Vísir - 17.04.1970, Side 7

VISIR . Eöstudagur 17. apríl 1970.
cTMenningarmál
Ljóð
Litlu skólaljóöin
Jóhannes úr Kötlum tók
saman.
Ríkisútgát'a námsbóka,
112 bls.
Finnur Torfi Hjörieifsson,
Hörður Bergmann:
Ljóöalestur
Kennslubók handa fram-
haldsskólum.
Ríkisútgáfa námsbóka,
Reykjavík. 122 bls.
JJtlu skólaljóöin, sem Jöhann-
u es úr Kötlum hefur tekið
saman og út komu í haust, er
hvað sem skóianotum bókarinn-
ar líöur fjarska skemmtilegt
ljóðasafn, rakið dæmi þess
hvernig skáldskapur getur kom
ið nýr fyrir sjónir, lesendum sín
um á óvart í nýju samhengi.
Meðal annars er hún lærdómsrík
um það hve andvaralaust okkur
hættir til að meta og flokka
skáldskap eftir ,,tegundum“
hans og skipa þeim niður í alveg
aögreinda bása. Slík meir pg
minna „tilbúin" landamæri rýf-
ur Jóhannes úr Kötlum hispurs-
laust í skólaljóðum sinum sem
mér sýnist að skiptist nokkurn
veginn til helminga á milli nafn
kenndra skálda og nafnlausra,
• þar er nútímaverkum bæði form
byltingar- og atómskálda og
hefðbundinna ljóðrænna höf-
unda, samfvlkt með fornum og
nýjum alþýðukveðskap, stökum
og lausavísum, þjóðkvæðastefj-
um, þulum og barnagælum. —
Pessi aðferð gefst bókinni furðu-
' lega vel og stafar af henni mik!
um þokka á báða bóga. Ekki
einasta órímuð smáljóð ýmissa
yngstu höfunda í bókinni sem
virðast aldeilis ekki mikil af
sjálfum sér, Jóns frá Pálmhoiti,
Dags Siguröarsonar, Nínu Bjark-
ar Árnadóttur, til dæmis, held-
ur einnig alvörugefinn og hefð-
bundinn ljóðrænn texti, höf-
unda eins og t.d. Heiðreks og
Þórodds Guömundssona, nýtur
þess einkennilega vel aö standa
samsíöa undirhyggjulausum leik
alþýðukveðskaparins að málinu,
orðunum. En einnig alkunnar
stökur og kviölingar, þulur og
stef njóta að sínu leyti vel félags
skaparins við alvarlega stílaðan
ijóðrænan skáldskap síðari tíma
fá nýtt og breytt verógildi þvi
sem maður átti aö venjast ef svo
má taka til orða. Auðvitaö er i
bókinni kjölfesta kveðskapar,
nafngreindra höfunda ailt frá
Agli Skallagrímssyni til Snorra
Hjartarsonar og ónafngreindra
alia götu frá höfundi Völuspár,
viðtekinnar mikilsháttar ljóðlist.
ar. Þótt Jóhannes úr Kötlum
foröast allan „bókmenntalegan ‘
regling helgast kvæðaval hans
auðvitað af bókmenntalegumati,
næmu skyni a verðl., fjölbreytta
ljóðræna möguleika margs kon-
ar kveöskapar og kveðandi, svig
rúm ijóöræns tungutaks og til-
finninga. Með aiiri fjölbreytni
forms og efnis í þessari bók vek
ur raunar eitt atriði nokkra
undrun: að þar skuli ekki rúm-
ast einn einasti dægurtexti frá
seinni árum og áratugum, en
daglega er mikill forði slíks kveö
skapar I notkun og bætist stöð-
ugt við hann nýtt efni i stað
þess sem- deyr út. Er virkilega
«ngum ljóðrænum veröieikum
til að dreifa I allri þessari kveð-
skapariðju sem í daglegu lífi
okkar tima kann að hafa eitt-
hvað af sama notagildi og nafn
1
Ólafur Jónsson skrifar um bókmenntir:
skólum
lausir dansar og aiþýöustef á
fyrri dögum?
jgn þetta er sem sé höfuð-
kostur þessarar ánægjulegu
bókar: aö hún gerir engan grein
armun kveðskapar eftir hvers-
dags- og sparinotum hans — og
það gerir strangt tekið enginn
heldur sem á annað borð þekkir
og notfærir sér kveðskap. Allur
eða mestallur texti bókarinnar
er máifarslega mjög svo einfald
ur, þó hann sé margbreyttur að .
formi til, og hin ijóðræna ein-
Íiffn
fthMíf
feldni sem svo víöa gætir í nú-
tímaskáldskap, hefö- og óhefð-
bundnum, horfir vel viö einfald
leik alþýöukveðskaparins. Með
þessum hætti ben’dir bókin tii
innra samhengis tungunnar og
bókmenntanna sem ekki liggur i
augum uppi við daglegan ljóða
lestur. Þar fvrir skyldi enginn
ætla að ekki væri ótvíræöur
skilsmunur hinna nafnlausu al-
þýðuskálda og nútímaskáld-
anna í bókinni, þó hún leggi
ekki upp úr þeim mun heldur
hinu sem sameiginlegt þykir,
skáldlegu gildi hins fyrri nota-
kveðskapar, einföldum Ijóðræn
um þokka margra nútímaljóða.
