Tíminn - 13.01.1966, Blaðsíða 8

Tíminn - 13.01.1966, Blaðsíða 8
8 FIMMTUDAGUR 13. janúar 1966 TÍMINN Magni Guðmundsson: Verðbólga 1 í opiníberum umræðum og || umræðum manna á meðal bei verðbólgu oft á góma, 03 cr þá þá ekki úr vegi að spyrja, hvað átt sé við með orðinu, og síðam, hvort verðbólga sé enn við lýði hér á landi. Sérstök, viðurkennd >kd- greining verðbólgu er ekkj fyr ir hendi. Hugtakið var í upp- hafi notaa um gífurlega aukn ingu peninga og verðlag,- í nokkrum Evrópulöndum að lokinni fyrri heimsstyrjöld. Var seðlavelta í þessum lönd-1 um stóraukin til þess að mæta | rikisútgjöldum umfram skatt-1 tekjur. en afleiðingin varð | hrun á verðgildi gjaldmiðils-1 ins. Öðlaðist orðig þannig al- mennt merkinguna: Óeðlileg aukning fjármagns í umferð án tilsvarandi aukningar án tilsvarandi aukningar á fram boðnum vamingi og þjónustu, er leiddi til hraðhækkandi verðs ?ða hrynjandi kaupmátt ar gjaídmiðilsins, sem er eitt og hið sama. Á kreppuárunum eftir 1930 og síðan er minni áherzla lögg á fjármagn í um ferð sem ákvarðanda fyrir heildareyðslu og verðlag. Þá var svartsýni og óvissa um menn héldu að sér höndum þó að nægjanlegt fé væri í té látið af bönkum. Var nú farið að iíta á tekjumar sem slíkan ákvarðanda, enda gátu orðið sveiflur í heildareyðslu ogverð lagi vegna breytinga í fjárfest ingu og neyzlu af hálfu almenn ings, án nokkurra tengsla við breytinga á fjármagniíumferð. Aukin peningavelta þurfti m. ö.o. ekki nauðsynlega að leiða til hækkaðs verðlags. Beindist skilgreining verð- bólgu smátt og smátt að verð hækkununum sjálfum. Er tal að um óðaverðbólgu, þegar þær eru mjög hraðar, bælda verðbólgu, þegar verðlagi og kaupgjaldi er haldið niðri með stjórnarráðstöfunum o.s.frv. En er þá verðbólga við lýði á. íslandi í dag? Þeirri spumingu verður því miður að svara játandi. Ríkis búið var rekið með halla \ fyrra og væntanlega einnig í ár. Sljkt er aðeins unnt að gera án hættu fyrir verðlag. ef atvinnuleysj ríkir. Þegar vixmuafl og aðrir framleiðslu þættir eru nýttir til fulls, eins og hjá okkur nú, leiðir halla- rekstur ríkisbúsins óhjákvæmi lega til verðbólgu. Þessi halli er borinn uppi með lánum frá Seðlabankan- um. Er þag athyglisvert, því að með stofnun Seðlabankans hófst samhæfð stjóm peninga- Magni GuSmundsson mála í landinu. Bankanum var með lögum fengið vald yfir öðrum lánastofnunum, svo að hann gæti stemmt stigu við verðbólgumyndun. Slíkt vald var ekki áður í höndum neins viðskiptabankanna, og er því tæplega við þá að sakast, þó að stjóm peningamála hafi farig í handaskolun á styrjald- aráninum. Seðlabankanum var með umsjá sparifjárins 1 land inu af þjóðinni falinn mikill trúnaður, og hvílir sú skylda á herðum hans að spyrna öfl- uglega vig fæti, er ríkisstjóm gerist ógætin í fjármálura eða æviritýrágjörn. * ' " Til þess að stjórn á verðlagi geti orðið virk þarf að sjálf sögðu samstarf milli Seðla- bankans og rikissjóðs. Ber hin um síðarnefnda á verðþenslu- tímum að draga sem mest má úr framkvæmdum, sem mega bíða. En er slíku samstarfj að heilsa? Nei, í stað þess að gæta hófs um opinbera fjár- festingu eru áætlanir um framkvæmdir stærri í sniðum en áður hafa þekkzt hérlendis — framkvæmdir Búrfellsvirkj unar, Alúmínverksmiðju