Tíminn - 14.01.1966, Blaðsíða 9

1
FÖSTUDApUR 14. janúar 1966
TÍMINN
Nú var sem kunnugt er hin
mikla gengisbreyting ákveðin á
ári’nu 1960, og hækkaði hún auð
vitað endurbyggingamat (vátryggt
verð) umræddra skipa, og skapað
ist við það nokkurt vandamál.
Þegar keypt er full kasková-
trygging er reiknað með, að
meirihluti iðgjaldanna gangi til
að bæta viðgeranleg tjón á skip-
unum sjálfum eða mannvirkjum,
föstum eða fljótandi, sem þau
kunna að rekast á.
Eftir umrædda gengisbreytingu
var tilætlunin að halda innlend-
um kostnaði niðri þannig að
hann hækkaði ekki í samræmi við
gengisfellinguna, og á þeim for
sendum var eindregið farið fram
á það við vátryggjendur nefndra
skipa að lækka iðgjaldaprósent-
una_ en á það vildu þeir ekki
fallast. Virtust ekki treysta því,
að viðgerðakostnaðinum yrði hald
ið niðri, enda stundum áður slæm
reynsla af slíku, þegar t.d. tjóna
viðgerðum á bolum skipanna
hafði verið frestað í nokkur ár á
milli flokkana.
Við mat þess málefnis, sem
þarna lá fyrir, sagði ég m.a. í ít-
arlegu bréfi til ráðuneytisins
dags. 16. des. 1960:
„Samkvæmt framangreindu er
töluvert vafasamt, hvað réttast er
að gera í sambandi við umræddar
vátryggingar, en ætti undirritað
ur umrædd skip persónulega, án
bindingar af skuldum, myndi hann
væntanlega óska að tryggja skip-
in samfev. fskj. nr. 3, ef það feng-
ist Yrðu þá Hekla og Esja með
fulla kaskótryggingu, en Herðu-
br., Skjaldbr. og Þyrill aðeins
tryggð gegn algeru tapi og björg
un’’.
Ekki vildi ráðherra fallast á
þessa tillögu mína og ákvað að
kaupa aðeíns hina ófullkomnari
tryggingu fyrir öll umrædd skip
á árinu 1961.
Við árslok 1961 kom mál þetta
á ný til álita, og skrifaðj ég þá
ráðherra hinn 27. des. 1961 meðal
annars á þessa leið:
,,Tjón hafa verið í minna lagi
á umræddum skipum vorum hin
síðustu 2—3 árin, en þó hafa þau
að jafnaði náð ca. helmingi þeirr
ar fjárhæðar, sem kaskóvátrygg
ing virðist nú fáanleg fyrir. Má
segja, að þama sé ekki lengur
um að ræða stórkostlega álagn
ingu af hálfu vátryggjendanna,
þar eð ekkj er hægt að búast við
að þeir vilji taka að sér trygging
amar meg fyrirsjáanlegu tapi.
Fram er tekið af hálfu deildar-
stjóra Samvinnutrygginga, að
ekk; sé víst, að erlendir endur-
tryggjendur fáist til að styðja
hugmynd hans um kaskovátrygg
ingarkjör fyrir umrædd skip, en
fengist slík endurtrygging, mundj
undirritaður telja viðunandi að
samiþykkja trygginguna”.
Bréfj þessu fylgdi ég svo eft
ir með persónulegu viðtali við
ráðherrann, þar sem ég mælti
enn frekar með þvi en gert var
í bréfinu að taka fulla kaskóvá-
tryggingu fyrir öll umrædd skip
en þá var þeim meðmælum mætt
með hreinni ó'kurteisi. Afgreiddi
ráðherrann mig með ummælum
eitthvað á þá leið, „ag ef ég
þyrfti að vera ag mæla með þessu
þá yrði hann að fá annan til að
sjá um cnálið”.
Þeir tala stundum djarflega
sem völdin hafa, þótt gðan máls-
stað skorti.
