Tíminn - 12.03.1966, Síða 5

TIMINW
5
<$■
. fmum —i
Útgefandl: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Framfcvæmdastjóri: Kristján Benediktsson. Ritstjórar: Þórariim
Þórarinsson (áb). Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og Indriði
G. Þorsteinsson. Fulitrúi ritstjómar: Tómas Karlsson. Aug-
lýsingastj.: Steingrímur Gislason. Ritstj.skrifstofur 1 Eddu-
húsinu, símar 18300—18305. Skrifstofur, Bankastræti 7. Af-
grelðslusími 12323. Auglýsingasimi 19523. Aðrar skrifstofur,
sími 18300. Askriftargjald kr. 95.00 á mán. lnnanlands — í
lausasölu kr. 5.00 eint — Prentsmiðjan EDDA h.f.
Alþýðusambandið
fimmtugt
Aíþýðösaniband Islands á fimratugsafmæli í dag. Það
uar stofnað 12. marz 1916, og var þá þegar einn gildasti
þá±tra±m 1 þeirri Hftaug, sem undin var ungu sjálfstæði
íslands, sem þá var í reifum. Hinn fyrsti stakkur samtak-
anna var í eimu pólitískur og faglegur. Þeim var í senn
ætlað að vera stéttarborg að erlendri skipan verkalýðs-
mála og baráttuvirki gegn fastsætinni og íhaldssamri
ráðastétt, sem lengi hafði setið yfir hlut alþýðu, oft
og einatt í skjóli erlends valds á íslandi.
Alþýðusambandið var því hornsteinn í pólitískri upp-
byggingu og sveit í þjóðmálasókn frjálslyndra manna,
sem vfldu brjóta af sér viðjar og veita nýjum straumum
lýðréttinda og betri almennra lífskjara í æðakerfi hins
nýja íslenzka ríkis. Hliðstæð stéttarsamtök og pólitískir
flokkar voru stofnaðir um sama leyti og settu sér svipuð
markmið og skipuðu sér í fylkinguna ásamt alþýðusam-
tökunum. Þessi mikla og samvirka fylking hratt síðan
fram mestu umbótaöldu, sem þjóðin hefur þekkt.
Pólitísk átök hafa oft verið mikil í Alþýðusamband-
mu, en þrátt fyrir það hafa samtökin þó orðið víðtæk-
ari og ópólitískari stéttarsamtök með árunum og við-
fangsefnin breytzt.
Framan af árum var kjarabaiáttan einhliða og ein-
fóld í sniðum og oft hörð og óvægin. Með síaukinni
tækni, verkaskiptingu og fjölþættari þróun þjóðlífsins,
hefur kjarabaráttan breytzt mjög, og nýjar kröfur eru
gerðar til ASÍ sem stofnunar. Nú skiptir kjararannsókn-
in og rök hennar oft meginmáli í launadeilum. Eitt brýn-
asta verkefnið er, því að ASÍ komi upp eigin hagfræði-
stofnun. Annað meginverkefni er að stofna verkalýðs-
málaskóla, því að forysta í verkalýðsmálum krefst nú æ
meiri haglegrar og félagslegrar þekkingar.
Þótt alþýðusamtökin hafi á liðinni hálfri öld lyft mörg-
um Grettistökum, munu þau stærri, sem bíða. Þau hafa
gerbreytt lífskjörum vinnandi fólks á landinu og lyft
þjóðinni allri, og þakkarskuld hennar fyrir það er mikil.
Bezta ósk ASÍ til handa á þessum tímamótum er sú,
að þeim megi af enn meiri giftu takast að ráða fram úr
viðfangsefnum framtíðarinnar.
Þjóðin öll þakkar starf ASÍ í hálfa öld og óskar því
mikilla framtíðarsigra.
Alþýðuflokkurinn
Alþýðuflokkurinn og Alþýðusambandið eru tvíburar.
Leiðirnar lágu mjög saman framan af árum, og nú er
hann fimmtugur. Hann var einn af hornsteinum alþýðu-
sóknarinnar á íslandi með fengnu sjálfstæði. Framfara-
sigrar hans framan af árum voru miklir og margir,
meðan hann hafði samfylgd við önnur framfarasamtök.
