Alþýðublaðið - 30.09.1981, Blaðsíða 4

4
Miðvikudagur 30. september 1981
Eftirfarandi yfirlitsgrein yfir þjóöir og málefni Noröur-Atiants-
hafseyjanna, sem þýdd er úr timaritinu NATO Review, skrifaöi
Benedikt Gröndai alþingismaöur. Þar gerir hann grein fyrir sér-
stööu Grænlands, tslands og Færeyja, og sýnir fram áþaö aö ekki
veröur skiliö á milli ástands i innanrikismálum hjá þjóöunum, og
utanrikismálastefnu þeirra.
Enginn vanmetur herfræði-
legt mikilvægi hliðsins sem
Grænland, Island og Bretlands-
eyjar mynda yfir N-Atlantshaf.
og sist vanmeta Sovétmenn það.
Arið 1980 flugu rússneskar flug-
vélar 160 sinnum um islenska
varnarsvæðið, og hafa aldrei
gert það svo oft á einu ári áður.
Hlustunartæki hlera eftir kaf-
bátum og þekkja þá i sundur,
eftir mismunandi hljóöum, sem
hver og einn gefa frá sér. Og á
hverju vori er „flotavald rikis-
ins”, eins og sovéski aðmiráll-
inn Gorshkov kallar það, sýnt i
miklum æfingum.
Þessigrein mun af augljósum
ástæðum ekki fjalla um Bret-
landseyjar, en mun fjalla um
GIUK-hliðið svokallaða, (Græn-
land, Island, United Kingdom)
ásamt Færeyjum og einnig
verður vikið að norsku eyjunni
Jan Mayen, sem liggur norður
af Islandi.
Margir þeirra sem fjalla um
hernaðarlegt mikilvægi þessa
svæðis hafa tilhneigingu til að
gleyma þvi að Grænland, Island
og Færeyjar eru byggðar þjóð-
um, sem þrátt fyrir fámenni
(um 300 þúsund sálir) hafa úr-
slita vald um hernaðarfram-
kvæmdir NATO á svæðinu, þó
engin þessara þjóða hafi nokk-
urn varnarviðbúnað sjálf.
Grænland, lsland og Færeyj-
ar eiga margt sameiginlegt.
Það augljósasta er að áður voru
það danskar nýlendur. Island
hefur búið við heimastjórn siðan
1904, fékk viðurkenningu sem
sjálfstætt fullvalda riki 1918, i
konungssambandi við Dan-
mörku og varð lýðveldi 1944.
Færeyjar hafa búiö við heima-
stjórn siðan i seinni heimsstyrj-
öld. Grænland hlaut heima-
stjórn þann 1. mai 1980 og hefur
nú eigið þing og rikisstjórn,
undir forsæti sr. Jonatan Motz-
kvæmar hvað varðar menning-
ararfleiö sina og fastákveönar I
þvi að halda sig innan hinnar
norrænu þjóðafjölskyldu. Is-
lenska og færeyska eru náskyld
tungumál, en tungumál Græn-
lendinga er þeim óskylt. I sam-
skiptum milli þessara þjóða er
danska yfirleitt notuð, þar sem i
skólum þar er danska kennd
sem fyrsta erlenda tungumál,
en enska annað tungumál.
Margt sameiginlegt
Grænland, ísland og Færeyj-
ar eiga mörg hagsmunamál
sameiginleg á' sviði efnahags-
mála. 011 eru rikin þrjú háö
fiskveiðum og fást við sömu
vandamál á þvi sviði. Fiskiðn-
aður hefur orðið fyrir þungum
áföllum upp á siðkastið og flest-
ar þjóðir hafa neyðst til að gera
miklar breytingar á þvi sviði og
styrkja útgerð mikið.
Það sem kannski er alvarleg-
ast i þessu máli fyrir þjóðirnar
þrjár er þaö, að þær geta ekki
rekið grunnatvinnuveg sinn
með rikisstyrkjum. Þegar
stærri þjóðir i samkeppni viö
þjóðirnar þrjár, rikisstyrkja
sinn sjávarútveg, sem er fyrir
þær litið vandamál i tengslum
við byggðastefnu, verða Græn-
lendingar, tslendingar og Fær-
eyingar að þola samsvarandi
tap vegna verðlækkana á helstu
útflutningsafurð þeirra.
Fiskveiðastefna hefur verið
eitt erfiðasta vandamál sem
Efnahagsbandalag Evrópu hef-
ur fengið að glima við, en i
Reykjavik, Þórshöfn og Nuuk
eru þetta ekki vandamál at-
vinnuvegar, heldur spurning
um efnahagslegt sjálfstæði.
