Vísir - 29.11.1969, Blaðsíða 6

VISIR . Laugardagur 29. nóvember 1969.
cTMenningarmál
I miðju kafi
■Dókaútgáfan virðist ætla að
verða með minna og fá-
breyttara móti f ár og bækumar
enn seinna á ferðinni á jóla-
markað en oft endranær; er þá
mikið sagt. Það er ekki fyrr en
nú á síðustu dögum að bókaflóð
er tekið aö falla að svo nokkm
nemi, og mörg forlög þó ókomin
fram með sínar bækur. Fáum
mun verr við orðið „bókaflóð“
en bóksölum og útgefendum, og
telja þeir að atvinnu sinni sé
háðung ger með hinu óvirðulega
orði. Engu að síður reynist bóka-
flóð jólanna þeirra langhelzta
haldreipi þegar syrta virðist i
álinn framundan. Bókaverð
hækkar víst vemlega á þessu
hausti, þó bækur verði þar fyrir
sizt dýrari hér en annars staðar
gerist, og jafnframt em bóksal-
ar eins og aðrir kaupmenn ugg-
andi um kaupgetu almennings.
Við þessum kreppuótta bregðast
margir útgefendur með því að
blína enn fastar en fyrr á hinn
fomhelga jólamarkað, miða út-
gáfu sína enn nákvæmlegar við
söluvonir jólanna; hið síðbúna
bókaflóð bendir einmitt til hve
nákvæmlega þessi viðmiðun sé
tekin. Vera má að dæmið sé
rétt reiknað. Jólagjafavenja
upprætist ekki þó minna sé um-
leikis en stundum áður, og við
minnkandi fjárráð kann bókin
að reynast handhægari jólagjöf
en dýrkeyptari vara. Þar á
móti kemur að vísu að gengis-
lækkanir og annar aukinn til-
kostnaður bókagerðar kemur nú
fyrst fram með fullum þunga í
verðlaginu.
4 uövitað ber bókaflóð hausts-
1 ins fram með sér margs
konar góðar og þarflegar bók-
menntir. Þó fyrirfram virðist
skáldskaparárið ætla að verða
með fábreyttara móti eru þegar
komin á markað eða væntanleg
á næstunni ýmis skáldrit sem á-
huga vekja fyrirfram og vafa-
laust reynast forvitnileg við-
kynningar. Með hinni nýju skáld
sögu Svövu Jakobsdóttur, sem
getið var hér í blaðinu í fyrra-
dag hefur eftirminnilegur atburð
ur orðið I „formbyltingu" skáld-
sögunnar, enn ein staðfesting
þess að framvinda lsl. nútima-
bókmennta fer um þessar mund-
ir fram í skáldsagnagerð Ann-
ars hefur til þessa mest kveðið
að stærri verkum, ýmislegum
safnritum á bókamarkaði hausts-
ins. Getið hefur verið hér í blað
inu um nýtt bindi Shakespeare-
þýðinga Helga Hálfdanarsonar
sem Heimskringla gefur út i
fallegum bókum, og hina mynd-
arlegu íslendingasagnaútgáfu
Skuggsjár i Hafnarfirði sem haf-
in var í fyrra. Ritsafn Guðmund-
ar Kamban er nýlega komið út
hjá Almenna bókafélaginu, heil
sjö bindi i einu lagi, og er út-
gáfa þess að sjálfsögðu meiri-
háttar bókmenntaviðburður.
Með henni er Guðmundur Kamb-
an alkominn heim úr útlegð og
loks unnt að gera sér grein
fyrir verkum hans i samhengi
íslenzkra bókmennta. Og þó —
þó minnir ritsafnið einnig á þaö
sS ýms leikrit Kambans hafa
alls ekki verið leikin á íslenzku
sviði, hvort sem það verður
nokkru sinni úr þessu.
Tjegar sky'ggnzt er um bóka-
" flóð haustsins kemst maður
ekki hjá að taka eftir því hve
tiltölulega lítill hluti þess telst
til eiginlegra, alvarlegra bók-
mennta, skáldskaparverk eða
önnur sem eftirtekt og umræðu
vekja vegna bókmenntalegra
verðleika. Um bókaflóð á að
sönnu við hin slitna samliking
við ísjaka sem níu tíunduhlutar
hans eru í kafi. í meginfarvegi
bókaflóðsins byltist fram þungur
straumur alls konar afþreying-
arbóka, skáldskapar og svokall-
aðra sannra frásagna, ævintýra
EFTIR
ÓLAF
JÓNSSON
og mannraunasagna, flest af
þessu erlent og þýtt, innlendra
frásagna og fróðleiks af mörgu
tagi og hreinna og beinna hjá-
trúarrita. Sárafátt af þessu efni
getur talizt né gerir það tilkall
til að teljast til listrænna né
fræðilegra bókmennta. Og um
þessar bækur er sáralítið rætt
í heyranda hljóöj þó sannarlega
væri það fróðlegt um bókmenn-
ingu þjóðarinnar að gera eitt
sinn ærlega athugun og úttekt
á bókaflóðinu öllu eins og það
leggur sig.
