Alþýðublaðið - 14.03.1981, Qupperneq 4

4
Laugardagur 14. mars 1981
A blaðamannafundi, sem haidinn var i Kaupmannahöfn i tilefni af útkomu bókar-
innar, tóku allir greinahöfundar skýrt fram, að þrátt fyrir misjafnar skoöanir f
utanrfkismálum, væri samstarf jafnaðarmannaflokkanna á Norðurlöndupi tneira
itg styrkara en nokkurra annarra ffokkahópa. Alfir ffokkarnir gerðu sér far um að
lcita leiða á sviði afvopnunar, og I þeirn tiigangi hefðu m.a. starfað vinnuhópar
innan Aiþjóðasambands jafnaöarmanna og meöal norrænu jafnaðarmannaflokk-
anna. Samstarfið á sviði utanrikismála væri náiö, en þar giiti hin guilvæga regia að
virða skoðanir hvers annars. Samstarfið væri m.a. sérstætt fyrir þær sakir, að ís-
land, Danmörk og Noregur væru aðilar að Atlantshafsbandaiaginu, en Svfþjóð og
Finnland fylgdu hlutleysisstefnu. Þrátt fyrir það gætu jafnaðarmannaflokkar þess-
ara fimm landa rætt utanrikismál af einurð og staöið saman að útgáfu þeirrar
bókar, sem hér um ræðir. 1 þessum efnum, sem og á öörum sviðum, væru landa-
mæri ekki hindrun i baráttunni fyrir jafnaðarstefnunni.
STEFNfl (SLENSKRA JAFNAÐARMANNA
I UTANRÍKIS- OG ÖRYGGISMÁLUM
Arni Gunnarsson, alþm., er einn sex höfunda bókarinnar um utan-
rikis-og öryggismál sem norrænir jafnaðarmenn hafa gefið út.
Sérstaða islands.
1 utanrikis- og öryggismálum
hafa íslendingar umtalsverða
sérstöðu, ef borið er saman við
hinar Norðurlandaþjóðirnar.
Þar kemur ýmislegt til, en þó
einkum smæð þjóðarinnar,
landfræðileg lega Islands og það
hve háð þjóðin er sjávarafla.
íslendingar hafa ekki.her, land-
iðliggur miöja vegi á beinni linu
milli Moskvu og New York, á
miðri siglingarleið kaupskipa
og kafbáta á Norður-Atlantshafi
og þjóöin hefur um áratuga
skeiðháðharöa baráttu fyrir út-
færslu fiskveiöilandhelgi sinnar
til að tryggja lifsafkomu sina.
Utanrikis- og öryggismál hafa
veriö mikiö deiluefni á íslandi
um langan aldur. Þar ber hæst
ágreininginn um aðild Islands
að NATO og varnarsamningur
Islands og Bandarikjanna, sem
hefur I för með sér dvöl banda-
risks varnarliös á tslandi. Óhætt
mun að fullyröa, aö ágreiningur
um utanrikismál hefur átt
stærri þátt i þvi en nokkuð ann-
aö hin siðari ár aö skipta jafn-
aðarmönnum i hópa. Það fer
hins vegar ekkert á milli mála,
að yfirgnæfandi meirhluti
Islendinga styður aðildina að
NATO, eins og greinilega kom
fram I kosningum, sem haldnar
voru nokkrum mánuðum eftir
að Island geröist aðili aö NATO.
Alþýöuflokkurinn styöur aðild
Islands að NATO. Þó er réttog
skylt að taka fram, að Samband
ungra jafnaðarmanna hefur lýst
sig andvigt dvöl varnarliðs á
Islandi og aðild Islands að
NATO. Jafnframt hefur SUJ
lýst andstöðu við öll hernaöar-
bandalög. A þingum Alþýöu-
flokksins hefur hins vegar yfir-
gnæfandi meirihluti fulltrúa lýst
stuðningi við aöild Islands að
Atlantshafsbandalaginu.