Þetta var nú undanfari óhappa
ársins 1962, þegar Skjaldbreið
strandaðj í Breiðafirði snemma
árs og Esja í Eyjafirði í desemb-
er. En fyrir lok nóvember 1962
hafði ég enn kannað þetta mál
og skrifaði ráðuneytínu hinn 4.
des. 1962 m.a. á þessa leið: '
„Verið getur, að nefnt tjón á
Esju hindri, að staðið verði við
vilyrði um nefnd tryggingarkjör
en verði Þeim ekkí breytt. mynd
um vér leggja til að taka fulla
kasbótryggingu á öllum skipunum.
Vér viljum þó geta þess, að oss
virðist hin boðnu tryggingarkjör
fyrir Heklu og Esju tiltölulega
hagstæðari en fyrir hin skipin”.
Ekki vildi ráðherra frekar en
áður kaupa kaskótryggingu fyrir
umrædd skip. og stóð svo þar til
hafísvandræðin hófust um mánaða
mót febr./marz 1965.
Sá ég þá, hver vá var fyrir dyr
um að beita 5 skipum að meira
eða minna leyti í hafísbreiður
fyrir Austur-, Norður- og Vestur
landi ókaskovátryggðum og leitaði
ég því á ný tilboða í fulla kaskó
vátryggingu, þótt búið vær; að
taka hina ófullkomnari tryggingu
fyrir árið, en afþakka hina. Bjóst
ég því við afarkostum í þessu
sambandi, en hinn 8. marz lá
skýrt fyrir, að hægt var að fá
sömu kaskovátryggingarkjör og
boðin voru síðla árs 1962 (fyrir
árið 1963) án nokkurrar álagning
ar vegna aukinnar dýrtíðar eða
hinnar nýju ísahættu.
Skrifaðj ég ráðuneytinu ítar-
lega um þetta mál hinn 9. marz
1965 og óskaði eftir skjótu sam-
þykki til ag kaupa fyllri trygging
ar, en samþykkj ráðherra reynd-
ist ófáanlegt fyrr en hinn 31.
marz, þótt ég hringdi oft til ráðu
neytísins út af málinu og sýndi
fram á, hve ástandið væri hættu-
legt.
Skal í þessu sambandi upplýst,
að síðasta daginn, sem beðið var
eftir nefndu svari, án þess að
hægt væri að ganga frá fullri
tryggingu frá og með þeim degi,
varð Herðubreið fyrir ístjóni við
Norðurland, sem reikningar liggja
nú fyrir um, að kostaði nærri
700 þús. kr. og tók 29 daga að
gera við. en hefði tillaga mín um
fyllri tryggingu verið samþykkt
þegar i stað, þá hefði trygginga-
kostnaður skipsins aukizt um tæp
lega 18 þús. kr. í marzmánuði.
Fleiri ístjón frá nefndum tíma
eru enn óviðgerð og verður fróð
legt að vita, hvort ráðherrann,
sem fór með mál Skipaútgerðar-
innar mestan hluta ársins 1965,
muni finna hvöt hjá sér til þess
að kenna forstjóra Skipaútgerðar
inna um þann aukna rekstrar-
halla, sem af þessu leiðir.
Annars skal það tekið fram, að
ekki hafði verið tilætlun mín að
deila opinberlega á umræddan
ráðherra vegna tjónanna, þar eð
vátryggjendur reyna oftast að
jafna töp sín með hækkun ið-
gjalda Þó er ekkj víst, ag slíkt
komi verulega fram beinlínis hjá
þeim, er fyrir tjónum hefur orð
ið. Á ekki að gera það. þótt hætt
an sé et.v meíri. þar sem ríkið
á i hlut.
Þessum málum. sem flestum
öðrum, verður þvi að stjórna af
nærfærni og hyggindum þvj að
kuldi og vfirlæti bjóða ófarnaði
heim. Þag er ekki einu sinni hægt
að stjóma bíl á slíkan hátt. svo
vel fari. hvað þá stóru fyrirtæki
Fyrir mig sem forstjóra var
auðvitaí viðsjárven að hafa skip
in ókaskóvátryggð vegn-a hættu
af ádeilu út af auknum rekstrar-
halla á þeim árum, þegar tjóna
skellir kæmu fram í reikningum,
eins og t.d. á árinu 1964.
