Tíminn - 05.03.1966, Page 5

LAUGARDAGUR 5. marz 1966
TÍMINN
Útgefandl; FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Fraittkvæmdastjórl: Krlstján Benedlktsson. Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb) Andrés Kristjánsson. Jón Helgason og Indriði
G. Þorsteinsson. Fulltrúi ritstjórnar: Tómas Karlsson. Aug-
lýsingastj.: Steingrlmur Gislason Ritstj.skrifstofur 1 Eddu-
húsinu, stmar 18300—18305. Skrifstofur, Bankastræti 7. Af-
greiðslusími 12323. Auglýsingaslmi 19523 Aðrar skrifstofur,
sími 18300. Askriftargjald kr 95.00 á mán. lnnanlands — í
lausasölu kr. 5.00 eint. — Prentsmiðjan EDDA hJ.
Samvmnubú
Eitt áUra merkasta máliS, sem nú liggur fyrir Al-
þingi, er án efa frumvarpið til laga um samvinnubúskap,
sem flxrtt er af Páli Þorsteinssyni og öðrum þingmönn-
um Framsóknarfloksins í efri deild. Með frv. þessu, ef
að lögom yrði, er stefnt að því að auðvelda mönnum að
efna til samvinnubúskapar, ef áhugi er fyrír hendi..
í greinargerð fyrir írumvarpinu er það itarlega rakið
hvemig íbúum sveitanna hefur fækkað að undanfömu.
Þetta liggur ekki eingöngu í því, að bændum hafi fækk-
að, heldur hafa sveitaheimilin orðið fámennari. Ein-
yrkjabúskapur hefur því færzt óðfluga í vöxt.
Höfuðrök flutningsmanna fyrir frumvarpinu era ann-
ars þessi:
Reynslan sannar, að einyrkjabúskapur hefur mikla
annmarka. Starf einyrkjans er mjög bindandi. Hann
þarf einn að leysa af hendi margvísleg verkefni, sem
hann er misjafnlega faliinn til að vinna, og ef annað
hjónanna á sveitaheimilinu forfallast um lengri eða
skemmri tíma, þá getur það valdið miklum örðugleikum
þar sem einyrki á í hlut. Nauðsyn ber til þess, að leitað
sé ráða til að skapa sveitabúskapnum sem mest öryggi.
Með samvinnuskipulagi hefur bændastéttin með að-
stoð lögjafarvaldsins lyft Grettistökum á sviði viðskipta
og afurðasölu.
Þegar hinar stórvirku jarðræktarvélar tóku að ryðja
sér til rúms, reyndist það flestum einstaklingum í bænda-
stétt ofviða sökum kostnaðar að kaupa þær og reka.
Hins vegar era slíkar vélar og viðeigandi tæki nauðsyn-
leg við framkvæmdir í sveitum. Þennan vanda hefur
bændastéttin leyst mjög greiðlega og ágreiningslítið á
grandvelli löggjafar með stofnun ræktunarfélaga og
samvinnu um kaup vélanna og rekstur þeirra.
Til era sveitir hér á landi, þar sem það er algengt, að
skyldfólk vinni saman að búskap. Slíkur samvinnubú-
skapur, þótt óformlegur sé víðast hvar, hefur víða gef-
ið góða raun. Aukin samvinna í búskap ætti að geta
valdið breytingum til bóta.
Áhugi, framtak og félagshyggja einstaklinganna ræð-
ur úrslitum um það .hvort samvinnubúskapur nær út-
breiðslu og blómgast Reynslan ein fær úr því skorið,
hver þróunin verður að þessu leyti. En augljóst er, að
samvinnubúskapur hefur ýmsa kosti og mun gera sveita-
fólkinu kleift að losna við annmarka, sem einyrkjabú-
skap fylgja. Þar sem tveir bændur eða fleiri starfa sam-
an að búrekstri, getur komizt á hagkvæm verkaskipting,
framkvæmdir orðið hlutfallslega meiri en hjá einyrkj-
um, vélaaflið notazt Detur og búin orðið hlutfallslega
stærri. Það má þó telja enn mikilvægara, að með sam-
starfi í búskap skapazt öryggi, bannig, að búið verður
ekki í bráðri hættu, þótt einn maður forfallist, þar sem
samstarfsmenn hlaupa þá undir bagga. Með samvinnu-
búskap mun og gefast kostur á meira frjálsræði til að
taka þátt í nútíma þjóðlífi en einyrkjabúskapur leyfir.
