Vísir - 16.10.1970, Síða 8

8
VlSIR . Föstudagur 16. október 1970.
Gtgefandi: Reykjaprent hf.
Framkvæmdastjóri: Sveinn R Eyjólfsson
Ritstjóri • Jónas KristjánssoD
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Ritstjómarfulltrúi: Valdimar H. Jóhannesson
Auglýsingar: Bröttugötu 3b. Símax 156M) 11660
Afgreiösla • Bröttugötu 3b Simi 11660
Ritstjóri: Laugavegi 178. Sími 11660 f5 Ifnur)
Askriftargjald kr 165.00 á rnánuöi innanlands
f lausasölu kT. 10.00 eintakiC
Prentsmiöja Vísis — Edda hf.__________________________
Sam/ð um leibir
„]\ú sem fyrr mun sitt sýnast hverjum um störf og
stefnu stjórnarinnar. — Ég hef ekki dregið dul á, að
ég legg á það mikið kapp, að takast megi að ná sem
víðtækastri samstöðu um úrlausn þeirra vandamála,
sem hvað helzt er við að glíma nú og á næstunni.
Á ég þá við aðgerðir til viðnáms þeim vanda, sem
víxlhækkanir kaups og verðlags fela í sér með vax-
andi verðbólgu. Ríkisstjórninni er það öðru fremur
kappsmál, að ekki renni út í sandinn að ófyrirsynju
sá bati, sem undanfarið hefur orðið í efnahagsmál-
um eftir erfið áföll.“
Þetta var upphafið að lokaorðum Jóhanns Haf-
stein forsætisráðherra, er hann flutti stefnuyfirlýs-
ingu ríkisstjórnarinnar á Alþingi á fimmtudaginn.
Þessi kafli lýsir vel þeirri áherzlu, sem ríkisstjórnin
hefur lagt á að rannsaka þróun efnahagsmálanna og
að leyfa aðilum vinnumarkaðsins að fylgjast með
beim athugunum og ræða þær. Viðræður þessara að-
ila við ríkisstjórnina hafa staðið frá því í ágúst og
er reiknað með, að þær haldi áfram enn um sinn.
Fram til þessa hefur tímanum að mestu verið varið
til að rannsaka vandamálin, en einnig hefur á við-
ræðufundunum verið varpað fram óformlegum hug-
myndum um ýmsar lausnir. Ekki er stefnt að form-
legu samkomulagi þessara aðila, heldur er stefnt að
samstöðu um skilning vandamálanna með þeim hætti,
að ekki þurfi að koma til deilna um, hverjar séu helztu
staðreyndir efnahagsþróunarinnar.
Forsætisráðherra sagði ennfremur: „Ljóst er, að
án nokkurra aðgerða stefnir að því, að raungildi launa
minnki samfara minnkandi getu atvinnuvega til þess
að rísa undir vaxandi tilkostnaði. Svara verður, hvort
verðstöðvun í einni mynd eða annarri gæti þegar á
reynir orðið til varðveizlu verðmæta fremur en fórna
fyrir nokkurn eða þjóðfélagsþegnana í heild. Ríkis-
stjómin vill leita svars við þessum vanda og telur
sig hafa ástæðu til þess að ætla, að svipuð sjónarmið
ríki hjá aðilum vinnumarkaðarins.“
Það hlýtur að vera skynsamlegt að hafa að vissu
marki samráð á breiðum grundvelli um lausn efna-
hagsmálanna og heyra sjónarmið margra aðila, áður
en teningnum er kastað og aðgerðir hafnar, og það
er ríkisstjórnin einmitt að gera.
Lokaorð forsætisráðherra vom: „Ég vil hins vegar
taka af öll tvímæli um það, að ríkisstjórnin mun ekki
hika við að gera þær ráðstafanir 1 þessum málum,
sem hún telur öllum almenningi og atvinnulífi fyrir
beztu, enda þótt hún — með því stuðningsliði, sem
hún nýtur — verði ein um að bera ábyrgð þeirra
gerða. Hún muri kappkosta, að hver haldi sínu og á
engan sé hallað, en gagnkvæmur skiíningur aukist á
þs/í, að það er öllum fyrir beztu, að atvinnulíf eflist
með hagkvæmum rekstri fyrirtækja, vaxandi fram-
taki og frelsi í viðskiptum, sem er öruggasta vömin
gegn atyinnuleysi og undirstaða almennrar velmeg-
unar.“
í
Gullgrafara
pólitísk og efnahagsleg vanda-
mál Suöur-Ameríku eru svo
margvísleg, flókin og stór í snið
um, aö ég hef margsinnis hörfaö
frá því að reyna að útskýra þau
í einni lítiMi föstudagsgrein. Maö
ur hefur það á tilfinningunni, að
slík frásögn í þremur til fjórum
blaðadálkum geti aldrei orðið
nema kák eitt, og víst w, að
þannig er engin leið að kafa
nokkuð að ráöi niður fyrir efsta
yfirborðiö í þeirri einkennilegu
og raunverulega fráleitu súpu,
sem þjóðfélagsástand Suður-
Ameríku myndar.
