Vísir - 18.05.1974, Blaðsíða 7

Visir. Laugardagur 18. mai 1974.
cTVlenningarmál
Af rithöfundaþingi:
Eru rithöfundar stétt?
Á nýloknu rit-
höfundaþingi i Reykjavík
tókst loks margumtöluð
sameining rithöfunda í eitt
stéttarfélag. Með sinn nýja
félagsskap að bakhjarl-i
má víst vænta þess að rit-
höfundar taki brátt upp
ákveðnari baráttu í hags-
munamálum sínum en
hingað til hefur orðið
framgengt. Og þá er nóg
að vinna — ef marka má
mál manna á þinginu og
samþykktir sem þar voru
gerðar.
Það eitt verður raunar nógu
fróðlegt að sjá hversu fjölmennt
hið nýja rithöfundasamband
reynist þegar það verður komið á
fót. Ýmsum hefur hingað til þótt
félagatal hinna fyrri rithöfunda-
félaga alveg óeðlilega hátt: af þvi
að dæma áttu vist að vera uppi
einir 150-200 atvinnurithöfundar
hér á landi um þessar mundir. En
hvað skyldu þeir annars véra
margir? Rithöfundasambandið
nýja á að verða stéttarfélag fólks
sem leggur það fyrir sig, að ein-
hverju leyti i atvinnuskyni, aö
semja svonefndar „listrænar
bókmenntir” af öllu tagi, þar með
taldar „þýðingar fagurbók-
mennta”. Þá eiga væntan-
lega allir jafnan rétt til inn-
göngu i sambandið sem samið
hafa og fengið útgefin einhverja
tiltekna tölu ritverka — eina, tvær
þrjá bækur — af þvi tagi sem til-
greint er i lögum félagsins. Verk-
efni félagsins verður að fara með
þá hagsmuni þeirra sem þessum
hóp manna eru sameiginlegir og
gera um þá lágmarks-samninga
fyrir þeirra hönd.
Stéttarfélagið nýja var sem sé
stofnað á sunnudaginn og þvi
kjörin stjórn. Jafnframt stjórn-
inni var kosið svonefnt „rit-
höfundaráð”, skipað 12 fulltrúum
5 starfsgreina innan sambands-
ins, skáldsagnahöfundum, ljóð-
skáldum, leikritahöfundum,
barnabókahöfundum og þýðend-
um, og á það að sögn að „gæta
menningarlegra hagsmuna rit-
höfunda”. Dálitið er þetta óljóst
verksvið að sjá að svo komnu. En
rithöfundaráði var ásamt stjórn
sambandsins falið það mikils-
verða verkefni i fyrstu að yfirfara
drög að félagslögum sem fram
voru lögð á þinginu ásamt
framkomnum breytingatillögum
og semja endanlegt lagafrum-
varp fyrir aðalfund sambandsins
að ári.
Ritlaun og söluskattur
Eitthvert fyrsta verkefni rit-
höfundasambandsins hlýtur að
verða að taka upp kjarasamninga
við helztu viðsemjendur rit-
höfunda, bókaútgefendur og út
varpið. Að þvi mun stefnt að
koma nú loks á svonefndum
ramma — eða viðmiðunar-
samningi útgefenda og rithöfunda
þar sem gengið sé út frá þvi að
ritlaun reiknist hið minnsta 15%
af útsöluverði bókar. Þótt þetta
kunni að vera betri kjör en rit
höfundum einatt hafa boðist fer
þvi fjarri að slik ritlaun tryggi
höfundum almennt lifvænlegar
tekjur af verkum sinum. En jafn-
framt hafa undanfarin ár verið
uppi hugmyndir um svonefnd
,,v i ð b ó t a r - r i 11 a u n ” eða
„launatryggingu” rithöfunda og
sé varið til þeirra sem næst þeirri
fjárhæð sem rikið innheimtir i
söluskatt af bókum islenskra
höfunda.