Samstarf Aiþýðuflokksins og Framsóknarflokksins varð
þjóðinni giftudrjúgt, og margt væri nú öðru vísi og verr
á vegi statt i lífi þjóðarinnar, ef Alþýðuflokksins hefði
ekki notið við. Framsóknarflokkurinn á Alþýðuflokknum
miklar og góðar þakkir að gjalda fyrir samstarfið við
mörg og stórbrotin framfaramái. og þess er vert að
minnast á fimmtugsafmæli Alþýðuflokksins. Hins er
rétt að óska, að hann megi í næstu framt.íð finna hinn
fyrri grundvöll sinn og vaxa á honum til nýrrar reisnar
og sóknar að framfaramálum alþýðustéttanna á íslandi.
Alþýðuflokkurinn 50 ára
FORMENN ALÞÝÐUFLOKKSINS 1916—1965
Hannibal Valdimarss. Haraldur Guðmundss. Emll Jónsson
1952—1954 1954—1956. síðan 195«.
AlþýSuflokkurinn er fiinmtíu
ára í dag. Hann er elztur núv.
stjórnmálaflokka, en litlu munar
þó á aldri lians og Framsóknar
flokksins, sem verður fimmtugur
í desember næstk. Stofnun þess
ara tveggja flokka markaði alger
þáttaskil í stjómmálasögu lands
ins. Fram að stofnun þeirra hafði
stjórnmálabaráttan fyrst og
fremst snúizt um afstöðuna lil
Dana og flokkaskipunin markazt
af því. Eftir stofnun Alþýðu-
flokksins og Framsóknarflokks-
ins færist stjórnmálabaráttan yf-
Íir á það svið að snúast fyrst og
fremst um innanlandsmálin. Sam
eiginlega voru þessir flokkar
merkisberar framsóknar og fram
1 fara í félagslegum og verklegum
| efnum og mun næsta torvelt að
benda á nokkurt meiriháttar um
bótamál, sem hrundið hefur verið
fram seinasta aldarhelminginn og
annar hvor þeirra hefur ekki átt
frumkvæði að.
Stofnun Alþýðuflokksins.
Emil Jónsson utanríkisráð'herra
núv. fonmaður Alþýðuflokkins,
hefur í ritinu „Kjósandinn, stjórn
málin og valdið", sagt frá stofn
un Alþýðuflokksins á þessa leið:
„Jafnaðarstefnan og verkalýðs-
hreyfingin berst hingað út til
íslands á síðustu árum fyrri
aldar. Voru þá stofnuð uokkur
verkalýðsfélög, bæði í Reykjavik
og á nokikrum stöðum úti um
land. Flest þessara félaga urðu
ekki langlíf, en þau voru fyrsti
lífsneistinn. Fyrsta félagið, sem
enn lifir og starfar, er prentara
félagið, sem ’stofnað var 1897.
Eftir aldamótin koma svo til ný
félög hvert af öðru: Dagsbrúm i
Reykjavík 1906, Hlíf í Hafnar-
firði 1907, Verkamannafélagið
Framsókn 1914, Bókbandssveina
félagið í Reykjavík 1915 og síðan
hvert af öðru. Á þessu^ tíma-
bili komu líka við sögu margir
ungir menn, sem dvalizt höfðu
i erlendis og kynnzt þar verkalýðs
hreyfimgunni og jafnaðarstefn-
unni. Urðu nokkrir þeirra ómet
anlegir stuðningsmeni) brautryðj
endanna, tóku mjög virkan þátt
í starfi þeirra og hvöttu til dáða.
Má þar fyrstan telja til Ólaf Frið
riksson, og fleiri mætti nefna
þótt það verði ekki gert hár. —
1915 gerist það svo, að fimm
verkalýðsfélög í Reykjavík kjósa
hvert um sig tvo menn til þess,
eins og stendur í fundargerðabók
þeirra 10-menninganna, „að semja
lög fyrir væntanlegt verkamanna
saimband á fslandi." Fulltrúamir,
er félögin höfðu valið til þessa
starfs, voru
Frá Verkamannafélaginu Dags-
brún: Ólafur Friðriksson og Ottó
N. Þorláksson. Frá Hásetafélagi
Reykjavíkur: Guðleifur Hjörleifs-
son og Jónas Jónsson frá Hriflu.