Vera má að munurinn komi
gleggra í ljós viö notkun bókar-
innar í skólunum, en hún mun
vera ætluð ti! afnota í barnaskól
um og margt af hinu eldra efni
hennar er þrautreyndur barna-
kveðskapur. Skyldu skölabörn
meta nútíma-texta, og hverja þá
til jafns við hinar gömlu barna
gælur og þulur, eða ef til vill
meira? Hvenær fá börn skyn og
smekk á Ijóörænt gildi máls um
fram frásögu- og sönggildi? Um
þetta er þarflaust aö spá þeim
sem ekki þekkir til kennslu. En
mér virðist að Litlu skólaljóð-
in bendi til eftirtektarverörar
viðhorfsbreytingar bókmennta-
kennslunnar í skólum. í venju-
bundnum skólaljöðum var safn
að saman forða kvæða, góöskáld
anna og þjóðskáldanna, sem
hverju barni var talið nauðsyn-
legt lærdóms-veganesti að
kunna skil á, allra helzt að
kunna verúlegan hluta þeirra
utanbókar. Þetta viðhorf er ó-
breytt í síðustu skólaljóöum þó
nokkru meira tillit virðist tekið
en áður til tilætlaös smekks og
áhugamála barna sjálfra í kvæða
valinu. Og skólaljóðin voru leidd
fyrir sjónir lesenda eftir sögu-
legri og ævisögulegri aðferð,
skipað niður eftir aldri og höf-
undum, kvæðum hvers höfund-
ar, fylgt úr hlaði í kennslu með
svo og svo miklum sagnafróð-
leik um höfundinn og hans tíð.
^ðferð Litlu skólaljóðanna, og
þeirra Finns Torfa Hjörleifss
og Harðar Bergmann i ann-
arri nýlegri skólabók, er öil önn
ur. Þar eru kvæðin ekki höfund-
argreind nema i efnisyfirliti, á-
herzla bókarinnar er á textun-
um sjálfum hverju einu kvæði
og samhengi þeirra, markmið
bókarinnar er að kenna lesanda
afnot ljóða, ekki einasta að
leióa mikilsverðan texta fyrir
sjónir lesandans og innræta hon
um einstök kvæði. Til að koma
að notum á slík bók, aðferð sem
þessi auðsæilega mikið komið
undir meðförum nemenda og
kennara í skólunum. En aðferð
Litlu skólaljóðanna felur í sér
mikla breyting. Hafa ekki fleiri
lesendur en ég þá reynslu úr
sköla að utanbókar-lærdómur
skólaljóðanna yrði einungis til
að innræta manni varanlega and
úð á tiltekum kvæðum og höf-
undum, torvelda raunveruleg af
not þeirra síðar meir?
jþessi viðhorfsbreyting kemur
enn ’gleggra fram i Ljóða-
lestri sem er tilraun ti‘l að
skrifa hreina og beina kennslu
bók um afnot ljóða. Bókin hefst
með ýtarlegum inngangi þar
sem höfundar reyna að skýra
í einföldu mjili, ríkulega studdu
dæmum og tilvitnunum, nokkúr
höfuðeinkenni, fomilegar að-
ferðir og gildi ljóðlistar. Þá
kemur kvæðasafn sem raúnar
er meginhluti bókarinnar, hefst
meö Hávamálum en er þó eink-
um helgað seinni tíma og nú-
tíma-skáldskap, og því fylgja all
ýtarlegar skýringar, athugasemd
ir og verkefni til afnota við
kennsluna. Þeir Finnur Torfi
og Hörður Bergmann láta þá
varkárlegu athugasemd fylgja
um kvæðavalið í bókina að
henni sé ekki „ætlað að gefa
yfirlit um kveðskap einstakra
höfunda eöa vitna á einhvem
hátt um mikilvægi þeirra I bók
menntasögunni." Þetta er sjálf
sagt rétt að gáð að því leyti
ti'l að kvæðasafnið í bókinni er
æði misjafnt að veröleikum
kvæða og höfunda. En hvað sem
smekk og dómum um einstaka
texta Hður er safnið allt „við-
tekinn" skáldskapur bókmennt
ir að hefð og venju, fornri eða
nýrri. Hlutföll kvæðasafnsins
benda líka til þess að höfuðmið
bókarinnar sé að kenna lesend-
unum afnot hins yngsta og nýj
asta kveðskapar, eyða ‘«r-
tryggni og rordómum i bans
garð. Að því marki stefnir al-
mennur inngangur höfundanna,
val hins eldri og elzta kveð-
skapar i bókinni, að gera ljósa
verðleika, skýra aðferðir nú-
tímaljóða og ljóðskálda, leiða
í ljós samhengi og sameiginleg
innri rök ljóðagerðar nú og
fyrr á tímum. Mér virðist það
höfuðkostur við aðferðir þeirra
að þeir spyrja raunvemlega
fleirj spuminga en þeir svara,
bæði í inngangi bókar og skýr-
ingum, reyna eiftir megni að var
ast oifskýringu en vísa skynsam
legan veg að kvæðum í bókinni
og þar með öðrum kveðskap.
