Tíminn - 04.01.1966, Blaðsíða 9

ÞMÐJUDAGUR 4. janúar 1966
TfMINN
?
Gestur með kunningjum í Wlnnipeg, síðasta árið, sem hann lifði.
Frá vlnstri: Daníel Laxdal lögmaður, Halldór Oddsson tónlistar-
maður, og Gestur.
manns
íslendingar áttu ágæta formæl-
endur meðal þýzkumælandi
þjóða fyrir og um aldamótin
þar sem voru Philipp Schweitz-
er, Carl Kiichler og sá ágæti
Vínarmaður Joseph C. Poestion
að ógleymdri Margarete Leh-
mann-Filhés o.fl. o.fl. í kjöl-
far þessara þýzku þýðinga
komu svo aðrar, og flestar voru
þýðingarnar gerðar á síðasta
áratugi 19. aldarinnar. Af sög-
um Gests held ég, að Kærleiks-
heimilið hafi birzt á flestum
útlendum. málum. Ég veit um
þýzka, hoílenzka, danska tékkn-
eska, enska, gríska og rússn-
eska þýðing. Svo hafa sögur
komið eftir hann á sænsku,
norsku, nýnorsku, og á frönsku
kom Grímur kaupmaður deyr.
Auðvitað geta verið til marg-
ar þýðingar, sem ég veit ekki
um. Skrár bókasafna um útgáf-
ur í tímaritum og blöðum hafa
verið mjög ófullkomnar fram
á síðustu ár og eru reyndar
enn. Það ber líka oft litinn
árangur að leita til blaðanna
eða tímaritanna sjálfra.
— Telurðu, að þeir, sem um
Gest hafa skrifað á undan þér,
hafi getið rétt til um þá er-
lendu höfunda, sem hafi haft
veruleg áhrif á skáldksap hans?
Hefur þú fundið nýja?
— Ef ég á að reyna að
benda á, að ég hafi í ein-
hverjum verulegum atriðum
aðra afstöðu til erlendra bók-
menntaáhrifa á Gest en ýmsir
þeir, sem áður hafa skrifað um
það efni, myndi munurinn helzt
vera fólginn í því, að áður hafa
menn bent á einstök verk
ákveðinna höfunda sem beinar
fyrirmyndir Gests og áhrifa-
valda. Prófessor Gunnar Tide-
ström í Uppsölum hefur ein-
hvern tíma talað um tíðarand
ann sem áhrifavald í bókmennt
um og listum. Eitthvað í þá átt-
ina vildi ég túlka hin erlendu
áhrif á Gest. Við getum ekki
mænt á Kielland einan sem
norskan áhrifavald, þegar
benda má á fleiri hliðstæður
hjá Ibsen. Svo er nú öll danska
raunsæisfylkingin með höfð-
ingja sínum Brandesi og Frakk-
arnir, að ógleymdum meistar-
anum Túrgenéf, sem allir hafa
bent á. Annars skal ég geta
þess til gamans, að Túrgenéf
hefur i einni sagna sinna tekið
upp minni úr Heimskringlu,
svo að gagnvart honum hafa
íslenzkar bókmenntir ekki ein-
vörðungu verið þiggjendur.
Nei, þeir kenndu evrópskum
skáldum það nú einu sinni
Goethe og Schiller, að þau
ættu að vera frumleg. Ég trúi
því þess vegna ekki, að alvar-
legur höfundur á tíma Gests
hafi setið og kópíerað einn eða
tvo útlenda höfunda. En tíðar
andi raunsæisstefnunnar var
sterkur, og þeir voru víðlesn
ir gömlu Hafnarstúdentarnir.
— Notaði Gestur mikið lif-
andi persónur sem fyrirmyndir
sögupersóna sinna?
— Það held ég. Slíkt verð-
ur þó aldrei sannað, en það
má færa mismunandi sterkar
og veikar líkur fyrir þeim
vinnubrögðum hans. Reyndar
var þetta aðferð natúralistanna.
Zola sat með vasabókina og
skrifaði upp það, sem hann sá
og heyrði í veitingahúsum, járn
brautarvögnum og víðar og við-
ar. Kielland vann á svipaðan
hátt. í þessu sambandi vil ég
bara vitna til Gests sjálfs, þess
sem hann sagði í ávarpsorðum
sínum í 1. tbl. Suðra:
„Horfið í kringum yður, lít-
ið á mennina og mannlifið, dylj
ast þar ekki ótalmörg gullkorn,
aragrúi af hinum fegurstu perl-
um, sem einungis verkfæri lista
mannsins eða orð skáldsins
þurfa að snerta við, til þess
að úr því verði hin fegursta
listasmíð eða hið dýrmætasta
skáldverk?"
Einnig getur verið skemmti-
legt að minna á orð nútíma-
höfundar, sem nýlega stóð i
Tímanum, en þar segir 26. nóv.
s.l.:
„Skáldsögur eru aldrei skrif-
aðar án fyrirmyndar," sagði
Ingimar Erlendur Sigurðsson."
Ég vænti þess, að þið Tíma-
menn hafið haft þetta rétt eft-
ir.
— Telurðu Gest hafa mætt
miklum fjandskap þess vegna?
— Það veit ég ekki. Ég
held varla, a.m.k. hefur þá sá
fjandskapur alls ekki gengið í
arf til barna þeirra manna, sem
nokkrar líkur benda til, að Gest
ur hafi að einhverju leyti haft
til hliðsjónar við sköpun sumra
miður geðfelldra sögupersóna
sinna. Sum þeirra hafa verið
meðal hispurslausustu og glögg
skyggnustu heimildarmanna
minna.,
— Heldurðu, að blaða-
mennskan hafi verið Gesti hjart
ans áhugamál?
