Alþýðublaðið - 01.05.1981, Qupperneq 21

Alþýðublaðið Föstudagur 1. maí 1981
21
um Uthlutaðan tekjuafgang af
viðskiptum og er þá enginn
greinarmunur á þvi gerður, hvort
hann er borgaður út eða lagður I
stofnsjóðsreikninga félagsmanna
hjá félögunum. Sama regla gildir
um Sambandið og kaupfélögin.
Samvinnumenn telja þetta
meinloku og benda á, aö engum
muni detta i hug að neita kaup-
mönnum um að draga frá tdcjum
sinum þann afslátt af viðskiptum,
er þeir veittu viöskiptamönnum
sinum við ársuppgjör. Stofnsjóð-
ur félagsmanns er séreign hans
og þvi fullkomlega eðlilegt að sá
tekjuafgangur sem þangað fær-
ist, sé álitinn hliðstæður þeim
sem Utborgaður er. Hiö sama er
að segja um stofnsjóði kaupfélag-
anna hjá Sambandinu.
Rett er að geta þess, að á
undanförnum árum hefur aðal-
þunginn i skattlagningu fyrir-
tækja færzt yfir á ýmiss»konar op
inber gjöld, sem ekki taka mið af
tekjum, og við útreikning þeirra
er enginn munur geröur á sam-
vinnufélögum og fyrirtækjum
meö önnur rekstrarform. Mikil-
vægi tekjuskattanna hefur þvi
minnkaö. Það sýnir sig lika, þeg-
ar flett er hinum árlegu skatta-
skrám hvaðanæva af landinu, að
samvinnufélögin eru þar viðast á
meöal allra hæstu skattgreið-
enda. Deilurnar um „skattfrið-
indi” samvinnufélaganna hafa
þvi stööugt verið að færast nær
því aö veröa að einberu karpi um
keisarans skegg. Dæmin sanna
það, að samvinnuhreyfingin og
fyrirtæki hennar hafa aldrei f ærzt
undan þvi að taka á sig eölitegan
og sanngjarnan hluta af kostnaö-
inum við litgerðþjóðarskútunnar.
„Þegar stórar
hugsjónir rætasf’
„Þegar stórar hugsjónir
rætast, fer mikið fyrir þeim I
framkvæmdinni.” Þessi orð
viðhafði þáverandi stjórnarfor-
maður Sambandsins, Eysteinn
Jónsson fyrrv. ráðherra i sjón-
varpsþætti, sem sendur var út i
tilefni af 75 ára afmæli
Sambandsins I febrúar 1977, og
eiga þau viö þá stærð og þaö um-
fang, sem Sambandiö og kaup'-
félögin hafa nú náö.
1 þessum orðum er mikill sann-
leikur fólginn. Frumherjar fyrstu
kaupfélaganna voru miklir hug-
sjónamenn og gerðu sér glæstar
vonirum vöxt og viðgang þessara
nýju félaga. Þeir sáu fyrir sér
aukningu og eflingu verzlunar og
afuröasölu kaupfélaganna, og
lika hitt hvernig þau myndu siðar
færa Ut kviarnar og hasla sér völl
i fleiri starfsgreinum. Þeir áttu
stórar hugsjónir fyrir hönd
félaganna.
1 dag er ekki hægt aö segja
annaö en að þessar hugsjónir hafi
rætzt að fullu og jafnvel riflega
það. Fólkið i landinu hefur kosið
að efla og styrkja samvinnufélög
sin með þvf aö beina viöskiptum
sinum til þeirra i rikum mæli.
Þessum stuðningi hafa félögin
siðan svaraö meö þvi að auka
stöðugt starfsemi sina og fara út i
nýjar starfsgreinar. Arangurinn
hefur orðið sá, að I dag er rekstur
samvinnufélaganna orðinn mjög
umfangsmikillog kemur við flest
svið mannlegs lifs i landinu.
NU á timum hefur staöa sam-
vinnuhreyfingarinnar þó breytzt
mikið frá þvi sem var á fyrstu
baráttuárunum. Islendingar búa
nU i velferðarþjóðfélagi, og þrátt
fyrir ýmsa efnahagslega vaxtar-
verki hafa hröð uppbygging og
vinnusemi þjóðarinnar fært
landsmönnum hverja tækninýj-
ungina á fætur annarri og búiö
öUum almenningi mjög sóma-
samleg lifskjör. Það gefur auga
leið, aö i velferöarþjóöfélagi nú-
timans hafa samvinnufélögin og
fyrir tæki þeirra allt ööru hlut-
verki aö gegna en fyrrum. Til
dæmis eru nú ekki neinir erlendir
kaupmann að berjast við, og
verzlunarálagning er nú ekki svo
há, að þess sé kostur aö skera
vöruverð niður um þriðjung eða
helming með þvi einu að taka upp
samkeppni.