A taennar at’huganir höfunda
á ljóðagerð og Tjóða-
lestri f inngangsköflunum eru
hreinlega orðaðar, þarflegar
það sem þær ná og leggja ó-
tvírætt n\7tsamlegan grundvöll
að umræðum f kennslustund,
afnotum kvæðanna. Eins og
Litlu sköialjóðin að sínu leyti
á Ljóðalestur vafalaust mikið
komið undir skynsamlegri notk
un við kennsluna — en leik-
manni sýnist hún fái kennara í
hendur duganl. tæki og efnivið til
virkrar, raunhæfrar bókmennta
kennslu. Hitt kann að sæta
nökkurri furðu, miðað við
stefnu og höfuðmið bókarinnar,
að síðasti inngangskafii hennar,
sá sem um nútímaljóð fjallar
er einna notaminnstur aflestr-
ar, eindregio „jákvætt- *to-
horf hðfundanna víð ndtfma-
skáldskap, viðleitni þeirra að
„réttiæta" aðferðir skáldanna
og skáldskapinn virðist torvelda
þeim skýringu hans, raunveru-
legra nývinninga form’byltingar
innar. Vera má að þetta stafi að
einhverju leyti af þvi að aðal-
dæmj þeirra, Rinrþjóð eftir Jó-
hannes úr Kötlum, er of
skammt komið kvæði frá hefð-
bundinni aðferð tii að duga til
almennrar skýringar á viðhorf-
um hins nýja skáldskapar, og
raunar er i kvæðasafninu mrklu
notadrýgri texti til þess, líka eft
ir Jóhannes, Mater dolorosa. En
bvað eiga þessif textar innst
inni sameiginílegt með tilraun
Steins Stejnars í Tíman-
um og vatninu eða með
hinni nýstárfegustu viðleitni
atómskáldanna á sinni t»ð
eða með aðferð Þorsteins frá
Hamri þeim Ijóðstfl sem
hann er að yrkja sér úr efaivið
sögu og samtíðar? Þessar sp«m
ingar lúta raunar aö frartrvindu
og markmiöum aíirar fownbyít
ingarinnar, ekki einasfa aoð-
kennum hennar eins og hún gpr
ist og gengur i mikilum þorra
nútfma-skéldskapar. Og vel ntó
það vera ofætlun að þeim verði
svarað í bök sem þessari — þó
sjálfsagt muni þau bera á göota
við kennsluna. 9Mka og aðra
umræðu Ijóðagerðar auðveTdar
þessi bók tvínrælalaust: hún er
að þvi leyti til nýr áfangi bók-
menntakennslu i skó'lum.
Óskilamunir
í vörzlu rannsóknarlögreglunnar er nú margt
óskilamuna, svo sem reiðhjól, fatnaður, lykia-
veski, lyklakippur, veski, buddur, úr, gler-
augu o.fl.
Eru þeir, sem slíkum munum hafa týnt, vin-
samlega beðnir að gefa sig fram í skrifstofu
rannsóknarlögreglunnar, Borgartúni 7 i
kjallara (gengið um undirganginn) næstu daga
kl. 2—4 og 5—7 e.h. til aö taka við munnm
sínum, sem þar kunna að vera.
Þeir munir, sem ekki verða sóttir, verða seJd
ir á uppboði.
Rannsóknarlögregtan,
BLOMABUÐIN
ALFHEIMAR 6
SÍMI 33978
REYKJAVÍK
Ný verzlun
Hattar — hanzkar —
peysur —■ slæður —
sundbolir — sokkabux-
ur — sokkar — skyrt-
ur — töskur.
Allt á mjög góðu verðí.
Hatta- og töskubóöm
Kkkjuhvoti.