I stefnuskrá Alþýðuflokksins
þar sem fjallaö er um tsland i
samfélagi þjóðanna, segirm.a.:
,,Meö alþjóöasamstarfi skal
vinna að friði i heiminum og
aöstoð við þær þjóðir, sem eru
afskiptar I efnahagsmálum eða
búa viö órétt i stjórnmálum. —
Alþýðuflokkurinn telur, að
utanrikisstefna lýöveldisins eigi
að markast af þjóðlegri reisn og
metnaði til aö varðveita
fullveldi þjóðarinnar og
lýðræðislegt stjórnarfar. Gæta
verður efnahagslegs og
menningarlegs sjálfstæðis
þjóöarinnar.”
I stefnuskrá Alþýðuflokksins
er lögö á það áhersla, að íslend-
ingar eigi að byggja utanrikis-
stefnu sina á þátttöku I Samein-
uðu þjóðunum og norrænu
samstarfi. Þetta eru hyrningar-
steinar utanrikisstefnu Alþýðu-
flokksins. Alþýðuflokkurinn
gerir sér ljóst að afnám
hverskonar hernaöarbandalaga
er alger forsenda fyrir
raunhæfri friövæöingu i heimin-
um og afvopnun allra þjóöa.
Þess vegna styöur hann og
leggur áherslu á alla viðleitni,
er stefnir að þvi marki.
Raunhæf viðleitni hefur veriö
iyric'hendi hin siöari árin, en
þvi fer fjarri að úr spennu hafi
dregið. Enn standa hernaðar-
risarnir gráir fyrir járnum and-
spænis hvorir öðrum og þeir
friöartimar eru ekki i höfn, sem
Alþýðuflokkurinn telur grund-
völl hlutleysisstefnu og brott-
farar úr-NATO.
Alþýðjtflokkurinn bérst fyrir
þvi að~tryggja sjálfstæði og
fullveldi islenskú þjóðarinnar.
öryggi hennar og algjör yfirráð
yfir landi, landgrunni og' hafinu
yfir þvi. Jafnaöarstefnan er i
eðli sinu alþjóðahyggja og
verður ekki framfylgt til hlitar
nema með samvinnu allra
þjóða. Utanrikismál fela i sér
viöleitni mannkynsins til að
móta eigin framtiö og eru að þvi
leyti sambærileg hinum stefnu-
markandi hugsunarhætti inn-
anlandsstjórnmála. Nú bjóðast
smáþjóðum fá tækifæri til aö
koma fram hugsjónamálum eða
heildarstefnu á alþjóöa-
vettvangi, þar sem sérhags-
munir og hnefaréttur ráða
mestu. Islendingar gera sér
grein fyrir þessum leikreglum,
en vilja stuöla aö breytingum á
þeim i þá átt að auka mátt
alþjóðasamtaka, alþjóðasam:
starf og alþjóðlegrar stefnu-
mörkunar i velferðarmálum
alls mannkyns.
Hlutleysisstef nan
Hlutlaust tsland á þessari
stundu er óraunsæ tálvon.
Reynsla Islendinga af tveimur
heimsstyrjöldum sýnir og sannar
að þjóðin getur ekki veriö hlut-
laus. Hún verður að taka
afstöðu til menningarsamfélaga
i austri og vestri og um leiö
þeirra hernaðarbandalaga, sem
ýmsir telja, að hafi þó þrátt
fyrir allt tryggt þann frið, sem
rikt hefur á vesturhveli jarðar
frá lokum heimsstyrjaldarinnar
siðari. Islendingar ákváðu að
skipa sér i sveit meö vestrænum
þjóðum og þar við situr.
tsland var ekki hernaöarlega
mikilvægt i átökum þjóða á
norðurhveli jaröar fyrr en I
heimsstyrjöldinni siðari. Þó
áttu Islendingar von á hernámi I
fyrri heimsstyrjöldinni, þótt
landið væri einangraö fyrir
margra hluta sakir. Þjóðverjar
lýstu yfir hernaðarsvæöi
umhverfis Bretlandseyjar i
tengslum við hafnbann sitt, en
norðurmörk þess voru skammt
norðan viö Færeyjar.
