Vísir - 18.03.1971, Blaðsíða 7

V 1 S I R . Flmmtudagur 18. marz 1971.
7
og skáldskapur
Jon Helgason:
Vér Islands bom 1H.
Iðunn, Keykjavtk 1970.
2*6 hls-
|_I ekmir á v«5 hálft kátfskinn
nefnist sýna. lengsti og
veigamesti þátturinn í frásög-u
safni Jóns Helga-sonar fró i
haust, þriðja bi-ndi í ftokkn-
um Vér ísiands börn. Þar er
greint frá Magnúsi Eirikssyni,
eða öllu heldur fióllki Magnús-
ar faeima á ísiiandi meðan á
stendur fainni löngu útivist
og útistöðum faans í kóngsins
Kauipmannaihöfn, og einkum
farið eftir bréfum til Magnús-
ar og reyndar margvíslegum
heimild-um öórum að faaetti höf
undarins.
Cöguiegir frásoguþættir Jóns
^ Helgasonar eru Jöngu al-
kunnir orðnir og frásagnasöfn
hans með viwsælustu bókum
frá ári tM árs. Jón faeldur
áfram í nýiri bók-menntalegri
mynd startfi þjóðlegra fróöleiks
og sagnamanna frá fyrri tíð,
söguþóttum hans ætlað i senn
skemmtunar og fróóteiksgiidi,
sagnfræðileg réttsýni samfara
iistrænni frásagnaraðferð metn
aöarmál þeirra. Einatt hafa frá
sagrrir faans virzt þá beztar og
læsSbegastar þegar frásagnarefn
m voru mest atf sjálfum sér:
gott daemi um frásagnarlist
Jóns Helgasonar, timabært að
rifja það upp vegna sýningar
Þjóðleikhússins á Svartfugli, er
frásögn haos af Sjöiuidármál-
inn í fyrsta bindi þessa safns.
En jafnframt kesilegri og trú
verðugri frásogn ámirmitegra
atvika, meir og minna voveif-
legra, einatt saikamála, felst
styrkur veigamestu frásagna
Jóns Helgasonar i aWarfarslýs
ingu þeirra, rauntrúrri f-rásögn
hversdagslegs mann-lifs í land-
inu sem hin s-tórfeMdari sögu-
efni hans, tilefni frásagnanna
bregða yfir stundarbirtu. Af
afþreyingarhlutverki frásagna
hans stafar hins vegar þaö að
oft og einatt virðist Jón lúta
að öþarflega lágum og litlum
söguefnum, þjóðlegri reyfara-
gerð sem li-tlu skiptir. Hann
j>arf við sam-feildra söguiegra
frásagnarefna og mann-lýsinga
ti-I að frásagnargáfa og metnað
ur hans fái notið sín til hilftar.
V7"era má að frásagnaraðferð
’ og markmið Jóns Helgason
ar sé að ta-ka breytingu: aldar
farsiýsing að þo-kast í fyrir-
rúm fyrir frásögn söguiegrar at-
burðarásar. Veigamestu og
markverðustu þættimir i bók-
um hans í ár og í fyrra, þáttur-
inn af Magnúsi Eirikssyni í ár,
og Dagur er upp kominn, þátt-
ur af Sveinbirni Haiigrímssyni,
stofnanda Þjóðólfs. í Vér ls-
flisxi líiv nj- ■ ~
Skrýtlu
r ur
Olafur Jónsson skrifar um bókmenntir:
lands böm í fyrra, eru þess i
stað byggðir upp um æviatriði,
mannlýsingar miki-lsháttar
manna sem veróa höfundinum
tifefni ýtariegra frásagna atf
samtfð og samtíðaTmönnum
þeirra.
SMk aldarfarsiýsing úr stétt
betri bænda, embættismanna
öðrum þræði, einkum á austur
landi, um miðja öldina sem
leið er meginefnið í Heimi á
við háift kálfskinn, fjarska
tvístrað söguefni, fátt um stór
brotm örlög, voveitflega at-
burði, en fjöimenni sem við
sögtma kemur. Jón Hel-gason
fer a-f mikiMi leikni með sinn
margbreytta efnivið, margar
hei-lar mannlýsingar í smáum
s-niðum, trú-veröuga og yfirlætis
lausa lýsing hversdagslegs mann
lffs og örlaga, frásögn hans
vel stíluð og fjars-ka læsileg.