Samkvæmt framangreindu telja flutningsmenn frum-
varpsins það orðið tímabært, að með iöggjöf verði lagð-
ur grundvöllur að stofnun sambúa i sveitum, svo að þeir
sem áhuga hafa á að stofna til búreksturs í því formi,
og telja sér það henta. geti stuðzt við löggjöf og notið
heldur hjálpar í þeim efnum en hið gagnstæða. Þess
ber að vænta, að Alþingi allt fallist á þennan skilning,
því að hér er greinilega um stórt íramtíðarmál að ræða.
ERLENT YFIRLIT
Ústööugt stjórnarfar í Afríku
SÍÐAN 25. nóvember eða á
þremur mánuðum hafa orðið
ekki færri en sex stjórnarbylt-
ingar í Afríku. Meðal þeirra,
sem hefur verið steypt af stóli
í þessum byltingum, eru þeir
tveir forustumenn, sem þóttu
einna traustastir í sessi eða þeir
Abubakar Tafawa Balewa í
Nígeríu og Kwame Nkrumah í
Ghana. Síðan í ársbyrjun 1963
hafa verið gerðar stjórnarbylt-
ingar í 12 Afrficulöndum, en
langsamlega örust hefur þessi
þróun verið seinustu mánuðina.
Ýmsir þeirra, sem kunnugir
eru. álíta þetta þó aðeins byrj-
unina í þessum efnum, því að
búast megi við, að hinir nýju
valdhafar verði enn skemmri
tíma í valdasessi en fyrirrenn-
arar þeirra.
Fyrst eftir að nýlendurnar í
Afríku fengu fullt sjálfstæði
var í flestum þeirra reyct
að koma fótum undir lýðræðis-
lega stjórnarhætti að vestrænni
fyrirmynd. Hiklaust má segja,
að þetta_ hafi misheppnazt alls
staðar. f 12 löndum er nú bú-
ið að steypa úr stóli þeim
mönnum, sean upphaflega tóku
völdin me9 þessum hætti, en
þeir, er f*n sitja í valdastóli er;>
löngu búnir að víkja frá öllum
vestrænum lýðræðisreglum og
verður tæpast láð það. Að
öðrum kosti væri búið að gera
byltingu.
Það hefur sannazt hér, eins
og mátti vita fyrirfram, að ekki
er neinn jarðvegur fyrir vest-
rænt lýðræði í Afríku fyrst
um sinn. Til þess vantar þá
félagslegu þjálfun og almennu
menntun, sem er grundvöllur
þess, að vestrænt lýðræði geti
þrifizt. Afríka á sennilega enn
langt í land þangað til að sá
grundvöllur verður fyrir hendi.
í ÖLLUM þeim löndum, þar
sem byltingar hafa verið gerð
ar að undanförnu, hefur her-
inn verið að verki. Einstakir
foringjar hans hafa tekið sig
til, steypt stjórnmálamönnum
úr stóli og sett á hernaðarlegt
einræði. Rökin hafa oftast ver-
ið þau, að stjórnmálamennirn-
ir hafi reynzt óduglegir og
spilltir. Þeir hafi hreiðrað um
sjálfa sig og gæðinga sína, en
hugsað lítið um þjóðarhag. í
mörgum tilfellum hefur verið
talsvert rétt í þessu, en hins
ber þó jafnframt að gæta, að
verkefnin hafa mátt heita nær
óleysanleg og tíminn skammur
til að fást við þau. Nýlendu-
veldin skildu yfirleitt þannig
við, að allt varð að byggja
frá grunni og á öllum sviðum
skorti menn með menntun og
þjálfun til að taka við. Þess
vegna hlaut flest að lenda i
ólestri hjá hinum nýju vald-
höfum.