og Hválfjarðar, en að auki, skilst mér, á vegum höfuðborg arinnar stórfelldar hita/veitu- og hafnarframkvæmdir. Enda þótt allt séu þetta æskilegir hlutir. verður ekki á móti hinu mælt að þeir eru ótímabærir. Ef fram fer ekki endurskoðun og frestun þessarra áætlana, mun bylgja verðbólgunnar halda áfram að vaxa og gjald miðillinn að þynnast. Rétt er að geta þess misræmis, að meðan nefndar risafram- kvæmdir eru á döfinni, stend ur bagalega á minni fram- kvæmdum í landinu, eins og t.d. skólum og sjúkrahúsum. Frh. á morgun. Samanburður Péturs á kóka kóla og mjólkinni Síðastliðið sumar barst mér^í hendur eitt tölublað af Vísi. Ég renndi augum lauslega yfir það, svo sem vera mun háttur al- mennra blaðalesenda. Þó þar væri fljótt yfir sögu farið, nægði það til þess, að ég staldraði við við- tal, sem blaðamaður hafði átt við Pétur Björnsson, sem þar er tal- inn framkvæmdastjóri kókakóla- verksmiðjunnar. Ég hefi stöku sinnum bragðað þennan drykk og virzt hann leiður. En það blasti við lestrinum loknum að mér haíði missýnst hrapallega. Pétur segir: „Þetta er góður svaladrykk- ur, hressandi, svo hefur hann þann stóra kost að maður verður aldrei leiður á honum.“ Óneitanlega er þetta athyglisvert. Því er ekki að neita, að það er nokkurs virði að geta framleitt drykk, sem enginn verður leiður á. Þessir kostur er í rauninni því meira virðí, sem drykkurinn er sjálfur minna virði. En þetta síðasttalda á sjálfsagt ekki við um kókakóla. SVEITARSTJQRI Hreppsnefnd Vopnafjarðarhrepps auglýsir hér með eftir sveitarstjóra fyrir Vopnafjarðarhrepp Þeir, sem áhuga hefðu á starfinu skili umsóknum fyrir miðjan marz-mánuð n k. ti! Siaurðar Gunn- arssonar, oddvita, Ljótsstöðum, Vopnafirði. * Hreppsnefnd VopnafjarSar. Þegar Pétur var spurður: „Er það satt, að hann (þ.e. drykkur- inn) reynist vel við ógleði?" hljóð ar svarið svo: „Það er tilfellið. Læknar hafa fengið sýróp frá okkur til þess að nota gegn maga truflun ungbarna. Dóttir mín var aðeins tveggja daga gömul, þegar hún fékk kók í teskeið við maga veiki.“ Ekki er þetta síður athyglis vert. Það er auðgert að losa böm við innantökur. Ef ekki er hægt að ná í sýróp frá Pétri, ætti oft ast að vera auðgert að ná í „kók“. Það mun víðast fáanlegt þar, sem verzlað er með eitthvað af nauð- synjum, enda mun ekki alltaf þurfa nauðsynjar til, að það sé á boðstólum. Auk þess er það hreint ekki svo lítils virði að geta kennt börnum að bergja á svo höfgum miði, að „maður verði aldrei leiður“ á honum. Næst var Pétur spurður: „En hvað um þá kenningu að tann- skemmdir geti aukizt við kók drykkju?" Pétur svarar af hinni mestu hæversku: „Ég held að það sé bara áróður. Mjólkin er hættu- legri, ef mjólkin er ekki hreins- uð úr tönnunum, er mjólkursýran hættulegri og einnig sítrónusýran í gosdrykkjum. Ef þessar acidsýrur fá að liggja í tönnum í sólarhring valda þær meiri skaða, og kóka- kóla er ekki hættulegri en hver annar drykkur." Engu er þessi fræðsla ómerkari Ég hefi ekki heyrt þess getið fyrr að mjólk setjist í tennur. En það sýnist einfalt að bæta úr því. Allt- af má stanga úr tönnum sér. Það gerði Þorkell hákur, en það var nú reyndar ekki mjólk, sem settist í tennur hans. ÞesSi hætta af § mjólkinni mun vera ný uppgötv- _ un. Það