Þegar Danir gengu i EBE
héldu Færeyingar sig utanvið
samtökin, en Grænlendingar
kusu að vera innan vébanda
feldt. Oll rlkin þrjú eiga vin-
samleg samskipti við Dan-
mörku sem hefur á þessari öld
verið tilbúin að hjálpa þessum
smáþjóðum að ná pólitisku
sjálfstæði. Danmörk sér auðvit-
að um utanrikismál og varnar-
mál fyrir Fæfeyjar og Græn-
land en það verkefni er bæði erf-
itt 09 dýrt.
Þaö er viðbúið að smáþjóðir
sem þessar, sem hafa nýlega
náð sjálfstæöi sinu, séu mjög
þjóðernissinnaðar. 011 löndin
þrjú eru fastákveðin i þvi að
halda fullu sjálfstæði og hinum
háa norræna lifsstaöli, þrátt
fyrir erfiðar náttúrulegar að-
stæður. Þjóðirnar eru mjög við-
þeirra. Þetta gaf EBE stjórn yf-
ir hinni heljarstóru 200 milna
efnahagslögsögu Grænlands.
Yfir 90% Grænlendinga búa á
suð-vestur strönd landsins, en
hin 3000kilómetra langa austur-
strönd er svotil óbyggð. Margir
veiöiflotar frá EBE-löndum
hafa veitt undan báðum strönd-
unum, en íslendingar og Færey-
ingar eiga einnig talsverðra
hagsmuna þar að gæta og
sovéskir flotar hafa á stundum
farið þangað til veiöa einnig.
Eins og þetta væri ekki nóg
vandamál, þá er norska eyjan
Jan Mayen þar undan austur-
ströndinni. Eyjan er i raun eitt
stórt eldfjall, Beerenberg eld-
stjómmál á N-Atlantshafi
fjall, ásamt 378 ferkilómetra
landspildu. Þessi eyja var lögð
undir Noreg á öðrum áratug
aldarinnar og einu mennirnir
sem byggja eyna er hópur veö
urfræðinga og annarra visinda-
manna. Engum flaug i hug áriö
1930, að þessi eyja ætti siðar-
meir kröfu á 200 milna efna-
hagslögsögu. Eftir miklar deil-
ur milli Norðmanna og Islend
inga um þetta mál, komust þeir
aö samkomulagi þar sem réttur
Norðmanna var viðurkenndur
en hagsmunir íslendinga
tryggðir.
Málið er enn frekar flækt
vegna þess að varðandi skipti á
hafinu milli Grænlands og Jan
Mayen, vilja Norðmenn að mið-
lina ráði, meðan Danir telja rétt
Grænlendinga meiri, þvi Jan
Mayen er i raun óbyggð eyja.
Norðmenn urðu að láta undan
fyrir tslendingum i svipuðu
máli, en halda þvi nú fram að
austurströnd Grænlands sé
einnig óbyggð.
Fiskveiðadeilur
Þorskastriðin hafa sýnt okkur
hversu erfiðar veiðideilur geta
veriö. Þó vandamálin á Græn-
lands-lslands-Jan Mayen svæð-
inu séu ekki svo alvarleg, eru
þau fyrir hendi og vandinn hefur
ekki verið leystur. Þá mun EBE
stjórna nýtingu auðlinda á
svæðinu, þegar Danir hafa
ákveðiö hvert svæðið er.
Aðild að EBE er deiluefni i
Grænlandi. Arið 1982 er gert ráð
fyrir þjóðaratkvæði um málið
og sá flokkur sem nú heldur um
stórnvölinn Siumut, er mótfall-
inn aöildinni, meðan hinn flokk-
urinn, Atassut er aðildinni fylgj-
andi. Þá hefur Grænland þegiö
mikið fé úr sjóðum EBE, sem
þróunaraöstoð.
Færeyingar eru i þeirri erfiðu
aðstöðu, að efnahagslögsaga
þeirra er ekki nógu stór til að
tryggja þeim þann afla sem þeir
þurfa, vegna þess hversu ná-
lægir þeir eru öðrum löndum.
Þeir verða þvi að komast að
samkomulagi við aðrar þjóðir
um veiöileyfi, svo sem Noreg,
Kanada og Vestur-Afriku þjóð-
ir. Þeir hafa samið við 9 þjóðir
utan EBE landanna. tsland hef-
ur t.d. veitt Færeyingum veiði-
leyfi, þó tslendingar hafi neitað
stærstu fiskveiðiþjóðum Evrópu
um slik leyfi.
Það er augljóslega erfitt fyrir
riki, sem byggja svo mjög á
sjávarútvegi, að auka fjöl-
breytni i atvinnuvegum sinum.
Þó ýmsir möguleikar séu fyrir
hendi bæði á Grænlandi og ts-
landi, mun sú þróun taka langan
tima.
Þaö er vitað að á Grænlandi
eru margir málmar i jörð og til-
raunir hafa verið gerðar til að
hefja þar námagröft, en engin
náma hefur verið rekin lengi.
Það verður að vona að tækni-
framfarar leysi þann vanda,
hvernig best má ná málmunum
úr jöröu. Þá er talsvert vatnsafl
i ám Grænlands, en erfitt að
nýta það, vegna þess hve nærri
skriðjöklar eru ströndinni.