Sumir þeirra blaðamanna,
sem þessi lönd hafa gist. gera
sér vonir um, að hershöfðingj-
unum muni takast betur en
stjórnmálamönnunum. Þeir séu
líklegri til að halda uppi röð
og reglu og muni ekki hreiðra
um sig á sama hátt. Ekki er
þó enn hægt að benda á neitt
dæmi, er sannar þetta, enda
er vart liðin, langur tími,
að þetta sé komið i ljós. Þó
bendir ýmislegt til, að hinar
nýju hershöfðingjastjórnir séu
veikar í sessi og ráði ekkert
betur við vandann en fyrirrenn
arar þeirra gerðu. Þannig
hljóða nú t. d. yfirleitt blaða-
dómar um stjórn Boumedienn
es í Alsír og stjórn Mobutus í
Kongó-Leopoldville.
SÚ-REYNSLA, sem þegar er
fyrir hendi af stjómarháttum
í hinum nýju ríkjum Afríku,
bendir yfirleitt til þess, að
þar megi í framtíðinni búast
við ótryggu stjórnarfari og
hernaðarlegu einræði. Ein
hernaðarklíka muni leysa aðra
af hólmi með ekki löngu milli
bili.
Eina athyglisverða tilraun-
in, sem virðist vera gerð til að
finna sérstakt lýðræðisform, er
henti afríkönskum skilyrðum,
fer fram í Tansaníu. Mesti
valdamaðurinn þar, Nyerere,
reynir þar að fara einkonar
millileið milli lýðræðis og ein
ræðis. Aðeins einum flokki er
leyft að starfa í landinu, en
innan hans ríkir verulegt lýð-
ræði. Jafnframt er unnið að
því að koma upp héraðsstjórn
um með lýðræðislegum hætti,
og byrja þannig á undirstöð-
unni. Mjög vafasamt er það
talið, að Nyerere, sem mjög
reynir að sækja ýmsar fyrir-
Kenyatta
myndir sínar til Norðurlanda,
t. d. varðandi héraðsstjórn,
verkalýðs- og samvinnufélög,
heppnist þessi áform. Þótt
hann njóti mikilla vinsælda í
landi sínu, eru ýmsir áhrifa-
miklir samverkamenn taldir ó-
tryggir honum. Ho»um getur
orðið steypt hvenær. sem er.
Af hinum nýju valdamönnum
í Afríku, er Kenyatta nú senni
lega traustastur í sessi.
HIÐ ÓTRYGGA ástand, sem
líklegt er að ríki í Afríku
næstu árin, mun skapa jarð
veg fyrir harða samkeppni
milli vesturveldanna annars-
vegar og kommúnistaríkjanna.
Sumir blaðamenn telja, að fall
Nkrumah hafi verið mikið á-
fall fyrir Rússa og Kínverja,
því að hann hallaði sér mjög að
þeim. Hins vegar hafi falli
hans verið fagnað í Washing
ton. Aðrir blaðamenn draga
þetta í efa, og telja, að Kín-
verjar hafi grátið fall Nkrum-
ah þurrum tárum. Frá sjónar-
miði Kínverja sé það heppilegt,
þegar til lengdar lætur, að í
Afríku fari með völd óstöðug-
ar hershöfðingjastjórnir, sem
ráði takmarkað við vandamál-
in, því að gegn þeim muni auð
velt að vekja óánægju. Kín-
verjar álíti að slíkt ástand
muni reynast þeim hliðhollt í
framtíðinni. Hins vegar sé það
veruleg hætta fyrir vesturveld-
in, þó ekki sfzt Bandaríkin, að
ganga of langt í stuðningi við
fallvaltar og óvinsælar hers-
höfðingjastjórnir.
Af hálfu þessara manna er
lagt til, að Bandaríkin og vest-
urveldin verði varkár í stuðn-
ingi við slíkar stjórnir og
veiti þeim ekki nema takmark
aða beina hjálp. Sú, efnahags-
leg aðstoð, sem vesturveldin
veiti Afríku, eigi að gerast í
formi einskonar Marshallað-
stoðar fyrir Afríku og jafnvel
helzt á vegum Sameinuðu
þjóðanna. Slík hjálp muni
koma Afríku að mestum notum
og þá þurfi Bandaríkin eða
vesturveldin heldur ekki að
hljóta skell, þótt einhverri hers
höfðingjastjórninni sé steypt
úr stóli. Þ.Þ.