Einangrun Islands var þvi ekki
rofin.
En á milli heimsstyrjaldanna
urðu flugvélar og kafbátar
sifellt fullkomnari og varö fljót-
lega ljóst, að þessar vigvélar
gátu teigt hramma sina
yfir þúsund milna haf til
tslands. Hernám Islands 10. mai
1940 kom fáum á óvart.
Einangrun Islands var lokið
fyrir fullt og allt. Að styrjöldinni
lokinni kom i ljós aö Þjóðverjar
höfðu gert áætlanir um hernám
landsins. — Tilgangur Breta
meö hernáminu var fyrst og
fremst sá að koma i veg fyrir,
að Þjóðverjar næðu fótfestu á
tslandi. En þegar frá leið höföu
Bretar, Kanadamenn og siöar
Bandarikjamenn stöðugt aukin
not af bækistöðvum á Islandi i
orrustunni um Atlantshafiö og
fyrir flugsamgöngur yfir hafiö.
Frá styrjaldarlokum hefur
Island stööugt orðið mikilvæg-
ara sem eftirlitsstöð með
ferðum kafbáta og flugvéla um
Norður-Atlantshaf, einkum á
milli tslands og Grænlands.
Astæðulaust er aö rekja þróun
þeirra njála.
I bók siffni „Stormar og strið”
segir Beoedikt Gj'öndal,
formaöur Alþýðuflokkfeins: „Ef
Islendingar veldu þann kost aö
gera land sitt hlutlaust og
varnarlaust, þrátt fyrir
óhrekjanleg söguleg rök, mundi
skapast einskonar tómarúm i
þessu hernarlega mikilvæga
landi. Mundu þá bæði stórveldin
gera áætlanir og hafa viðbúnaö
til aö ná landinu, ef til átaka
kæmi. Af þeim viöbúnaði
beggja, sem verður að teljast
óhják væm ilegurw , mundi
stafa, að barist yrði um landið
og i landinu. Þannig mundi hlut-
leysisstefnan leiða yfir þjóöina
hernaðarátök i landinu með öll-
um þeim hörmungum, sem þvi
kynni að fylgja. Þessi stefna
beinir þjóðinni rakleitt i þær
hörmungar, sem fylgismenn
hennar þykjast vilja forðast. —
Með þvi að hafna hlutleysi og
taka upp öryggisstefnu hafa
Islendingar hins vegar tryggt
sér nægilegar landvarnir til
þess, að svo erfitt yrði aö ná
landinu, að likur á innrás eða
átökum hér væru hverfandi.
Þetta er gert með þátttöku i
varnarbandalagi Atlantshafs-
rikjanna, varnarliði á hættutim-
um, sem fara mun úr landi,
þegar friðvænlegar horfir i
heiminum og hætta á styrjöld
minnkar. Þessar röksemdir
hafa byggst á þröngu, islensku
öryggissjónarmiði og nægja
einar til að réttlæta þá marg
staðfestu ákvörðun yfir-
gnæfandi meirihluta þjóöarinn-
ar að hafna hlutleysi.”