1^1 að vanda lætur koma út á
nokkrum vikum fram að
jólunum svo sem 300—400 nýj-
ar bækur, þar af að minnsta
kosti fjórðungur bækur handa
bömum og unglingum. Bókaút-
gáfa handa ungum og yngstu
lesendunum virðist fullkomlega
einskorðuð við jólamarkaðinn og
sjaldan eða aldrei borið við að
gefa út slíkar bækur aðra tíma
ársins. Mjög verulegur hluti
þessara bóka eru erlendar reyf-
arasögur af ýmsu tagi, oft og
tíðum harla óvandlega af hendi
leystar f sinni íslenzku gerð.
Sama á raunar oftlega við um
þýddar reyfarasögur handa full
orðnum lesendum sem jafnan fer
mikið fyrir f hverju bókaflóði.
En Islendingar munu vera meðal
þeirra þjóða sem allramest þýða
tiltölulega af erlendum skáld-
skap á sitt mál. Þessi staðreynd
um íslenzka bókaútgáfu kann
að koma ýmsum á óvart sem þó
fylgjast vel með nýjum bók-
menntum, enda hefur oft verið
yfir því kvartað hve fátt komi
út á íslenzku af góðum erlend-
um bókum og hve slælega sé

fylgzt meö nýjum erlendum
skáldskap hér á landi. Enda er
það mála sannast að erlendur
skáldskapur sem hér kemur út
í þýðingu er nær undantekning-
arlaust léttvægustu afþreyingar-
sögur. í þessu bókaflóði man ég
ekki eftir að hafa enn heyrt
getið um nema eina markverða
skáldsögu erlenda og hana al-
deilis ekki nýja af nálinni:
Heimeyjarfólkið eftir Ágúst
Strindberg Og tilefni þess að
sagan sú er þýdd og gefin út
mun vera hin vinsæla sjónvarps-
mynd eftir sögunni sem sýnd
var í íslenzka sjónvarpinu fyrir
nokkru.
Tnnlendir höfundar bama og
unglingabóka kvarta einatt
undan því að þeirra hlutur sé
fyrir borð borinn um laun og
styrki og hvers konar viður-
kenningu aðra, eftirtekt, gagn-
rýni og umræðu um verk þeirra.
Hefur meira borið á þessari ó-
ánægju í haust en oft endranær,
einkum f tilefni af rithöfimda-
þinginu í haust þar sem höfund-
ar bama og unglingabóka töluðu
sköralega sínu máli. Vera má
að nokkuð sé til í þessu: bók-
menntir barna og unglinga era
t.a.m. skammarlega afræktar í
blöðunum — sem þó fyllast af
bókafréttum þennan tíma árs og
bókmenntagagnrýni verður fyr-
irferðarmikill efnisþáttur þeirra
allra. Tvimælalaust er vert að
ræða í fullri alvöru um innlend-
ar bama og unglingabækur,
eins og hverjar aðrar bók-
menntir, veita þeim sömu eftir-
tekt og gera þá um leið til þeirra
sambærilegar kröfur sem gerðar
era til annarra bóka og höfunda.
En misskilningur hygg ég það
sé að bama og unglingabækur
og höfundar þeirra eigi ein-
hvem sérstakan „rétt“ til fyrir-
greiðslu sér í lagi á grandvelli
einhvers konar „jafnræðis" við
aðrar „tegundir“ bókmennta:
Góðar bókmenntir af þessu tagi
eiga auðvitað einn og óskiptan
rétt við aðrar góðar bókmenntir
sem samdar em í landinu. Því
miður óttast ég, eftir nokkra at-
hugun undanfarin ár, að það
væri aðeins mjög óverulegur
hlutj innlendra bama og ungl-
ingabókmennta sem stæðist
neina bókmenntalega kröfugerð.
Ætli sannleikurinn sé ekki sá,
því miður, að slðan Stefán
Jónsson leið höfum við fáa höf-
unda eignas't sem skrifa af list,
semja fullgildar bókmenntir
handa bömum og unglingum —
og engan sem standist honum
snúning. Höfundar bama og
unglingabóka hafa hins vegar
nokkra sérstöðu að því leyti til
að þeir skrifa fyrir markað sem
vera mun til muna öruggari og
tryggari höfundum sínum en
flestir eða allir aðrir rithöfundar
eiga í landinu. Þegar kjör og
hagsmunir rithöfunda era til
umræðu, eins og nú í hauwt.
hefði verið gaman að fá upplvs-
ingar um útbreiðslu bókanna,
launakjör höfunda og önnur
hagræn atriði á þessu markaðs-
svæði, En um þau efni var alls
ekki rætt í nýlegum útvarps-
þætti, sem drengilega tók ann-
ars málstað bamabókahöfunda,
né heldur annars staðar.