Meginvandamál
tsland er jarðfræðilega
gerólikt Grænlandi. Þar sem
landiö er á virku eldfjallasvæði
er ekki við þvi að búast að
málmar finnist þar i jörðu.
Hinsvegar er þar að finna mikið
af óbeislaðri orku, bæði i ám og
hverum. Nýting þeirrar orku er
þegar hafin, með byggingu ál-
vers og járnblendiverksmiðju
og nú er rætt um þrjár stór-
virkjanir og nýjar iðngreinar á
næstu árum. Hinsvegar er deilt
um þann þátt sem leyfa á fjár-
magni i erlendri eign, við Al-
þýðubandalagið, sem er undir
stjórn kommúnista. Þessi flokk-
ur hefur átt aðild að þrem rikis-
stjórnum á siðasta áratug og
stjórnar nú ráðuneytum fjár-
mála, orku og iðnaðar.
Eftir seinni heimsstyrjöld var
verðbólgustig á Islandi að jafn-
aði um 10% fram að oliukrepp-
unni en þá reis það upp i 60% og
enn sér ekki fyrir endann á
þeirri þróun sem þá hófst.
A sjötta áratugnum var póli-
tiskt ástand á Islandi nokkuð
stöðugt, en siöan 1971 hafa fimm
rikisstjórnir setið við völd. Ný
kynslóð stjórnmálamanna,
(utan forsætisráðherrans
Gunnars Thoroddsen, sem er
sjötugur) fæst nú við megin-
vandamál eins og þau, að móta
ákveöna fiskveiðastefnu, auka
fjölbreytni í iðnaði, nýta orku-
lindir, viðhalda fullri atvinnu og
hafa hemil á verðbólgu. Varn-
armál.sérlega varnarlið NATO,
eru sifellt deiluefni, og er nú
einn málaflokkur sem verður aö
fjalla um viö hverja stjórnar-
myndun. Nú er skoðanaágrein-
ingur innan rikisstjórnarinnar
um mál eins og, byggingu nýrr-
ar flugstöðvar til að aðskilja al-
menna umferð um flugvöllinn
frá hernaðarumferð, byggingu
nýrra oliutanka fyrir stöð varn-
arliðsins, staðsetningu AWACS
flugvéla á landinu og önnur mál.
Sem betur fer er utanrikis- (og
varnarmála) ráðherrann, Ólaf-
ur Jóhannesson þaulvanur
stjórnmálamaður og fylginn sér
i deilum.
I Færeyjum urðu stjórnar-
skipti i kosningum til Lögþings-
ins, sem haldnar voru nýlega.
Þá tók viö samsteypustjórn
undir forsæti Pauli Ellefsen.
Viðskiptajöfnuður Færeyja hef-
ur verið óhagstæður og aukin
fjölbreytni i framleiðslu nauð-
synleg þjóðinni. Þeirra stóri
draumur er sá að gas og olia
finnistá landgrunni þeirra, sem
er ekki langt undan oliulindum
Breta og Norðmanna.
Grænlenskt þjóðfélag hefur
þróast mjög ört til nútimalegs
horfs sibustu áratugi. Þessu
hafa fylgt alvarleg félagsleg:.
vandamál, sem hefur verið tek-
ist á við með aðgerðum svo sem
áfengisskömmtun. Grænlend-
ingar halda sterkum tengslum
við Danmörku, en finna til
sterkrar frændsemi við Eski-
móaiKanadaog Alaska,en þeir
tala svipaðmál. Þá hafa þeir átt
I svipuðum erfiðleikum við að
aðlagast nútima þjóðfélagshátt-
um.
Færeyingar hafa leitað lengst
að heiman að lifsbjörg sinni, af
öllum þessum þjóðum, en þeir
veiða kringum tsland og Græn-
land. Samband þeirra við ts-
Fonlðnmyndin á timaritinu
NATO Review er af græn-
lenska þorpinu Umanaq en
þaö var fyrst byggt áriö 1763 á
eyju undan Grænlandsströnd
og tekur nafn sitt af fjallinu
sem gnæfir yfir þvi.
lendinga er gott og náið. Græn-
land hefur hinsvegar verið
nokkuð einangrað land, vegna
isa og jökla, en samgöngur
batna nú óðum, sérlega i lofti og
islensk flugfélög fljúga mikið til
Grænlands. Reyndar hafa
tengsl milli tslands og Græn-
lands eflst mjög eftir að Græn-
lendingar fengu heimastjórn.
Landvörnum verður ekki
haldið uppi, nema með sam-
þykki og stuðningi þjóðanna.
Þannig er þaö nauðsynlegt fyrir
NATO að skoða vandamál þjóð-
anna i N-Atlantshafi vandlega,
og reyna aö skilja vandamál
þeirra og vonir.