Þetta þýðir þó ekki, að sam-
vinnuhreyfingin hafi nú lokið
ætlunarverki sinu, siöur en svo.
Það liggur I mannlegu eöli, að
alltaf verður að gera ráð fyrir þvi
aö fram á sjónarsviðið komi
einstaklingar, sem vilja keppa
að þvi að hagnast sem allra
mest á kostnaö meöborgara
sinna. Meðan löngunin tii að auka
viö eignir sinar i veraldlegum
gæðum hefur ekki horfið úr
mannseðlinu, sem trúlega verður
biö á, hafa samvinnufélögin þvi
veigamiklahlutverki að gegna að
halda henni innan eðlilegra tak-
marka og aö standa vörð um
hagsmuni almennings i þvi efni.
Það er þó e.t.v ástæða til aö taka
það fram, að þetta þýðir ekki, að
samvinnufélögin séu á móti þvi
einkaframtaki og frelsi einstak-
linga, sem skapar þeim olnboga-
rými til að nýta krafta sina og
brjótast áfram af eigin dugnaði til
efnalegs sjálfstæðis. Þvertá móti
eru þau fylgjandi sliku og hafa
margoft stutt við bakiö á mönn-
um í slfkri aðstöðu. En þau eru á
móti þvi einkaframtaki, sem
skapar fáa en auðuga
einstaklinga, sem I krafti efna
sinna geta skapaö sér óeðlileg
völd yfir afkomu og lifsöryggi
meðborgara sinna.
Þetta innifelur, að samvinnu-
hreyfingin verður stöðuet að
halda áfram að efla starfsemi
sina á öllum þeim sviöum, sem
hún hefur haslað sér völl á, og að
Verkamannafélagið
FRAM
Seyðisfirði
sendir félagsmönnum og öðru launafólki
árnaðaróskir i tilefni af
1. AAAÍ
Verkakvennafélag
Keflavíkur og Njarðvíkur
sendir verkafólki kveðjur i tilefni
l.MAÍ
halda inn á ný svið eftir þvi sem
hagsmunir almennings krefjast.
Hreyfingin hefur ekki einokunar-
aðstöðu á neinu starfssviði sinu
og sækist heldur ekki — né á að
sækjast — eftir þvl að skapa sér
slfka aðstööu. Hagsmunum
landsmanna er bezt þjónað með
þvl að sterk samvinnufélög veiti
öðrum aöilum atvinnu- og
viðskiptalífsins heilbrigða sam-
keppni og hindri þannig óeðlilega
mikla valda- og gróöasöfnun á
fárra manna hendur. Meö þvi
móti verður hún styrkasta stoð
almennings I landinu I sókn hans
eftir framförum og bættum lifs-
kj örum.
Á núverandi starfssviðum sin-
um er ljóst, að samvinnuhreyf-
ingin hefur mörgum og stórum
verkefnum aö sinna á komandi
árum. A mörg þessara verkefna
hefur verið bent i samvinnumála-
umræðu undanfarinna ára, og
skulu hin helztu rakin hér. A sviði
þessara verkefna hefur veriö bent
i samvinnumálaumræðu undan-
farinna ára, og skulu hin helztu
rakin hér. A sviöi smásölu-
verzlunar er þannig brýnt að
halda áfram þeirri uppbyggingu
og eflingu dreifingarkerfisins
sem unniö hefur veriö aö á liðnum
árum, með enn frekari lækkun
kostnaðarins við vörudreifinguna
fyrir augum. Þá hefur lika verið
bent á það, að hlutdeild sam-
vinnuverzlunar I smásöluverzlun
á höfuðborgarsvæöinu er allt of
litil til að veita neytendum nægi-
legt öryggi I samkeppninni, og er
þaö þvi eitt af stærstu og nærtæk-
ustu framtiöarverkefnum hreyf-
ingarinnar aö reyna aö ráöa þar
bót á. Á sviði iðnaðar, fyrst og
fremst ullar- og skinnaiðnaðar,
hafa mikilátök veriö gerð undan-
farin ár, og þar er greinilegt aö
stór verkefni eru framundan. A
sviði Utgerðar fiskvinnslu og sölu
sjávarafuröa hefur hlutdeild
samvinnuhreyfingarinnar verið
vaxandi, og ljóst er að þennan
þátt þarf aö reyna aö efla enn
frekar á komandi árum. A sviði
afurðasölu landbúnaöarins eru
samvinnufélögin stefnumótandi
aðili, og þar þarf m.a. að halda
áfram þeirri endurnýjun og
uppbyggingu á vinnslustöðvum
landbúnaðarins, sem unniö hefur
verið að siðustu árin, og sækja
fram I markaösmálunum. Þá er
brýn nauðsyn að halda áfram aö
efla fjármálastofnanir hreyf-
ingarinnar, svo að hún geti i vax-
andi mæli orðiö sjálfri sér næg
um rekstrarfé á komandi árum.