Með einföldu dæmi má sýna
hvernig ritlaun geta reiknast með
þessum tvöfalda hætti. Ef bók
kostar t.d. 1000 krónur frá forlagi
og bóksala greiðir kaupandi fyrir
hana, 1130 krónur með 13%
söluskatti. Láta mun nærri að
frumsamin islenzk skáldsaga
seljist á fyrsta ári i 1500 eintökum
að meðaltali eða litlu meir. Rit-
laun af þessari bók yrðu þá á
fyrsta ári 225.000 krónur, en yrðu
að visu meiri þegar frá liði, þar
sem meðalupplag frumsaminna
skáldsagna er svo sem 500-1000
eintökum meir en þetta. Af þess-
ari bók innheimtir hins vegar rik-
ið i sinn hlut 195.000 krónur i sölu-
skatt, eða ' næstum þvi sömu
upphæð og höfundurinn hreppir,
en rynni söluskatturinn til hans
næmu ritlaunin 420.000 krónum
þegar á fyrsta ári. Það lætur
mjög nærri þvi að samsvara 25%
af raunverulegu útsöluverði bók-
arinnar, 1130 kr. eintakið. Ekki
munu þetta þykja há árslaun —
en þó samsvara þau kröfum
Alþýðusambandsins um lág-
markslaun i siðustu kjara-
samningum þess, og um þetta
tekjubil hefur i umræðum um
efnahagsmálin að undanförnu
verið dregin markalina milli
algerra láglauna og meðallags-
launa.
Við þetta má bæta þvi að hér er
um lágmarkstölur að ræða,
bækur að minnsta kosti „viður-
kenndra höfunda” seljast að
jafnaði i meira og stöku bók i
miklu meira upplagi en 1500
eintökum i fyrstu lotu. Margar
slikar bækur hafa i haust kostað
meir en 1130 krónur eintakið, og
verða áreiðanlega sýnu dýr-
keyptari i haust. Og nú er sölu-
skattur kominn upp i 17% svo að
brátt munu söluskattstekjur rik-
isins verða meiri en ritlaun
höfundar af bók sinni.
Skattur og bókaverö.
En fleiri hafa ágirnd á sölu-
skattsfé af bókum en rithöfundar
og rikisvaldið. Bókaútgefendur
héldu þing með sér i sama mund
sem rithöfundar og samþykktu
þar ályktun þess efnis að
söluskattur af bókum skyldi
þegar i stað felldur niður — i þvi
skyni, að ég hygg, að bókaverð
yrði lægra sem þvi svaraði. Nú er
það kannski spursmál hvort
söluskattur á bókum spillir til
muna fyrir bóksölu meðan skatt-
ur leggst á alla verzlun og verð-
hækkanir á bókum verða samfara
verðhækkun á allri annarri vöru.
Ætli bókin i dæminu hér að ofan,
frumsamin islensk skáldsaga
sem selst i tæpu meðallagi, ætli
hún hefði selst til muna meir þótt
hún væri 130 krónum ódýrari?
Það má svo sem vera — en það
veit enginn með vissu.
Hitt er vafalaust að útgefendur
hefðu þörf fyrir að fá meiri hlut-
deild i raunverulegu bókaverði.
Af þeim 1130 eða 1170 krónum
sem kaupandi i dæminu að ofan
greiðir fyrir bók sina renna um
það bil 700 krónur til útgefandans,
og þar af 150 krónur til höfundar
ef miðað er við 15% ritlaun, en
allur framleiðslukostnaður og
annar kostnaður forlagsins á að
greiðast af helmingi bókarverðs-
ins. Areiöanlega eru það krapparí
kjör en bókaútgáfa býr annars-
staðar við. Og það er vitanlega
hagsmunamál útgefenda að þeim
verði kleift að greiða sómasam-
leg ritlaun, og fá þá væntanlega
að þvi skapi betri bækur til út-
gáfu, eins og það eru hagsmunir
rithöfunda að verð á bókum
þeirra verði ekki svo hátt að fæli
frá kaupum.
Enda var það ein af ályktunum
útgefenda á bókaþingi þeirra i
Borgarnesi að „aukin verði sam-
vinna höfunda og útgefenda og
henni komið i fastara form” en
verið hefur. Þetta hlýtur að
merkja að þeir séu nú reiðubúnir
til formlegra kjarasamninga við
samtök rithöfunda.
Uppbót eöa launatrygging
1 vetur var sem kunnugt er i
Fyrri grein
eftir
W
Olaf Jónsson
fyrsta sinn úthlutað hinum nýju
viðbótar-ritlaunum: 220.000 krón-
um i hlut. En ekki var látið heita
svo að hér væri um endurgreiðslu
söluskatts að ræða, t.a.m. frá
árinu 1972,heldur var fé þessu út-
hlutað til 54 valinna höfunda úr
hóp 120 umsækjenda, sem gefið
höfðu út bækur árin ’70-’72. Eins
og vænta mátti urðu ýmsir þeir
ókvæða við sem ekkert fengu i
sinn hlut. En nú mun fram komið
lagafrumvarp þess efnis að
stofna skuli launasjóð rithöfunda
sem verja skuli til að tryggja
höfundum lágmarks-greiðsiu
fyrir verk sin. Eiga þeir þá rétt á
uppbót úr sjóðnum á sin raun-
verulegu ritlaun að einhverju
nánar tilgreindu hámarki, en þeir
sem hærri ritlaun hljóta en svo
eiga ekki launarétt úr sjóðnum.