er sérstaklega ábending- arvert, að mjólkin skuli setjast i , tennurnar. Það mun ekki hafa orð ið okkur sveitamönnunum mjög til meins til þessa. En heimurinn J fer versnandi eins og allir vita, svo við ýmsu má búast af mjólk- inni. Hér bendir Pétur á eina hættuna. En hvernis er það? Get ur ekki skeð að munnvatnið nægi til að bjarga tönnunum frá þess- um háska? Hreinsar það ekki mjólkina af beim. áður en hún nær því sýrustigi að hætta stafi af? Það er rétt hjá Pétri að m.iótk in er ekki talin til súrra efna en ekki basiskra. En sýrustig ný- mjólkur er pH 6,7 og mun það . yfirleitt ekki talið hættulegt Jaín — vel súrmjólk sú, sem hér er á boðstálum mun í reynd ekki súr- ari en það, að sýrustig hennar sé 3,6. Það mun því óhætt að full- yrða, að það mjólkursýrumagn, sem er í nýmjólk nægi ekki til að skaða tennur. Hún yrði því að myndast í því mjólkurmagni, sem sezt að „í tönnunum.“ Og enn var Pétur spurður: „Er það satt að samsetningin fyrir kókakóla sé leyndarmál?“ Svarið hljóðar svo „Já, það vita fáir. Það er það, sem er leyndarmál. Við fáum bara hráefni samansett á margan hátt.“ Þetta er og at- hyglisvert. Þarna brást Pétri lær- dómurinn, — þekkingin, og vekur það nokkra furðu. „Þetta er góð- ur drykkur" sagði hann skömmu áður. Hann veit að drykkurinn „er góður“ og þá að sjálfsögðu hollur, því góður getur drykkur- inn tæpast talizt, nema hann sé hollur líka. Annars væri hann að- eins tælandi. En Pétur veit ekki hvernig hráefnin eru samansett og veit því trúlega lítið um hið raun- verulega gildi þessa góða drykks. Ótrúlegt er að hann þegði yfir kostum hans ef hann hefði fram- talið á þeim handbært. Ekki virð- ist ótrúlega ti-1 getið, að rannsókn á þeim væri nokkurs virði. Þetta hafa Svíar framkvæmt ný- lega og gefið út samanburð á mjólk og ýmsum drykkjum, sem hliðstæðir mega teljast þeim drykkjum, sem hér eru bornir fyr- ir börnin í kránum. Þessar sænsku niðurstöður líta svona út: Ný- Syk Öl. mjólk ur- drykk Feiti, % 3,6 — 0,02 Eggjahvíta, % 3,4 - 0,4 Kolvetni, % 4,6 7,3 5,3 Kalcium, % 0,12 •— 0,004 Fosfor, % 0,10 — 0,007 Járn, % mg kg. 3,0 — 0,2 Hitaein. pr. kg. 650 300 315 Það blasir við hverjum, sem röltir um götur Reykjavíkur, að kókakóla, (sem nokkurnveginn mun svara til sykurdrykkjanna sænsku), og aðrir hliðstæðir drykk ir, munu börnum hollir. í nágrenni flestra skóla borgarinnar hafa ver- ið staðsettar ölkrár til þess fyrst og fremst, að kitla nautnaþrá þeirra ungmenna, sem í skólana eru send. Þær eru og við flestar götur borgarinnar, a.m.k. allar hin ar fjölfarnari, og furðu margar við sumar. Öllu þessu liði og öllum þessum umbúnaði er fyrst og fremst stefnt á sníkjur eftir aur- um barna og ungmenna. Svo mik- ils þykír þessi starfsemi verð. að krárnar standa opnar til kl. 23,30 dag hvern. Þar skal og halda hinn sjöunda dag síknan. Þar dugir ekki minna til. Ef einhver von er til að ungmenni dragizt saman á ein- hverjum stað, þarf að hafa þessa drykki á boðstólum. Á bak við þessa boðstóla virðist öll þjóðin standa og horfa á með velþókn un. Svo virðist a.m.k. um alla þá, sem einhver ráð eru falin. Má þar nefna bæjaryfirvöld. uppeldismála ráðamenn. barnaverndarlið, heil- brigðismálastofnanir og mætti svo enn telja Þessii geysivíðfeðmu