A4»lt á litið er þftta saga von-
bri-gða og hnignunar, hægfara
ásigurs — það sögufólk hans
sem bezt vegnar gerir ek-ki bet
ur en halda í horfinu i bænda
stétt, aðrir verða undir í lifs-
baráttu sinni, metnaðardraum-
ar og framavonir rætast e-kki.
Segja má að æviatriði Magnús
ar Eirikssonar dragi saman í
eitt þetta meginstef frásögunn-
ar: hann er af þróttmiklu fólki
kominn, alinn upp við góð
efni, vegnar vel á námsbraut
sinni — en staðnæmisl þar,
lýsing-um þeirra sín þröngu taik
mörk, og mannlýsingar, lýs-
ing sérkenniiegra einstalklinga
og örlaga þeirra, er aHa-jafna
aðalefni sagnanna. Söguetfni
Jóns Helgasonar eru mörg bver
koivnugleg, og flestallar sögur
hans í bókinni eru þesslega-r að
jrær heföu „getað gerzt“, ein-
hrvers staðar, einhvern tima.
Þannig séð má vera að smó-
sögumar séu auka-afurð með
himum þjóðlegu og sögulegu frá
sösnum Jóns Hel-gasonar, en á
hinn bóginn brestur þær útsýn,
s-amhengi víðtækari aldarfarslýs
ingar sem allir beztu frásögu-
þeettrr hans njóta. Hitt verður
etoki séð að s-krýtiur þær úr
þjóðh'finu sem vera kunnaefni
eða tilefni smásagna Jðns hafi
leit-t hann til neinna skáldlegra
nývirkja — né a-uki neinu sem
heitið getur við bókmenntalegan
orðstír hans. Aug-ljóslega læt-
ur honum betur að segja sog-
ur af en yrkja sjátfor úr efni-
\óð vertvlerkans og þjóðlífsins.
Eikorporket tvilakkað
23x137x3000 ttun
Ótrúlega ódýrt
HANNES ÞORSTEINSSON & Co. h/f
Srnii 85055
þjóðlífinu
Jón Helgason:
Maðkar í mysunni
Smásögur
Skuggsjá 1970. 182 Ws.
Cögur Jóns Helgasonar í þess
^ ari bók, fyrstu verk hans
af skáldskapartagi, eru flestar
gerðar um skrýtlukennda uppi
stöðu atvika og mannlýsingar.
Þetta eru gamansögur að yfir-
varpi, greina frá meira eða
minna kostuleg-um atburðum
sem snúast um eða statfa af
kostulegu fól-ki, oftast eintfeldn
ingum, í öllu falli litiisigldu og
litilsmegnandi. Svo er urn sög-
una af Bjarghildi á-lfkonu, sem
bóndi gerði barn í mynd og
li-king húsgangsrol-u, Jón ber-
henta, fjósamanninn sem kvað
fyrir kónginn, eða Rósa-betrekik,
dálítið grálega frásögu af
Hfsdraum og lifsblekking kaui>a
konu í sveitinni. Sveitin er
sögusvið ftestra þessara frá-
sagna, sveit í lok gamla tím-
ans en áður en nýr timi er með
öihi genginn í garð. Aðsteðj
ancK nútið er t. a. m. lýst i
sögo sem nefnist Jón í Holt-
irm og segir af kotlbönda sem
gerisl þairfasti þjónn kaup-
marms í bænum og sér heims-
mynd sina hrywja þégar kaup-
maður fer á hausinn, eða
Botsivik-kum, sem hermir frá
fyrstu kynnum sveitadrengs af
póStík, atburðum og stórmeiMV-
uan umfaeimsms, eða JOfri
jöfra, sögu um uppgang og
fail íslenzks auðjöfurs i mi-
tíma-platstM. Alvariegri etfna,
eða undirtóns efnisins, ómeng-
aðri rómanttókra viðfaorfa, gæt-
ir t öörum sögum í bókinni,
eink-um hinni fyrstu, Veginum,
þa-r sem konuést og ættjarðai
fellur í einn farveg, eina mynd,
eða Hitasumrinu mikila, end-ur-
minning ásta og örlaga i sveit
inni fyrrum. Styttri en þessar
og dulari eru Jarðakaup og
Undir Hjálminum sem fiaitfa
hvor með sínu móti, blendingi
beiskju og kimni, um viðskiht-
að gamaliVa tima, leifa-r þeirra
á nýrri ötd.