Samvinnuhreyfingin þarf einnig
að keppa að þvi að laða til sin sem
mest af hæfu starfsfólki og i sam-
bandi við allan fyrirtækjarekstur
sinn rlður á miklu að hún hagnýti
sér jafnan alla nýjustu tækni til
að gera hann sem hagkvæm-
astan. Eins og rætt er hér að
framan hljóta félags- og fræöslu-
málin líka að verða ofarlega á
verkefnalista samvinnufélag-
anna á næstu árum, þvi að á
miklu veltur aö vel takist til að
finna nýjar leiöir til aö virkja þaö
mikla afl, sem býr i hinum 40.000
félagsmönnum Sambandskaup-
félaganna.
Það er erfitt að spá um þaö í
ainu sibreytilega þjóðfélagi
nútimans, hvaöa aðstæöur geta
komið upp, sem kunni aö leiða til
þess að samvinnufélögin taki enn
nýjar greinar upp i starfsemi
sina. Nýjastastarfsgreinin i sam-
vinnurekstrinum er þátttaka I
ferðamannaþjónutu með stofnun
og rekstri ferðaskrifstofu, en ljóst
er, að slik þjónusta við almenning
hlýtur aö verða vaxandi þáttur I
starfi hreyfingarinnar á komandi
árum. Og komi upp sú staöa I
framtiðinni, aö almannaþarfir
ka'líí á þátttöku samvinnu-
félaganna á einhverjum enn
öðrum sviðum, þá er ósennilegt
annað en aö þau gegni þvi kalli.
A það skal lika bent, að ýmsar
tegundir samvinnufélaga, sem
hafa átt góðan framgang viöa
erlendis, hafa einhverra orsaka
vegna átt miklu erfiðara
uppdráttar hér á landi. Meö þessu
er t.d. átt viö framleiöslusam-
vinnufélög iðnaðarmanna, en að
þeim hefur naumast kveðið
hérlendis, þar til fyrir örfáum
árum. Byggingasamvinnufélög
hafa heldur aldrei náö viðlika út
breiðslu hér og vlða erlendis, þar
sem þau starfa af miklum krafti
og sjá um að útvega fólki húsnæði
af öllum stærðum á kostnaðar-
veröi. Hið sama er aö segja um
samvinnuútgerðarfélög, þvi að
þrátt fyrir nokkrar myndarlegar
tilraunir hafa þau aldrei náð aö
breiðast út hérlendis, og hefur
þess verið getið til, að þar hafi
hlutaskiptakerfi Islenskra sjó-
manna meðal annars ráðið miklu.
Það er siöur en svo ósennilegt, að
á einhverjum af þessum sviðum
eigi eftir að veröa breyting á
komandi árum, sem samvinnu-
menn innan Sambandskaupfélag-
anna hlytu vissulega að fagna.
Þá hefur lika verið bent á þaö,
aö I veröbólgu undanfarinna ára
hefur átt sér stað mikil eigna-
tilfærsla i þjóðfélaginu, sem hefur
leitt til mikillar misskiptingar
þjóöarauðsins. Þaö eru fyrst og
fremst þeir, sem eiga miklar
fasteignir, sem hafa efnazt á
þessu og eignatilfærslan til þeirra
hefurframaröðru orðið á kostnað
hinna efnaminni. Jafnframt þvi
að það er eitt af hlutverkum sam-
vinnufélaga að berjast gegn óhóf-
legum verðbólguvexti, þá hlýtur
það aö veröa þjóöinni mikið hags-
munamál við slikar aðstæður að
efla samvinnufélögin. Hjá þeim
tryggir fjárfesting það, að at-
vinnutækin veröi sameign fjöld-
ans en lendi ekki I eigu fárra
efnamanna. Af þessum sökum
hljóta samvinnumenn að stefna
að þvi að efla fyrirtæki sln.