Lfklega er hvergi í heiminum
jafnmikil þprf fyrir róttaekar og
gertækar þjóðfélagsbreytingar
til að vinna bug á mismunun
ranglæti, grimmd og glæpsam-
legu stjómarfari. En hvergi f
heiminum er heldur jafnmikil
andspyma gegn öl'Ium umbót-
um og þjóðfélagslegum breyting
um. Það hrvllilegasta við þetta
ástand er, aö hin kaþólska
kirkjustofnun f þessum löndum,
sem f orði kveðnu þykist boða
fagnaðarerindi Krists um mann
kærleika, er f öllum þessum
löndum sjálft kóngulóarbæli
misréttisins og hlífiskjöldur hins
viöbjóðslegasta afturhalds,
hroka og mannhaturs.
Héma uppi í hinum upplýsta
heimi Evrópumenningarinnar
viðurkenna klerkarnir, að kirkj
an hafi „á miööldum" verið
spillt og ranglát, en nú verði að
sjá f gegnum fingur meö sögu
kirkjunnar. Það verði að viður-
kenna. aö hún eigi Ijótan feril
„á miðöldum“, en nú sé búið
_að bæta úr þessu, og þá geti all
ir aftur verið glaðir nú gangi
kirkjustofnanimar allar sinn
hreina mannkærleikans veg. En
slfkt spillingarástand kirkjunn-
ar varir enn f dag, hún er mið-
aldakirkja, sérstaklega í Suður-
Amerfku og ekki ber á því að
kaþólskir klerkar, hvorki hér
norður á íslandi né í öðrum
Evrópulöndum sýni nokkurn sér
stakan vilja til að beita áhrifum
sínum til að stugga við þeirri
spillingu, sem þaö viðgengst. —
Með þögn sinni verða þeir um
leið samsekir um það ranglæti
sem kirkjan heldur uppi, þó f
fjarlægum löndum sé. En þaö
er óhætt að segja, að kaþólska
kirkjan í Suður-Ameríku er ægi
legur bölvaldur sem andlegt kúg
unartæki yfir fólkinu.
Jþegar litið er til Suður Ame-
ríku, verður manni ósjálf-
rátt á að spyrja fyrst og fremst,
hvemig í ósköpunum standi á
því, aö þróun þjóðfélagsins hafi
orðið svo gerólík því sem varð
í Norður-Ameríku. Það er mjög
sláandi að sjá þenna mun á efna
hagssviðinu, þar sem Bandarfk
in og Kanada eru núna f tölu
auöugustu rfkja heims og standa
fremst allra í tækni og fram-
leiðslu, en flest Suður-Ameríku
riki mega heita ósjálfbjarga,
eins og sveitarómagar svipt
allri von og sjálfsbjargar-
viðleitni. Því undarlegra er
þetta, þegar það er skoðað, að
Suður-Amerfka er eins og norð
urhluti álfunnar á margan hátt
mjög auðugt og gjöfult land.
Það er kannski ekki hægt að
finna neina eina ákveðna or-
sök fyrir þessari misþróun álfu-
hlutanna, en séu sögulegar á-
sitæður skoðaðar, þá má nokkuð
snemma sjá þá ólíku byggða og
þjóðfélagsstefnu sem fram kom
á þessum tveimur stöðum. Það
fólk sem flutti vestur um haf til
að nema Norður-Ameríku, kom
þangað til að yrkja landið, stað
ráöið f því um leiö að skapa sér
frá rótum sitt eigiö þjóðfélag.
Hinir spænsku og portúgölsku
landnemar Suður-Ameríku voru
á hin bóginn lengi fram eftir
meiri ævintýramenn, sem voru
aðallega f leit að dýrum málm
um, gulli og silfri og gimstein-
um, á höttunum eftir fljóttekn
um gróða, svo þeir gætu snúið
aftur heim til gamla landsins
sem auðjöfrar. Það mátti heita
að Suður-Ameríka væri mest-
megnis gullgrafaraland og þræla
vinnuland fram á miðja 19. öld.
Jjannig skapaðist eiginlega ekk
ert raunverulegt þjóðfélags
kerfi í þessum löndum, heldur
nokkurs konar allsherjar villta
vestur, samsafn ribbalda og
faraldsmanna, sem festu ekki
rætur við landið. Margar ástæð
ur hafa auðvitað verið þar með-
virkandi, svo sem lengri fjar-
lægðir og flutningaleiðir til
Evrópu og tilraun fámennra
þjóöa eins og Spánverja og Portú
gala til að einoka sér landið,
meðan Norður-Amerika varð öll
um opin. Hið ramma afturhald
kaþólsku kirkjunnar hefur líka
haft sín áhrif, meðan mótmæl-
endatrúarsöfnuöir Norður-Ame-
ríku geymdu í sér neista þjóð-
félagsgagnrýni til aðhalds og
framfara.