T-jað er ekki að þvi að spyrja
* að smásögur Jóns Helga-
sónar eru eins og aðrar írá-
sagnir hans skýrt og sköru-
lega stilaðar, með vönduðu, ivið
sérlegu en æviniega hreimniiki-u
orðfæri. Þetta eru læsi.tegarfrá
sagnir hver og ein þótt efni
og aðferðir jæirra setji mann-
HARTING
V-þýzk gæðavara
Spennustillar
6, 12 og 24 volt
Vér bjöðunt:
6 móitaða
óbyrgð
og auk þess
lægra verð
HÁBERG h.f.
Skeifunni 3E . Simi 82415
hikar við og hafna-r jafnan þeim
leiðum sem honum bjóðast til
heimkom-u, þess frama sem
virðist honum vís á íslandi, ei-
ur aldur sinn við kennslustörf,
guðfræðiiðkanir og dei.lur í
K aupman n ahöf n.
Vf agriús Eirfksson ber uppi á
* 1 baksviði frásögu Jóns
Helgasonar, fjarlægan lesandan
um ekki síður en frændgarði sin
um hér heima. Æviatriði hans
eru umgerð frásögunnar, til-
efni hennar — en mannlýsing
þessa auðnast Jóni Hel-gasyni
ekki, ætiar sér kannski held
ur, að leiða ti-1 lykta eða ráöa
i gát-ur hennar. Satt að segja
virðist saga Magnúsar Eiriks-
sonar enn dulari og torkenni-
legri en áður eftir þau kynni
sem lesandi fær af uppruna og
bakhjalli hans og þeim vonum
sem við hann voru bundnar i
öndverðu.
1_| ér kann að vera komið að
þeim greinarmun sem gera
verður á frásögnum Jóns Helga
sonar og svonefndum heimilda-
skálds-kap sem niargt hefur ver-
ið rætt um undanfarið, þött
lítið fari enn sem komið et
fyrir slíkri viöleitni i íslenzk-
um bókmenntum. Dokúmentar-
ismi í bókmenntum á augljós-
lega margt s-kylt með ýmis
konar sagnfræðiiðkunum, al-
þýðlegrj frásögn sögulegra at-
burða og sagnfræðilegri skáld-
sagnagerð. En hann ætiar sér
annað og meira en endursegja
meira eða minna markverða
sögulega atburðarás, eða til-
reiða efnivið sögulegra atburða
og mannlýsinga i afþreyingar-
sögum. Dokúmentaristar stefna
að skáldlegri nýsköpun veru-
leikans, leitast við að komast
fyrir sam-hen-gi, lýsa nýjum
skilningi á efnivið hans, þar
sem fari sem nánast samai)
raunrétt þek-king og s-káLdleg að
ferð að efninu. Jón Helgason
virðist hins vegar bera að
efnivið sínum með viðhorfi og
aðferðum fræöimanns, stefnir
að þvj að greina frá fóHci og
atburðum eins og þeir raun-
verulega voru, án þess að
auka við eða ummynda á nokk
urn hátt efnivið veruleikans
sjálfs.
Það er svo annað mál hvort
menn telja þetta kost eða galla
á frásöguþáttum Jóns Helgason
ar — og hel-gast lfkast til aí
því hversu menn meta sogu
og fróðlei-ksgildi þáttanna eins
og þeir koma fyrir. En auð-
veldiega má faugsa sér eiginlega
skáldsögu, samda með dokúm-
entariskum hætti, upp úr efrii-
við hans f Heimur á við hálft
kálfskinn.
Einbýlishús í Hafnarfirði
til sölu, bílskúr og girt lóð. Upplýsingar eftir kl. 19
í síma 50507.
cTWenningarmál
Heimildir
1