Forstjóri Sambands Isl. sam-
vinnufélaga hefur I mörg horn að
lita I starfi sinu, en eitt af verk-
efnum hans er aö vaka yfir þvi,
hverthreyfingunni beri að stefna,
á hvaða sviö starfseminnar eigi
aö leggja mesta áherzlu og hvar
sé þörf á að halda inn á nýjar
brautir. Af þeim sökum styðst
margt aí þvi, sem hér sagði um
framtiöarverkefni hreyfingar-
innar, við þaö, sem Erlendur
Einarsson forstjóri hefur látið frá
sér fara I ræðu og riti um þessi
mál á undanförnum árum. Eins
er þó enn ógetiö, sem e.t.v.
varðar ekki minnstu, og fer þá
bezt á þvl aö vitna beint I orö
hans. 1 ávarpsgrein, sem hann
ritaði í Arsskýrslu Sambandsins
fyrir árið 1976, 75. starfsár þess,
segir hann:
„A sviði efnahagsmála biður
samvinnuhreyfingarinnar það
verkefni að efla islenzkt
framtak með þjóðinni. Halda
áfram Jróttmikilli sókn i
sjávarútvegi og iðnaði, beita
nýrri tækni I vörudreifingu,
s t y ð j a landbúnaðinn
i-.til þess aö leysa vandamálin,
sem þar steðja aö, hjálpa fólki
til þess að eyða fristundum sln-
um á skynsamlegan hátt, efla
félagshyggju, styðja menn-
ingarmál á sem flestum
sviöum, Utrýma tortryggni og
leita nýrra leiða til þess aö
sætta fjármagn og vinnu. Auka
samhug og fegra þjóðlifið.
Hugsjónir samvinnumanna I
dag eru margar og stórar. Það
rUmast margt innan þess hug-
taks, aö einlægt samstarf geti
leyst flestan vanda. En hug-
sjónirnar um samvinnu, er skapi
betra líf á Islandi, eru aðeins
frumkvæði. Þærduga skammt,
ef þær verða ekki að veruleika.
Þá rykfalla þær á skammri
stund og veröa dauöur
bókstafUr i timans rás.
Til þess að láta hugsjónir
rætast þarf framtak, atorku og
mannddm. Að skapa manndóm
og viðhaida honum innan sam-
vinnuhreyfingarinnar kann að
reynast þýðingarmesta hug-
sjónini samvinnuhreyfingunni,
þegar litiö er til f ramtiðarinnar
á 75 ár afmælisári Sambands-
ins.”
Það er e.t.v. einmitt þetta
siðast nefnda, sem, þegar öllu er
á botninn hvolft, er kjarninn i öllu
starfi samvinnumanna. Þaö er
nauðsynlegt og góðra gjalda vert
að Utvega fólki vörur og þjónustu
á sanngjörnu verði og að koma I
veg fyrir aö þetta sama fólk sé
haft að féþúfu. En samvinnu-
hreyfingin felur það einnig i sér,
að þar vinna menn saman i staö
þess aö berjast um bitana. Þar
styöja menn hver annan og
styðjast hver við annan. Ef
grannt er skoöaö felst hreint ekki
svo litil mannrækt i einni saman
þátttökunni i sliku starfi, sem
beinlinis stefnir að þvi að bæta
heiminn I kringum okkur. Þótt
amstur hins daglega lífs vilji á
stundum taka alla krafta manna i
sa mvinnuhreyfingunni sem
annars staðar, má það samt ekki
veröa til þess að þetta
mannræktarhlutverk hennar
gleymist.
er grunnvara
S Kaupfélaglð
Frá Fóstruskóla íslands
Umsóknir um skólavist næsta skólaár
þurfa að berast skólanum fyrir 1. júni
n.k. Nánari upplýsingar og umsóknar-
eyðublöð fást á skrifstofu skólans.
Skólastjóri