri sýningum undir
nafninu Vetrarmynd. Þá hafa
fulltrúar ólikra listastefna hald-
ið sýningar saman. Jafiian er
um einhverja endurnýjun að
ræða i hópi sýnenda. Þannig
sýna nú i fyrsta sinn meö
Vetrarmy ndahópnum þau
Einar Þorláksson, Niels Haf-
stein, Sigriður Jóhannsdóttir,
Sigurður örlygsson og Þór Vig-
fússon. Aðrir hafa áður sýnt
verk sin á sýningum Vetrar-
myndarhópsins.
Sýningin veröur opin daglega
frá kl. 17 til 22, 17. janúar til 1.
febrúar.
Það er stórmerkilegt, hvað is-
lenskan er lipurt tungumál og
auðvelt að semja i það nýyrði og
allskyns euphemisma. Þegar
málverndunarstefnan reis hvað
hæst, lá við að nýyrðasmiði væri
þjóðariþrótt Islendinga og þeirra
helsta skemmtan. Þá voru búin til
hreint brilljant orð, svo sem
þyrla, þota, tölva o.s.frv. Að visu
voru ekki allir landar vorir jafn-
liðugir I þessari iþrótt, og sum ný-
Á RATSJÁNNI
En þó áhugi á nýyrðasmiði hafi
dofnað nokkuð siðustu ár, meðal
almennings, lifir hann enn i
ákveðnum hópi manna. Það eru
menn, sem vinna i stofnunum, og
nýyrðasmiði þeirra er gjarna
köíluð „stofnanamál”. Þeir sem
stunda orðasmiöi i stofnanamálið
eru miður.vel þokkaðir af almenn-
ingi. Ekki svo aö skilja að al-
menningur tali gullaldarmál,
fjarri þvi. En almenningur fer að
timann áður nefnt dæmi úr þvi
máli, sem er orðið „samþætt
ing”, en það er notað i setning-
um eins og „samþætting
námsefnisins i mismunandi
greinum gerir nemandanum
kleift að öðlast viðari heildaryfir-
sýn yfir námsefnið”. Þessa setn-
ingu, eða setningu mjög áþekka,
las Þagall I einhverju merkisriti
nýlega. Fyrir utan klúður á borð
við „viðari heildaryfirsýn”, er
ál:
Hvernig hægt er að segja slæm
tíðindi þannig að enginn skilur,!”
|taki. Sum þeirra finna fyrir „óöryggiskennd”, orðið „samþætting” frekar þr
efðu betur farist. beear birtar eru skvrslur. skrif- andi. En einn kennara Þaee
yrðin fórust i flugtaki. Sum þeirra
náðu á loft, en hefðu betur farist.
Svo er t.d. með orð eins og „hljóð-
varp”, þegar þaö er notað fyrir
útvarpið okkar blessað. 1 fyrsta
lagi merkir orðið hljóðvarp þegar
allt annan hlut i islensku, sem sé
ákveðna hljóðbreytingu. í ööru
lagi er orðið stirt, sérlega I sam-
setningum, svosem „hljóðvarps-
viðtæki”. Enda komu upp vand-
ræði, vegna þess aö „sjónvarpið”
var kallað þvi nafni. Sumir vildu
halda sig við hljóðfræðiheitin og
kalla sjónvarpið „klofning”.
finna fyrir „óöryggiskennd”,
þegar birtar eru skýrslur, skrif-
aðar á þannig „islensku”, að
menn skilja jafnvel ekki heilu
málsgreinamar, nema einstaka
samtengingar, forsetningar,
(sem eru ærið oft rangt notaðar)
og viðskeyti.
Einn hópur stofnanamanna,
eru kennarar. Þeir hafa komiö
sér upp tækniórðasafni, sem er
öllum óskiljanlegt sem ekki hafa
gengið i gegnum kennaraskóla
T.d. hefur Þagall einhvern-
orðið „samþætting” frekar þreyt-
andi. En einn kennara Þagals i
gamla daga var einhverntimann
að útskýra beygingu óreglulegra
sagna i einhverju rómönsku
tungumáli, þegar hann sagði allti
einu: „Annars er þetta allt saman
konsekvent, svo það meikar
engan diff”. „Samþætting” er
framför!
Þingmenntala gjarnanum ,,at-
vinnutækifæri”, þegar þeir fara
með utanbókarlærðar setningar á
borð við: „Það er mikilvægt fyrir
framtið byggðar á landshominu.
að atvinnutækifærum fjölgi”. Þá
eiga blessaðir mennirnir auðvitað
við störf.
