Vísir - 12.01.1971, Síða 7

3ðQS^Q39ð»K89ðððð6S3SS94
Vl STR . Þriðjudagur 12. janúar l'ÖTL
Óiafur Jónsson skrifar um bókmenntin
Eilíf
er þessi kröfuganga
Jöhannes úr Kötlum:
Ný og nið
Reyfejavík, Heimskringla 1970.
146 Ms.
„'T^mitm er furöulegur og
bíður ekki,“ segir Jóhann-
es úr Kötlum f Fimm hugivekj-
um úr Dölum, þriðja þættinum
í Ný og nið. En f fjórða þætti
böikarinnar, Inn milli fjallanna,
er akáldið reyndar staddur á
þeim slóðum sem tfíminn stend-
ar kym
Þá verða öíl orö tilgangslaus
— þá er nög að anda
og fTrana tíl
og wndrast.
Maðurirm í landimi
landfð í mannmum
— það er friðrw gtrðs.
Þrátt ifyiiir sibreiyittan tima,
aila sína hluttöku f sviptingum
timanna heifur Jöhannes úr
Kötfean jafnan átt þennan baik-
hjal vísan. Eins og raunar fflest-
öMum íslenzkum Ijöðská'ldum,
frá því á öidinni sem leið og
fram undir þennan dag, hefur
náttúra landsins reynzt honum
síféMur brunnor nýrrar og
frjórrar reyrrslu og gileði. Og
vel má það vera að sum inni-
lega'sta, og einfáidasta. náttúrn-
lýrik Jóhannesar reynist með
þvj varanlegasta í verkum hans.
A nnað möl er það og óMfelegt
held ég aö kvæðin fjögur í
Inn miffli fjaltanna verði talin
í þeim fflokk. Ný og niö er
mæfekuvenk í hinum nýja stfl,
frjálsa formi Jóhannesar úr
Köttan sem mótazt hefur frá
og með Sijödægru, og kvæðin úr
Þórsmörk í fjórða hluta standa
einkum og sér f lagi sem and-
vægi við og undirstrika við-
fang hans við Kðandi stund í
fyrri hlutum bókar. Bökin er
fyrir minn smekk veigameira
verk en síöasta Ijóðasafn Jó-
hannesar, Tregaslagur, og hún
ber að minnsta kosti vitni um
melra jaifnvægi, festu í iformi og
skaplyndi en margskonar fyrir-
gangur Óljóða.
ViðurMutamest er uppgjör
skáldsins við tímana sem hann
lifir í tveimur Ijóðafíoikkum í
bökinni, Óðnum imi oss og börn
vor, sem fremstur stendur, og
Hugvekjunum úr Dölunum sem
fyrr voru nefndar. í milli þeirra
stendur fjölskipaður fflokkur,
stultra 'kvæða, flestöll í ifrjálsu,
háttlausu formi, sem nefnist
Mörg var sú kveðandin smá, og
er að stmim hætti ekki síður
fróðlegur, þótt minrta kurmi aö
vera um einstök kvæði vert.
Þar getur að fe'ta skáldið að
daglegri iðju, vrðbrögðin við iíð-
7? "~sr y iJC'
andi stund í smiðju hans. þann
efnivið sem í ljóðaflokkunum er
unninn í stærri stíl.
Einatt eru þau viðbrögð mót-
uð af vantrú, beiskju, hryss-
ingslegu háði. Jöhannes yrkir
um geimferðir okkar daga:
kailkaðar grafir tækni og sér-
hæfingar á raflýstri fleygiferð
um geiminn. af viðlika beiskju
og jarðarför hugsjónanna þar
sem „stóri sannleikur" var end-
anlega undir lok iagður. Hann
yrkir um viðureign araba og
gyðinga, uppreisn negra í Banda-.
rfkjunum, viðskipti auðugra og
örbirgra þjóða. En baksvið
þess sem hann yrkir um heims-
má'lin er óneitanlega beiskja
yfir eigin hlutskipti og þjóðar
Loks er ég kominn heim í hof minna jöikla
svalar lindir frá sólbráö hríslast um ökla
sviðinn eyöist með hverju skrefi
lokið er flótta
heiðrikja fylhr tímans og rúmsins tóm
tál og efi
levnist nú hvergi
ég finn ekki framar til ótta
fel mig guði landsins og spyr ekki um neitt.
/'kðurinn um oss og börn vor
^ er énn ein tilraun Jóhann-
esar úr Kötlum til að gera upp
hug og stöðu manns og skálds
á líðandi stríðandi öld, innblásið
mæfekuverk að hinum nýja
hætti skáldsins. Og hér vikur
bölsýni og dapurleiki, beiskjan
sem svo auönumin er i hinum
styttri kvæðum. á ný fyrir hug-
sjjön skáidsíns um byltingttna
miblu og hennar helga málstaÆ.
Rómantísk TJfstrú Jöhannesar
úr Kötlum, sem á rætur að
rekja til bristi’legrar þjóðræbn-
isstefnu a'ldamöta og ungmenna-
féiagshreyfingar, nýtur sSn bezt
í innilegustu náttúrulýrik hans.