— Gestur var skáld og vann
m.a. fyrir brauði sinu sem rit-
stjóri. Ég hygg, að hann hafi
aldrei beitt sér verulega í
nokkru máli nema af fullkom-
inni sannfæringu. Ég skal bara
benda á málefni sem raunsæis-
stefnuna í bókmenntum og list-
um, menntun almennings, við-
reisn alþýðu — sjómanna, verka
manna og bænda — í bágind-
um níunda áratugarins, verka-
mannamálið, eins og hann kall-
aði það, eftir að hann kom til
Kanada, umburðarlyndi og
kredduleysi í trúarefnum.
Hann var sízt af öllu nokkurt
viljalaust handbendi eða ving-
ull. — Það er ekki hlutlæg
söguskoðun að halda því fram
Hitt dreg ég í efa, að blað-
stjórn eða blaðaútgáfa hafi ver-
ið honum nokkurt takmark í
sjálfu sér.
— Hvaða samtíðarmönnum
hans og kunningjum kynntist
þú peráónulega eða bréflega,
eftir að þú hófst þetta verk?
— Feiknamörgum. Fleiri en
nokkur kostur er að nefna.
Hjálp heimildarmanna hefur
verið mér ómetanleg. Það er
ekki þeirra sök, þótt ég hafi
ekki skrifað betri bók. Ég
kynntist óskaplega mörgu gáf-
uðu, minningu og elskulegu
fólki. Margir þessara heimildar
manna eru nú látnir, og með
flestum, sem deyja, hverfa firn
ómetanlegs fróðleiks.
Sá, sem lengst hafði þekkt
Gest, var Hafliði í Mýrarholti,
bróðir sér Bjarna. Þeir voru
gamlir drykkjubræður Gestur
og hann. Hafliði var 22 ára,
þegar Gestur fór til Ameríku.
Hann var bæði gáfaður og
minnugur og sérlega óljúgfróð-
ur. Það getur margt skrýtið
komið í ljós, þegar staðreyna
á munnlegar frásagnir og bera
saman við varðveitt skjalleg
gögn. Frásagnir Hafliða stöng-
uðust aldrei á við þær skjal
legu heimildir, sem ég þekkti.
Slikt vekur traust á heimildar-
manni. Það var eins og reness-
ance að hitta hann Hafliða.
Þá mun ég heldur aldrei gleyma
þeim frú Ragnhíldi Hjartardótt
ur Wiese og frú Guðrúnu Ind-
riðadóttur. Aldrei hefði ég trú-
að því, að gamlar konu gætu
verið svo fallegar, og svo sá
sjarmi lífsreynslunnar og gáfn-
anna, sem yfir þeim hvíldi.
— Ýmsir hafa búizt við því,
að þetta ætti að verða doktors
ritgerð. Hafðirðu eða hefurðu
það í hyggju?
— Það _ hefur aldrei komið
til mála. Ég hef aldrei svo mik-
ið sem ýjað að því við nokfc-
urn kennara minna, hvort bók-
in væri tæk sem doktorsrit. Ef
slíkur orðrómur er á sveimi,
sem mér er ókunnugt um, er
Það hrein kjaftasaga og af lít-
illi góðgirni samin. Það kom
upphaflega til orða, að ég sæi
um heildarútgáfu á verkum
Gests fyrir Menningarsjóð, en
á því hafði Menntamálaráð síð-
an ekki áhuga, og þá varð að
samningum að gefa ritgerðina
út sér sem bók. Það er sagan
öll.
Hugmynd mín var sú, að
þetta yrði bók, sem allur sæmi-
lega menntaður almenningur
gæti haft af not og einhverja
ánægju til lestrar. Þrír þeirra
fjögurra ritdóma, sem ég hef
séð um bókina, eru sammála
um að sjaldan hafi meiri vinna
verlð lögð í misheppnaða bók.
Ég nenni þó ekki að íklæðast
neinni píslarvættiskápu af þeim
sökum. Því miður eru margar
íslenzkar bækur í þessari grein
þess konar bastarðar, sem
hvorki eru áreiðanleg vísinda-
rit né læsileg dægradvöl, í senn
ómerkileg fræðirit og lélegur
skáldskapur. Til þess að forð-
ast allan misskilning vil ég þó
taka rækilega fram, að öll þessi
skáldlega, en dapurlega bók-
rýni og hugdetturíka sagn-
fræði stendur himinhátt yfir
það bókarusl um andatrú,
draumfarir, ættir drauga, hrúta
og graðhesta, eldsvoða, mann-
skaðaveður, sjóslys o.s.frv., eða
hvað hann fjallar nú um allur
þessi gróðahnykkslitteratúr,
sem dembt ér á jólaborð bók-
menntaþjóðarinnar. f ritgerð
minni um Gest hef ég reynt
að yrkja sem minnst og segja
sem fæst ósannindi, en svo er
bókin svona óskaplega löng, og
hver má nú vera að því að lesa
langa bók, þegar allir eru að
flýta sér til að missa ekki af
næstu sjónvarpsdagskrá? G.B.
SéS yfir miðbæinn í Reykjavík. Sjást tvö hús þar, sem Gestur bjó á Reykjavíkurárum sínum og
standa bæði enn: Stærsta húsið fremst á myndinni er Egilshús (nú Suðurgata 8), þar sem Gestur
bjó, er myndin var tekln og unz hann fluttist vestur um haf 1890, og við norðurenda Tjarnarinnar sér
á gaflinn á Jakobshúsi (nú Kirkjutorg 6) þar bjó Gestur fyrstu Reykjavikurárin.
Jl