Þá er það einkenni á stofnana
máli, að til þess að halda orða-
forða sem minnstum, er gripið til
þess ráðs, að nota sýknt og heil-
agt „Jákvæður” og „Neikvæð-
ur”. Þannig sleppa menn við að
flækja setningaskipan. Og menn
geta sagt óþægileg tiðindi á stofn-
anamáli, án þess að nokkur
maður kippi sér upp við það. For-
stjóri fyrirtækis, sem þarf að til-
kynna verkamönnum sinum, að
hann geti ekki borgað þeim laun,
fer ekki til þeirra og segir:
„Strákar, ég er skitblankur, á
ekki eyri, ég bara get ekki borgað
ykkur út i dag.” Nei, það gerir
enginn forstjóri. Hann fer til
verkamannanna sinna, ábúðar-
mikill ásvip og segir: „Þvi miður
er lausafjárstaða fyrirtækisins
neikvæð, eins og stendur, en um
leið og hún verðúr jákvæö upp á
nýtt, mun ég greiða ykkur
launin.” Siðan hleypur hann burt,
meðan verkamennirnir eru enn
að reyna að skilja það sem hann
sagði.
„Lausafjárstaðan er neikvæð”,
sagði forstjórinn. „Ja, nú á ég
ekki krónu”, sagði gamla konan.
„Ekki ég heldur”, sagði forstjór-
inn.
—Þagall
alþýöu-
Laugardagur 17. jan=1981
KÚLTÚRKORN
Kontra-kvartettinn
í Norrænahúsinu
Mánudaginn 19. janúar kl. 20.30
heldur Kontra-kvartettinn frá
Danmörku tónleika i Norræna
húsinu. A efnisskrá eru strok-
kvartettar eftir Mozart (g-dúr,
KV. 387),Carl Nielsen (g-moll,op
13) og Dvorak (Bandariski kvart-
ettinn.
Kontra-kvartettinn var stofn-
aður 1973 af fiðluleikaranum
Anton Kontra, sem fæddur er i
Ungverjalandi, en verið hefur
konsertmeistari Sinfóniuhljóm-
sveitar Sjálands frá 1965. Anton
Kontra starfar einnig sem ein-
leikari og hafa ýms norræn tón-
skáld samið verk fyrir hann, nú
siðast samdi Vagn Holmboe fiðlu-
konsert fyrir hann.
Aðrir meðlimir í Kontra-kvar-
tettinum starfa með Dönsku út-
varpshljómsveitinni og Sinfóniu-
hljómsveit Sjálands.
Kvartettinn hefur lagt mikla
áherslu á flutning austur-ev-
rópskrar tónlistar (Dvorak, Bar-
tok, Tjajkovskij) og nýrri nor-
rænnar tónlistar auk hinnar si-
gildu efnisskrár.
Kontra-kvartettinn heldur
tvenna tónleika i Norræna húsinu,
en aðeins fyrri tónleikamir eru
opnir fyrir almenning.
Miðar verða seldir i kaffistofu
Norræna hússins og við inn-
ganginn.
Ralf Gothóni í
Norræna húsinu
Þriðjudaginn 20. janúar kl.
20:30 heldur RALF GOTHÓNI
pianótónleika i Norræna húsinu.
Ralf Gothóni er fæddur I Finn-
landi árið 1946. Hann stundaöi
nám 1 Helsingfors, Þýskalandi og
Sviss. Hann hlaut mjög góðar við-
tökur er hann kom fyrst fram
opinberlega á tónlistarhátiðinni i
Jyvaskyla 1967 og eftir það lá
leiðin opin fyrir hann til tónleika-
halds viða um Evrópu, i Sovét-
rikjunum og Norður-Ameriku.
Hann er prófessor i pianóleik við
tónlistarskólann i Munchen og
hefur frá árinu 1978 verið listrænn
stjómandi óperuhátiðarinnar i
Svaonlinna. Auk þess sem Ralf
Gothóni kemur mjög oft fram
sem einleikari, hefur hann getið
sér góðan orðstir sem undir-
leikari, m.a. hjá landa sinum
ópemsöngvaranum Martti Tal-
vela.
Ralf Gothóni hefur komið til
Islands nokkrum sinnum áður,
m.a. kom hann ásamt finnska
baritónsöngvaranum Jorma
Hynninen á Norrænu menningar-
vikunni I Norræna húsinu haustið
1979.
A tónleikunum á þriðjudaginn
leikur Ralf Gothóni m.a. sónötu
eftir hið þekkta finnska tónskáld
Einojuhani Rautavaara
(1854—1928) og „Myndir á
sýningu” eftir Mussorgski. Leos
Janacek, sem er i fremstu röð
tékkneskra og evrópskra tón-
skálda, samdi m.a. tvær stórar
pianósvitur, sem nefnast
„Grónar götur” og eru taldar til
höfuðverka nútima pianótón-
listar. Ralf Gothóni leikur fyrri
svi'tuna á tónleikunum nú.
BOLABÁS
Hvað sagði böðullinn,
þegar hann leit inn tii fang-
anna, rétt fyrir aftökuna?
— Góðan daginn, góöir
hálsar.l