Hvernig sem þetta dæmi er
reiknað er hér augljóslega um að
ræða sama viðfangsefni: að
tryggja einhverjum tilteknum
hóp rithöfunda lágmarks-tekjur
af verkum sinum. Þá er spursmál
hvort það sé ekki réttlátara og
jafnframt hagkvæmara bók-
mennta-starfseminni i landinu að
bækur og höfundar njóti slikrar
tryggingar eftir þvi sem þær
raunverulega standa sig á mark
aði — án tillits til þess hvernig
verkin falla i smekk listrænna eða
pólitiskra fagurkera i tilskipaðri
nefnd að útdeila fénu. Hið póli-
tiska fjárveitingavald i menning-
armálum hefur ekki gefist svo vel
til þessa að vert sé að auka það
enn.
Og hvor hátturinn sem er val-
inn verður eftir sem áður þörf á
annarskonar fjárveitingum til
bókmennta og rithöfunda, starfs-
styrkja og listamannalauna eins
og verið hefur. Skynsamleg
markaðskjör bókmenntanna i
landinu mundu á hinn bóginn auð-
velda til muna skynsamlega ráð-
stöfun slikra fjármuna.
— Um þessi efni, viðmiðunar-
samning við útgefendur og ráð-
stöfun viðbótar-ritlauna, var að
sönnu ekki mikið rætt á rit-
höfundaþingi. En þar voru gerðar
samþykktir i ýmsum öðrum
málum sem varða bæði höfunda
og lesendur, bókmenntaflutning i
útvarp og samskipti og
samningsgerð rithöfunda og rik-
isútvarpsins, og um bókasafns-
mál á meðai annars. 1 annarri
grein verður nánar vikið að sumu
þvi sem á góma bar á þinginu.
AUGLYSING
LYFJATÆKNASKÓLI ÍSLANDS
Lyfjatæknaskóli íslands tekur til starfa á þessu ári.
Samkvæmt 2. kafla reglugerðar um nám og starfsréttindi lyfja-
tækna nr. 183/1973 eru inntökuskilyrði gagnfræðapróf eða hliðstæð
próf.
Umsóknir um skóiavist skal senda skólastjóra Lyfjatæknaskóla
íslands, Heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytinu, fyrir 10. júni
1974. Samkvæmt6. gr. ofannefndrar reglugerðar skal umsókninni
fylgja:
1. Staðfest afrit af prófskirteini.
2. Almennt læknisvottorð.
3. Vottorð samkvæmt 36. gr. lyfsölulaga (berklaskoðun).
4. Sakavottorð.
5. Meðmæli (vinnuveitanda og/eða skólastjóra).
Umsóknir um undanþágu til að gangast undir próf án undangeng-
innar skólagöngu, sbr. ákvæði 1 til bráðabirgða i greindri reglu-
gerð, sendist skólastjóra Lyfjatæknaskóla islands, Heilbrigðis- og
tryggingamálaráðuneytinu, fyrir 30. júni 1974. Umsókninni þarf
að fylgja vottorð samkvæmt ofannefndri 6. gr., svo og vottorð
lyfsala um starfstima i lyfjabúð. Slikt próf verður haldið
samkvæmt ákvæðum 4. kafla nefndrar reglugerðar, væntanlega i
október næstkomandi.
Skólastjórn er heimilt að stytta námstima væntanlegra nema,
sem þegar hafa lokið verklegu námi i lyfjabúð og námskeiði fyrir
starfsfólk i lyfjabúðum. Próf og löggilding slikra nema getur orðið
árlega frá birtingu auglýsingar þessarar, þó i siðasta sinn árið
1976. Þeir aðilar, sem ætla að notfæra sér þetta bráðabirgða-
ákvæði, geta leitað til skólastjóra skólans, sem veitir frekari
upplýsingar.
Skolastjon.
17. mai 1974.
Siguröur A. Magnússon var kjörinn formaður hins nýja Rithöfundasambands fslands. Hann hefur unnið
manna mest að sameiningu rithöfunda I einu stéttarfélagi.