Tjað er þar fyrir vissulega rétt
að bæði gagnrýnendum og
fræðimönnum um bókmenntir
ber að fjalla um bama og ungl-
ingabókmenntir í miklu meiri
mæli en gert hefur verið til
þessa. Og að það sem vel er gert
á þessu sviði verðskuldar sann-
arlega uppörvun og viðurkenn-
ingu. En hinar afræktu bók-
menntir bamanna era ekki
nema eitt þeirra bókmenntalegu
viðfangsefna sem hvarvetna
blasa nú við í bókaflóðinu miðju.
Pétur Friðrik: Frá Grindavík.
Hjörleifur Sigurðsson skrifar um myndlist:
Landslagssýningar
Undanfamar vikur hafa stað-
ið í Reykjavík nokkrar lands-
lagsmyndasýningar — eða að
minnsta kosti sýningar þar sem
landslögin ráða lögum og lof-
um. Sýning Guðmundar Karls
Ásbjömssonar er liðin, samt
langar mig til að geta hennar.
Ég hygg að gallar verkanna og
þá um leið heildaryfirbragðs
sýningarinnar liggi nokkum veg
inn í augum uppi. Hverjir eru
þeir? Fyrst og fremst ofdýrkun
á smáatriðum, sem sannarlega
Magnus Á. Áraason: Fosslækur
eru hrein og klár aukaatriði —
ekki síður £ tækninni en á til-
finningaplaninu og fyrir bragð-
ið dregur strax úr vexti ým-
issa plantna. Reglan sú er þó
ekkj algild og undantekningar-
laus fremur en aðrar reglur,
sem við þekkjum úr samfélög-
unum. Ég minnist sérstaklega
lágreists bæjar undir fjalls-
kambi, þar sem allt er dregið
saman í eitt, málverksins
vegna og ekki annarra hluta:
litimir, brúnir formanna,
hnykkir áferðarinnar, meira að
segja er litasamnefnarinn að
því kominn að stíga syngjandi
út úr móðunni. Eitthvað svipað
gerist í kventeikningunni með
hæsta númerinu í sýningar-
skránni, reyndar kannski líka
hjá Pétri ritstjóra en alltof oft
er Guðmundur Karl smeykur
við að láta litina hljóma sam-
an, sterka og heita eftir atvik-
um eða rekast á, óþyrmilega.
Ætli hið síðamefnda sé ekki á-
móta nauösynlegt fyrir málverk
ið? Skylt er að geta þess, að
Klúbbsalurinn var orðinn miklu
hlýlegri á sýningu Guðmundar,
þótt gesturinn eigi bágt með að
þola óhljóðin úr blásaranum.
Ekkert slíkt þýtur fyrir í Boga-
sal Þjóðminjasafnsins hjá Pétri
Friðriki Sigurðssyni. Málverk
Péturs eru nákvæmlega eins og
þau hafa lengi verið: byggð á
einni og sömu aðferðinni, sem
klofnar samt oftast í tvo eða
þrjá þætti við betri skoðun.
Hér er fyrsti þáttur yfirgnæf
andi, þurrar og næsta einhæfar
myndir úr sölum fjallanna eða
borgum hraunanna. Undantekn-
ing er gatan úr bænum. Hún
er hvort tveggja f senn fyllri og
heilli en ekki verður sagt með
sanni, að hún bjóði viðmæl-
endum sínum upp á marga og
góða kosti. Að lokum komum
við til Magnúsar Á. Ámasonar
myndhöggvara og málara á
þessari stuttu ferð okkar um
sýningarhúsin í Reykjavík, og
er skemmst frá að segja, þar
em tvö málverk, sem bera af
verkum hans öllum, að minnsta
kosti eins lengi og ég man þau.
Hið fyrra og betra er frá Veiði-
vötnum og heitir enda nafninu
(nr. 1 á skránni), hitt: Vatna-
hvísl. Er það ekki rétt hjá mér,
að Magnúsi hafi tekizt að koma
lotningu sinni fyrir tign ðræf-
anna, björtum kulda landsins
.... að nokkru leyti fyrir í þess
ari mynd, þótt hvorki verði hún
talin ffnn né hrikalegur vefur
forms og litar? í sumum öðram
víkur hvort tveggja fyrir fjólu-
bláum og rauðum blöndum,
sem fremur vinna að þvf að
draga úr en auka reisn og
veldi.
Hjörieifur SigUrðsson.