valdhafar legg.ia blessun sína vfir allar þessai stofnanir. án þess að gera sér nokkra rellu út af því, hvers virði þessir drykkir eru, né hvert uppeldisgildi drykkjukránna er Má þo vel ætla. að áhrif þeirra á umhverfið. auki ekki siðrænt gildi skólagöngunnar sem neinu nemur. Mun ýmsum jafnvel ekki grunla-ust um hið gagnstæða. En þó því væri sleppt, virðist ekki fjarri að hið raunverulega gildi slíkra drykkja væri rannsak- að. Trúlegt er, að fremur einföld tilraun gæti gefið nokkuð ákveð- in svör. Er líklegt að hana mætti gera á hundum. t.d. taka tvo mán- aðar gamla hvolpa og ala þá svo sem eitt misseri, annan á mjólk en hinn á kókakóla. Ólíklegt er að samstöðu mundi skorta til rann sóknarinnar, og nógan -höfum við lærdóminn til að framkvæma hana þannig, að þekkingarinnar njóti til ful-ls. Við höfum tilraunaráð, skipað hinum lærðustu mönnum. Það á innangengt til Alþingis, þeg- ar mikið liggur við. Við höfum heila háskóladeild í heilsufræðum og fjölda margra hálærða lækna, sem ljúft mundi að styðja slíka rannsókn með ráðum og dáð. Við höfum allfyrirferðamikið heilbrigð ismálaráðuneyti og yfir því heil- brigðismálaráðherra, sem þekktur er fyrir áhuga á lærdómi og þekk ingu. Okku vantar því ekki menn, sem stöðu sinnar vegna hljóta að hafa áhuga á að fá úr því skorið, hvort m-undi hollara, ungum sem eldri: Kókakóla og aðrir hliðstæð ir drykkir eða nýmjólk. íslend- ingar hafa stundum spurt um smærra, án þess að minnka af. Hér kemur og enn fleira til álita. Verzlunin með kókakóla er líka þess virði að við hana sé staldrað. Hver flaska af þvi á að skila kaupandanum 18 ccm. Þett innihald kostar í heildsölu kr. 3,04 og mun þá miðað við að flösk- unni sé skilað að búðardyrum kaupmannsins. Hver lítrl þessa „góða“ drykkjar kostar því þar kr. 16,89. Hver flaska er seld til neytenda á kr. 4,50, svo hver lítri kostar þvi þar kr. 25,00. Hann hækkar því á þessari leið um kr. 8,11. Grunlaust mun ekki, að það þætti leiðinlega hár liður, ef mjólk ætti i hlut. En sagan mun ekki fullsögð enn. Það mun líka vera hægt að fá kókakóla og hliðstæður þess á opnum markaði hér í Reykjavík, enda trúlega víða um land, fyrir kr. 30,00 innihaldið í einni flösku. Þá kostar lítrinn kr. 166,50. Er hækkunin frá heildsöluverðí þá orðin kr. 149,61. Það leynir sér ekki, að þessi viðskipti eru ís- lenzkri kaupmennsku einkar hag- stæð enda trúlegt að þau séu henni hollari en þeim ungmennum, sem þessar veigar þamba, þrátt fyrir vottorð Péturs um ágæti þeirra. Og þessi verzlun, — þessi óveru- lega álagning, — er ekki umtals- verð, þegar kaupmennskan heldur sín höfuðþing. Þar er mjól)Gn mun sárari þyrnir í augum, ekki sem vandamál kaupsýslunnar, held-. ur sem vandræðamál þjóðfélags- ins. Þegar framanritað er athug- að, vekur það enga furðu, þó Reyk- víkingum þyki mjólkin dýr á kr. 7,65 hver lítri, þegar unnt er að drekka kókakóla eins og lyst hvers leyfir fyrir aðeins 25,00 kr. lítr- ann. þegar í bakhöndinni er iíka markaður, sem lætur hvern lítra falan á kr 166,50, ef aðeins er fyrir hendi aðstaða til að vaka eftir verzluninni. — aðstaða til að vaka eftir þvi að þessi mark- aður opnist. Guðm. Jósafatsson frá Brandsstöðum.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.