Gat ég búizt við árásum út af
þessu úr ýmsum áttum. en að
höfuðárásin skyldj koma frá ráð-
herranum, sem bar persónulega
þunga ábyrgg í þessu sambandi,
því hafði ég sízt búizt við.
Mun ekki þama um að ræða
dæmafátt gáleysj af hálfu ráð-
herra og drengskaparleysi?
Fyrr og síðar
Það mun vera rétt, að Emil
Jónsson hafj fyrr á árum sýnt mál
efnum Skipaútgerðarinnar meiri
skilning en upp á síðkastið, og
meðal annars mun hann þá hafa
samþykkt tillögu þeirra Pálma
Loftssonar forstjóra og Lárusar
Blöndai skipstjóra um það að
Skipaútgerðin tæki að sér rekst-
ur Þyrils, sem íslenzka ríkið fékk
fyrir lítið úr búi vamarliðsins og
fjármálaráðuneytið hafði umráða
rétt yfir.
„Þegar ég ákvað, að Skipaút-
gerðin skyldj kaupa Þyril 1947,”
segir Emil í varnargrein sinni,
en fer þar með villandi eða rangt
mál, því að Skipaútgerðin keypti
aldrei Þyril í þess orðs merkingu
heldur tók að sér nokkra stand-
setningu á skipinu og síðan út-
gerð þess. Var það í mörg ár, að
fjármálaráðuneytið taldj sig hafa
æðstu umráð skipsins og meira
að segja slapp það einhvern tíma
við verkfallsstöðvun af þeirri á-
stæðu.
Skoðanamunur
„Forstjórinn, Guðjón Teitsson,
brást raunar eins og vant var öf-
ugur við tillögum ráðuneytisins“,
segir Emil Jónsson í grein sinni.
Þetta gefur mér tilefni til að
rifja upp atrigj í viðbót við þau,
sem greind era hér að framan,
sem ég held, að ráðherrann geti
átt við.
Það var t.a. töluverður ágrein-
ingur á milli okkar um það, hve-
nær utanlandssiglingar Heklu
ættu að hefjast á vorin.
Mér var það ljóst, að vegna
knappra fjárveitinga varð ég að
láta skipið hefja utanlandssigling-
ar strax og það var talið gefa veru
lega betri raun en strandferða-
þjónustan, en ég taldi rökstudda
ástæðu til að álíta, að ekki borg-
aði sig beinlínis og sízt óbeint, að
láta skipið hefja untanldaasigling
ar fyrr en í fyrstu eða annarri
viku júnímánaðar, þar eð útgerð
skipsins er að langmestu leyti háð
farþegaflutningi, en útlendingar
treysta yfirleitt ekki veðráttunni
á íslandi fyrr en seint f júní og
íslendingar hafa varla reynzt
komnir í mikið ferðaskap með
skipinu fyrr en en þá
Oft eru miklir flutningar á
ströndinni á vorin, þegar vetrar-
vertíð og skólahaldi ar að ljúka og
atvinnulíf til sjávar og sveita er
að rakna úr dróma vetrarins og
kallar á aukna flutningaþjónustu.
en vegakerfið víða svo viðkvæmt,
að spurning er, nvort það ekki
bíður tjón upp á tugi millj. króna
á þessum tíma ár bvert vegna
óhæfileg-ar þungaumferðar, sem
oft fer fram af illri nauðsyn En
sjórinn skemmist ekki neitt bótt
um hann ó siglt
Kem cg hér að atriði þar sem
ég tel að stjórnmálamönnunum
yfirleitt hafi missýnst á undan-
förnum árum, þar eð þeir hafi
látið strandferðaþjónustuna helt-
ast úr lest í þróun samgangnanna.