Allt hafði þetta þau áhrif, að
evrópska menningin náöi aðeins
til yfirstéttar í löndum Suður-
Ameríku. Þar myndaðist engin
raunveruleg evrópsk bændastétt
og því gat heldur engin evrópsk
borgarastétt að ráði risið upp
úr henni. Meðan landnemar Norð
ur-Ameríku hrifsuðu sléttur og
veiðilönd Indíána undir sig, börð
ust við þá og útrýmdu þeim að
mestu levföu -landnemamir á
mörgum svæðum Suöur-Ame-
riku Indíánunum aö sitja á sín-
um stað, en undirokuöu þá og
notfærðu sér þá sem ódýran
vinnukraft, oft til námugraftar
við hin tilkostnaðarminnstu og
ömurlegustu skilyrði.
Og þetta ástand varir enn að
mestu leyti. Þjóðfélagsskipun
Suður-Ameríku er enn mjög
laus í reipunum. í stað venju-
legrar stéttaskiptingar er Suö
ur-Ameríka enn nokkurs konar
gullgrafaraþjóðfélag eða
kannski frumstætt nýlendu og
landnema þjóðfélag. Frá því eru
að vísu undantekningar á tak-
mÖÉrkuðum svæðum, aöallega á
La Plata svæðinu, þar sem mikill
landbúnaður er stundaður, en
þó er jafnvel varasamt að gera
samlíkingu á honum og evrópsk
um landbúnaði því að sumar bú
jarðir Suður-Ameríku eru á
stærð við heila sýslu hér uppi á
okkar landi, og bóndinn þarf
flugvél til að ferðast á milli
nauthaganna,
Kaffiræktin í Brasilíu ber
einnig sterk einkenni hins frum
stæða nýlenduskipulags. Þar er
algengur siður, að ný og ný
lönd þar sem frjósemi er í jarð
veginitm, eru tekin til ræktunar,
og síðan eru þau rányrkt, þang
aö til moldin gefur ekki meira,
þá er nýtt land brotið og svo
koll af kolli.
f öMum þessum sökum er
þjóðfélag Suöur-Ameríku-
landa mestmegnis samsett af
tveimur andstæðum, evrópskri
yfirstétt sem er al'lvel menntuð
og býr yfir talsverðri tækni-
kunnáttu og nýtur á heimilum
sínum og í samgöngutækjum
allra þæginda nútíma-þjóðfélags
en á hinn bóginn af frumstæðri
og fátækri lágstétt, sem er mest
megnis af Indíánaættum, ólæs
og ómenntuð. Þannig skortir inn
á milli bæði almenna borgara-
stétt og upplýsta framsækna
verkalýðsstétt til þess að stuðla
að lausn úr þessari sjáltfheldu.
Hið alvarlegasta við ástandið í
Suður-Amerfku er, að það er
eins og ómögulegt sé að koma
auga á von um úrbætur, ekkeit
það afl eða samtök sýnileg er
geti komið umbótum fram, allt
virðist ætla að hjakka áfram í
sama farinu til eilífðamóns. —
Yfirstéttin er auðvitað treg að
sleppa forréttindaaðstöðu sinni
og jafnframt meðal hennar út-
breidd fyrirlitning á skrflnum,
samblönduð nokkrum kynþátta
fordómum. Og á hinn bóginn er
örsnauð og ómenntuð lágstétt
sem hefur enga getu eða vilja
til að rísa upp af eigin krafti.
Og þó stórar borgir með allt
að milljón fbúa hafi risið upp
f þessum löndum, þá er það viil
andi, því að mestur hluti þess
ara „borgara" er örsnauður
vinnulýður, sem er haldið svo
langt niðri, að þá dreymir varla
um nokkra breytingu á þjóðfé-
laginu.
Tjað hefur oft verið talað um
þörf á byltingu 1 Suður
Ameríku, og sannarlega væri
ekkí vanþörf á henni, því að það
ástand er nú rfkir er ósæmandi
ranglætisþjóðfélag. Og það ætti
að vera segin saga, þegar aftur
haldssöm og skammsýn yfirstétt
vill ekki sjá af neinu,
ekki sleppa úr græðgisklónum
neinu minnsta snifsi sem hún
heldur, — að þá brjótist bylt-
ing út, þá viröist blóðug bylt-
ing vera eina lausnin. Það hefur
einnig „verið talað um það, að
bylting Suður-Ameríku hljóti að
verða kommúnísk og að Suður-
Ameríka sé mikil og vænleg
gróörarstía fyrir kommúnism-
ann. Þær hugmyndir fengu sér
staklega byr undir báða vængi,
þegar Castro var að taka völdin
á Kúbu og hneigja hana í and
stöðu við Bandaríkin til róttæk
ari og rauðari áttar.
En þær hugmyndir hafa mjög
dofnað á hinum síðari árum. —
Ekkert hefur úr því orðið að
rauða flóðbylgjan æddi yfir álf
una. Fáliðaðar sveitir kommún
ista gerðu á ýmsum stöðum til
raunir til að koma af staö skæru
hemaði, en þær hafa allar farið
út um þúfur, að því er menn nú
telja, einfaldlega vegna þess, aö
hinar kommúnísku byltingar-
kepningar eru erlendar, austur-
evrópskar og jafnvel kínverskar
hugmyndir sem ná ekki eyrum
suður-amerískrar alþýðu. —