Alþýðuflokkurinn gerir sér
einnig grein fyrir þvi,áð!örlög
islensku þjóðarinnar hljóta að
verða nátengd þvi umhverfi,
sem hún býr I. lsland er á miöju
Norður-Atlantshafssvæðinu og
verður að taka tillit til nágranna
sinna, t.d. Noregs, Danmerkur,
Færeyja og Kanada. Ef tsland
breytti stefnu sinni og gerðist
hlutiaust, myndi það jafngilda
hnefahöggi i andlit Norðmanna
og Dana og hafa alvarleg áhrif á
þá utanrikisstefnu, sem þessar
þjóðir hafa valiö eftir vandlega
ihugun og bitra reynslu af hlut-
leysi. Það yrði alvarlegt áfall
fyrir öll nágrannariki Islands,
ef Island tæki skyndilega
þveröfuga stefnu við þau. —
Þetta telur Alþýðuflokkurinn
hluta af samstöðu jafnaðar-
mannaflokka á meginlandi
Evrópu, en hvetur um leið ti
þess aö allar færar leiðir
verði reyndar til að xiraga úr
þeirrispennu, er rikir i alþjóða-
málum, og jafnaðarmenn um
heim allan ættu aö hafa forystu
um.
Rauði þráðurinn i þessum
hugleiðingum er sá, að hin
gamla vernd Islendinga,
fjarlægöin frá öörum löndum og
einangrunin, er úr sögunni.
Afvopnunarmál.
Islendingar hafa engan her,
aðeins léttvopnaða landhelgis-
gæslu, sem gegnt hefur hlut-
verki sinu með miklum sóma.
Islenskur her er nær óhugsandi,
enda íslendingar sýnt i þvi máli
nær algjört áhugaleysi. Sú hug-
mynd kom fram fyrir nokkrum
árum, að tslendingar tækju viö
margvislegum tæknilegum
störfum bandariskra hermanna
i varnarliðinu á Keflavikurflug-
velli og hefðu á hendi ýmis þau
eftirlitsstörf á hafinu kringum
Island, sem Bandarikjamenn
sjá nú um. Þessi hugmynd hefur
aldrei orðiö að veruleika.
Islendingar hafa fylgst náið
með hinni öru uppbyggingu
hernartækni stórveldanna.
Sérstaklega hafa þeim oröið
liósar 'gifurlegar framfarir i
“PPbyggingu sovéska flotans,
sém af og til stundar heræfingar
útaf Islandsströndum og hefur
stöðug umsvif á hafinu milli
Islands og Grænlands. Stærri og
fullkomnari kafbátar og her-
flutningavélar minna Islend-
inga látlaust á hamfarir striðs-
véla stórveldanna.
Þá hafa talsverðar deilur risið
á tslandi um hugsanlega
geymslu kjarnorkuvopna á
Keflavikurflugvelli. Þessar
deilur hafa kviknað af og til, en
stjórnvöld á hverjum tima hafa
gert fullnægjandi grein fyrir
þvi, að á tslandi séu engin
kjarnorkuvopn. Stefna
islenskra stjórnvalda I þessum
efnum hefur ávallt veriö skýr og
ótviræð, þe. að ekki komi til
greina, að kjarnorkuvopn verði
geymd á tslandi. Af hálfu
Bandarikjamanna hafa ekki
verið settar fram neinar óskir
um staðsetningu neinna
tegunda kjarnorkuvopna á
Islandi, og ekki heldur af hálfu
annarra aðildarrikja NATO.
I þvi eldflauga- og vopnabún-
aðarkapphlaupi, sem nú á sér
stað á milli stórveldanna, hafa
tslendingar lagt þunga áherslu
á árgangur tilrauna til afvopn
unar. Þeir hafa lýst óþolinmæði
vegna seinagangs SALT 2
viðræönanna, og að ekki skuli
vera unnt að hefja SALT 3
viðræöur. Afvopnun
stórveldanna er undirstaöa
þess, að hernaðarbandalög
verði lögð niður. Eins og nú
horfir eru litlar likur á þvi að
það takist náinni framtið, og
má I þeim efnum minna á
stóraukna spennu i heimsmál-
um vegna ástandsins i
Afghanistan og Iran og nú siðast
i Póllandi. — Vart þarf að taka
fram stuöning Islendinga við
banni við tilraunum með kjarn-
orkuvopn og aðrar ráðstafanir,
sem dregið geta úr styrjaldar-
hættunni.