Virðist tvímælalaust að þjóðfé-
lagi okkar henti góðar strandferða
samgöngur með hentugum skipum
við hlið annarra samgangna og
leyfi ég mér að vísa til tillagna,
sem ég hefi áður gert i þessu
máli og birzt hafa í blöðum og
útvarpi.
Kem ég þá aftur að ágreiningi
mínum við Emil Jónsson um nefnt
efni. Hann virtist helzt vilja setja
Heklu í utanlandssiglingar þegar
í maí að undangengnum venjuleg-
um 3. til 4. vikna viðhaldstíma,
sem þýddi það, að skipið myndi
falla út úr strandferðum um miðj-
an apríl eða í síðasta lagi á mán-
aðamótum apríl og maí.
Var þetta fyrirkomulag reynt
eitt sumar að fyrirlagi ráðherr-
ans, en gaf slæman rekstrarárang
ur, eins og ég hafði búizt við,
og lét þá ráðherrann kyrrt liggja
að ég breytti þessu í fyrra horf,
en virtist samt ekki sáttur við mig
í málinu.
Flokkunarviðgerð á
Heklu 1965
En i fyrravetur skarst fyrst
verulega í odda á milli okkar á
þessu sviði.
Fyrir dyrum stóð veigamikil
flokkurnarviðgerð á Heklu sem
frestað hafði verið árið áður vegna
mikils flokkunarkostnaðar annarra
skipa. Vissi ég ógerla hversu mik-
inn tíma þyrfti að áætla fyrir
þessa flokkun, en við gerð ferða-
áætlunar fyrir 1965, sem samin
var í okt. 1964, áætlaði ég tím-
ann frá 4. marz til 21. apríl.
Hafði ég þá í huga viðgerð er-
lendis og það. að yrði henni lokið
t.d. viku fyrr en að ofan er greint,
þá mætti e.t.v. nota skipið í arð-
gefandi farþegaflutningsferð um
páskana.
Ef viðgerðatímanum væri hins
vegar prjónað næst framan við
utanlandssiglingatímann, sem |
ákveðið var að hæfist hinn 5. júní
og mátti varla haggast, þá var
verra að eiga við málið. Reyndist
hinn áætlaði viðgerðatími of stutt-
ur, þá var slíkt stórbagalegt og
myndi m.a. kosta vonbrigði fjölda
manna, en reyndist hann of lang-
ur, þá var það einnig ókostur, því
að þjónustugildi strandferða er
mjög háð hinum fyrirframgerðu
áætlunum, sem dreift hefur verið
löngu fyrirfram, og nýtast þvi
skyndiaukaferðir oft miður en
skyldi.
Fólksflutningar með strandferða
skipum í marzmánuði eru venju-
lega mjög daufir og vöruflutning-
ar heldur ekki í meira lagi, og
hafði ég því að gjörhugsuðu máli
áætlað áður greindan tíma til
flokkunarviðgerðar á Heklu.
Hafði ég ekki minnsta grun um.
að ráðherra hefði nokkuð við þessa
áætlun að athuga, fyrr en að mig
minnir seint í janúar 1965, að ég
átti tal við hann aðalleg um ann-
að efni. en þá kom mér á óvart
að verða þess var, að einhver var
búinn að hafa áhrif á hann í mál-
inu.
Lét ráðherra á sér skilja, að
hann teldi réttast að umræddur
viðgerðatími Heklu félli fast upp
að utanlandssiglingatímanum.
Ræddum við þetta lítið í það sinn,
en ég skrifaði ráðuneytinu ítar-
legt bréf um málið hinn 26. jan.
________________________________9
og benti á flest framangreind rök.
Þóttist ég fullviss um að þau rök,
sem ég færði fram, væru svo veiga-
mikil, að fúslega yrði á þau fall-
izt.
Ferðaáætlun var samin löngu áð
ur og dreift í þúsundatali um land
allt, raðað niður viðhaldstímum
skipanna og aðrar undirbúnings-
ráðstafanir gerðar, og virtist mjög
óskynsamlegt að hrófla við þessu
án ríks tilefnis.