En hún er líka uppistaða ag
afflvaki þjóð'félagslegra skoðana
og skáldskapar hans: lífsvon
hugsjónarinnar er beinlínis Tff-
gjafi skál'dskaparins. Óðurinn
um oss og böm vor og Fimm
bugvekjur úr Dölum eru til
marks um viðleitni. lýsa tfl-
raun skáldsins til að semja
hugsjón, líf&trú sína að nýrrí
öld:
Eilif er þessi kröfugaitga
Milli hugsjónar og veruleika
Listir vorar auka á spennu tírnans
Vísrndi vor auka á þensfei rúmsins
Mál vort er viðþolsiaust af eftirvæntingu
Menning vor á þömim eftir opBnþerun
Þetta er hinn fyrsti og siðasti dagur
í þessari andrá veröur tiigangurinn að finnast
Þess bfðum vér ganilir bakliúsgestrr
Sjálfir sviptir uppreisnarkraftinum
Því draumórar vorir hafa umhverfzt i martröð
Pennami-r upplitazt bókfellin gulnað
Vaninn og efinn slæft raddirnar
Þær láta nú sem annarlegt bergmál hins liðna
í hlustum þeirrar ungbornu kynsláðar
Sem hefur verið svikin um dýTÖ' fyrirheitsins
En getur þó ein bjargaö himni og jörð
sinnar — á sölutorginu, innan
víggirðinga bófafrelsis — eins
og áhyggja um heimsmálin er
sjaldnast fjarri hinum persönu-
legri bvæðum hans í fflokknum,
hvortveggja samþætt, óaðgrein-
aniegt. Að sönnu er ekki tómt
svartriætti fyrir augum: Jó-
hannes yrkir um Hó frænda,
Ohé, táknmenni þess sem orðið
getur og koma skai. En það er
einis og endranær náttúra lands-
ins sem veitir skáldi fyllsta fró,
varanlegasta stoð í höröum
heimi. Þegar að henni kemur,
heim, fellur mál Jöhannesar úr
Kötlum, eins og ósjálfrátt, í
stuðia og rím í þessari „nútíma-
legu“ bó’k. Ótvírætt er lfka
Einfari eitthvert „failegasta"
Ijóðiö í bókinni:
l^ina vonin er efi, kvað Jó-
hannes úr Kötlum i Trega-
slag og orti þá áreiðanlega um
hug sér. Eina von skáldsins er
að yfirvinna efa sinn. Því vlð-
fangi lýsir Ný og nið frá ýms-
um sjónarhomum, með ýmsum
hætti — beintínis trúarlegum
eldmóði í máttugustu kvæðum
hókarinnar. Eftirtektarvert er
hve margvísleg efni koma sam-
an í 'Tjóðmáh hans: biblíumál og
söguleg minni, fslenzk sbáld-
skaparefni, gömul og ný, máifar
daglegra frétta. Margt af þessu
er af því tagi sem er fyrir á
hvers manns vörum eins konkr
fastaglósur sem einatt er brugð-
ið á nýrri birtu, fá nýja merk-
ingu i samhengi innblásinnar
ræðu Jóhannesar. Þannig séó
eru Ijóð hans krökk af tílvitn-
unum aftur og fram i tímanum,
en Hugvekjurnar úr DöTum
taka beinlínis upp söguleg og
þjóðsöguieg minni tii að heim-
færa okikar öld. Þessli sta'feháttur
held ég að Jóhannesi úr Kötlum
hafi hvergi lánazt betur en í
Ný og nið.
„Cérhver ný kynslóð verður að
frelsa heiminn / Með þvi
að skapa hann í sinni mynd,“
segir Jóhannes úr Kötlum í
Óðnum. í sinni kyns'lóð ská'Ida
hefur hann afdráttarlausast
gengið til móts við nýja og sí-
breytta tíma, og skáidskapur
hans sjálfsagt bæði notið þess
og goldið. Ljóð hans frá seitmi
árum og áratugum eru heimild
um viöfang ská'lds við örðuga
öld, margvi'sieg vonsvik og
blekkingu, marga hugsjön sem
brugðizt hefur. Því viðfangi er
að þabka hinn nýja Tjóðstil,
frjálsa ljóðmái Jóhannesar: þaö
er aTdrei gleggra en af nýju bók-
inni. Og jalfnframt lýsa ljóðin
órofa tryggð við hugsijönina
miklu, lifiö sjálft f líking hinnar
sífélldu byltíngar, sem alla tið
hefur veriö uppihald f skáldskap
Jóhannesar úr Kötlum. bókin
gerist á mi’Ili heims og heljar,
spyr spurninga sem varða líf og
dauða. En svarið getur ebki
orðið nema á emn veg: ellegar
væru engin kvæði og engin ný
bók.

ORÐSENDING frá ríkisskattstjóra Sérstök athygíi sl<al vakin á þvi, að tilgreina þarf á launamröuin heildarfjölda unninna vinnustunda hjá öHum launþegum, öðr- um en föstum starfsmönnum, sem taka mánaðarTaun eða árs- laun, en hjá þeim skal tilgreina heildarfjölda unninna vinnu- vikna.
til launagreiðenda RIKISSKAITSTJORI