Smaeinuðu þjóðirnar
Alþýðuflokkurinn leggur
þunga áhersiu á hið mikla gildi
Sameinuðu þjóðanna fyrir alla
friöarviöleitni I heiminum og til
jöfnunar kjara og aukins
réttlætis. Stjórnleysiö, sem nú
rikir I alþjóðamálum er andstætt
jafnaöarhugsjóninni. Þaö stefn-
ir heimsfriði I voða og hindrar
lausn þeirra vandamála, sem
stofna framtið' mannkynsins I
hættu. Þótt verulegar umbætur i
alþjóðamálum verði hvorgi
auðsóttar né fljótfengnar, ber
Islendingum aö berjast fyrir
þeim, t.d. á vettvangi Samein-
uöu þjóðanna og þá einkum i
samvinnu við þjóöir
Norðurlanda, sem okkur eru
skyldastar að hugsunarhætti og
þróunarrikin, sem mest liða
fyrir óréttlæti rikjandi skip-
unar. Jafnframt ber tslending-
um að gera sér ljóst að búa sig
undir, að sanngjörn og framsýn
skipan alþjóðamála hlýtur að
miða að kjarajöfnun meðal
þjóöa og leggja þyngstu byrðar
á auöugu rikin, þar á meöal
ísland. Alþýðuflokkurinn telur,
að sem fyrsta skref i rétta átt
eigi tslendingar þegar að hætta
aö þiggja framlög frá alþjóða-
stofnunum. Siðan eigi þeir að
taka mjög vaxandi þátt i
þróunarhjálp fyrir milligöngu
alþjóðastofnana og ná sem fyrst
settu marki Sameinuðu
þjóöanna um 1% þjóöartekna til
þróunarhjálpar. Þvi miður hef-
ur þessu marki ekki enn verið
náð. Framlagi Islendinga ber
einkum að beina að þeim
framkvæmdum, þar sem þeir
hafa af sérstakri reynslu að
miðla.
Alþýðuflokkurinn vill i þessu
sambandi að þróunarrikin verði
studd i baráttu sinni fyrir efna-
hagslegu og pólitisku sjálfstæði.
Hann fordæmir þær leifar
nýlendustefnunnar, sem felast I
arðráni auðugu þjóðanna á
náttúruauðlindum og vinnuafli
fátæku þjóðanna. Flokkurinn
styður sókn frelsishreyfinga
gegn innlendri og erlendri
haröstjórn og vill stuöla aö sam-
stöðu smáþjóða til verndar rétti
sinum.
Frá upphafi hafa Islendingar
bundið miklar vonir við
Sameinuðu þjóðirnar. A ýmsum
sviðum hafa þær brugðist af
þeirri einföldu ástæðu að
mannkyn hefur ekki náð þeim
þroska, er þarf að vera fyrir
hendi, áður en alheimsþjóðfélag
veröur til, sem sáttmáli banda-
lagsins stefnir að. Meinsemdin
er sú, aö enn eru til þjóöir, sem
stefna ekki að heimsfriði,
heldur heimsyfirráöum og kæra
sig kollóttar um vilja
meirihlutans á þingi þjóðanna.
Friðargæsla samtakanna hefur
aðeins tekist aö óverulegu leyti
og vonin um að Sameinuðu
þjóðirnar gætu ábyrgst
vopnlausum smáþjóðum friö og
öryggi hefur brugðist.
A öðrum sviðum hefur mikill
og stundum ótrúlega mikill
árangur náðst. Það hlýtur þvi
að vera eitt af höfuöverkefnum
Norðurlandaþjóðanna að efla
starf Sameinuðu þjóðanna og
reyna betur til að ná samstöðu á
vettvangi þeirra við atkvæða-
greiðslur og tillögur I réttinda-
málum undirokaöra smá þjóða.
A allsherjarþingi Sameinuðu
þjóöanna er hlustaö á rödd
Noröurlanda, en hún mætti
stundum vera hvassari.
Eftir Árna Gunnarsson, alþingismann