Hinn 29. jan. gat ég sent ráðu-
neytinu tilboð Aalborg Værfts um
viðgerð Heklu á umræddum tíma
með vaktaskiptavinnu á lágmarks
tíma, og enn skrifaði ég ráðu-
ne-ytinu um sama hinn 12. febr.
og benti á, að þá væri aðeins
knappur mánuður til stefnu, þar
til viðgerðin ætti að byrja, og
hefði þetta verið undirbúið með
uppsögn skipverja niður í lágmark
(20), en festa þyrfti slipp og
mannafla erlendis, að öðrum kosti
gæti tilboð um viðgerð runnið úr
höndum okkar.
Ekki hafði til þessa borizt neitt
svar við nefndum bréfum mínum
frá ráðuneytinu, og fór ég því á
fund ráðherra til þess að fá sam-
þykki hans, en hann tók mér mjög
þunglega. Færði þó fá rök gegn
mínum, önnur en helzt þau, að
farþegar á ströndinni gengju oft
svo illa um skipið, að það yrði
að litlum tíma liðnum óboðlegt
fyrir millilandafarþega.
Mótmælti ég nefndri viðbáru
sem hégóma einum og benti á, að
millilandafarþegar með Heklu
væru yfirleitt alþýðufólk, innlent
og erlent, á ósköp líku menning-
arstigi og farþegar á ströndinni,
og skiptu litlu máli, hvort máln-
ing í herbergjum værj t.d. mán-
uðinum eldri eða yngri.
Ráðherrann virðist skilja, að
erfitt væri að breyta áætlun minni
um útferð skipsins, sem hann
kvaðst ekki banna, en lét fylgja
alls konar dulbúnar hótanir
í minn garð, sem ég tjáði honum
að ég teldi jafngilda banni, en
vonaði að breyting yrði á við nán-
ari athugun.
Liðu nú dagarnir an þess að já
eða nei fengist frá ráðherranum
í umræddu máli, þótt oft væri
spurt, og gat ég því ekki staðfest
viðgerðapöntunina í Álaborg.
Hafísinn lagðist upp að iandinu
i febrúarlok
Heklu var snúið við á Húsavík
hinn 1. marz austur fyrir land af
ótta við innilokun, og kom skipið
til Reykjavíkur að morgni 3. marz,
þá komið út úr áætlun inn á sinn
ráðgerða flokkunartíma. Var ber-
sýnilegt, að lítið siglingasvigrúm
yrði fyrir strandferðaskipin: Heklu
Esju, Herðubreið og Skjaldbreið
fyrst um sinn og oglæsilegt að
beita þeim ókaskovátryggðum í ís
breiðurnar við strendur landsins,
t.d. dýrasta skipinu.
• Þá höfðu farmenn þegar hér
var komið boðað verfall hinn 15.
marz, og töldu nú flestir sjálfsagt,
að samþykki ráðherrans fengist
tafarlaust til þess að senda Heklu
út, ef tækist að losa Esju úr
hættulegri ískví við Norðurland.
Það heppnaðist næsta dag, fimmtu
daginn 4. marz, en ekki fékkst
samþykki ráðherra. Föstudagur 5.
marz leið á sama hátt og Hekla
lá í reiðuleysi. Laugardagur 6
marz leið fram undir hádegi. Gest-
ir og heimamenn gengu um skrif-
stofur Skipaútgerðarinnar fullir
undrunar og hneykslunar yfir
framferði ráðherrans, en þá loks
hringdi Brynjólfur Ingólfsson ráðu
neytisstjóri til mín, en við hann
hef ég ávallt haft hina ágætustu
samvinnu, og bar mér þau skila-
boð frá ráðherra, að hann vildi
ekki banna að ég sendi Heklu út,
en sá böggull fylgdi „að ég vissi
hug ráðherrans.“ Með öðrum orð-
um, hér var í i.. ’.n og vera alveg
sama afstaðan og dulbúnu hótan-
irnar og áður, þegar ég átti hið
persónulega viðtal við ráðherrann.
Framhald á bls. 12.