Frá Verkakvennafélaginu Fram-
sókn: Jónína Jónatansdóttir og
Carolína Siemsen. Frá Bókbands
sveinafélaginu: Þorleifur Gunn-
arsson og Gísli Guðmundsson.
Frá Hinu íslenzka prentarafé-
lagi: Guðjón Einarsson og Jón
Þórðarson.
Jónas Jónsson frá Hriflu hafði
farið tvítugur utan og dvalizt
við nám í fjögur ár á ýmsum
Íhelztu menntasetrum Evrópu.
Þar kynntist hann mennta- og
umbótastefnum, sem efst voru
á baugi þá, og þar á meðal verka
lýðshreyfingunni og jafnaðar-
stefnunni. Hann hefur greilega
átt mikinn trúnað meðnefndar
manna sinna, því að honum var
falið að semja upplcast að lögum
sambandsins. Á stofnfundinum
var hann einnig kosinn í nefnd
til að semja stefnuskrá fyrir
sambandið. —
Alþýðusamband íslands var
svo stofnað 12. marz 1916. Það
var hvort tveggja í senn, sam-
band verkalýðsfélaganna í land-
inu og pólitískur flokkur, sem
starfaði á vettvangi sveitarstjórn
anmála og þjóðmála. Það tókst á
hendur að sameina verkalýðsfé-
lögin til baráttu fyrir kaup- og
kjaramáluim við atvinnurekend
ur, og það haslaði sér völl í bæjar
og sveitarstjórnum annars vegar
og á Alþingi hins vegar, til þess
að berjast þar fyrir hagsmuna-
málum alþýðustéttanna.
Að stofnun Alþýðusambandsins
stóðu, auk þeirra fimm Reykjavík
urfélaga, sem áður er getið, tvö
verkalýðsfélög úr Hafnarfirði,
Verkamannafélagið Hlíf og Há-
setafélag Hafnarfjarðar, og voru
þannig sjö félög, sem að stofn
uninni stóðu. —
Ottó Þorláksson var kjörinn
fyrsti forseti sambandsstjórnar
og Jón Baldvinsson ritari. En
um haustið í nóvember 1916, á
fyrsta sambandsþinginu, var Jón
Baldvinsson kosinn forseti þess.
Gegndi hann því starfi síðan í
rúm 20 ár.“
Tengsli Alþýðusambandsins og
Alþýðuflokksins héldust til árs
ins 1940, en þá voru þessi sam-
tök aðskilin. Mörgum kann nú
að finnast að upphafleg tengsli
þessara aðila hafi verið óeðlileg,
en þau voru sniðin eftir erlend
um fyrirmyndum, sem höfðu þólt
gefast vel og haldazt enn að
mestu í Bretlandi og á Norður
löndum. Reynslan hefur sýnt, að
verkalýðshreyfingin er ekki
sterk, nema hún styðjist við sterk
an flokk á stjórnmálasviðinu.
Annars getur það, sem vinnst á
faglega sviðinu, tapazt á hinu
pólitíska.
Kjör verkafólks 1916.
í Skinfaxa 1916 er grein eftir
Jónas Jónsson, þar sem hann
bregður upp mynd af því, hvern
ig kjörum alþýðu manna í bæj-
unum var háttað, þegar Alþýðu
sambandið og Alþýðuflokkurinn
komu til sögunnar:
„En nú er komin upp önnur
alþýðustétt en bændur. Árlega
fjölgar hinum fátæku kauptúna
búum, verfcamönnum á sjó og
landi. Þessi stétt er önnur fjöl-
mennasta stétt í landinu og í sam
einingu við sveitamenn skapar hún
þjóðarauðinn. En verkamenn hafa
ekki haldið saman, fyrr en ef
telja skyldi síðustu misserin, „Yfir
stéttin" hefur farið með óskorað
vald íyrir hönd verkamanna, en
„árangurinn" óglæsilegur. Almenn
fátækt, húsakynni, fæði og fatnað
ur af lélegasta tagi. Stundum
heil fjölskylda í einu kjallaraher
bergi, og ekkert eftirlit að hálfu
þjóðfélagsins. Bækur litlar sem
engar. Skólar engir né uppfræðsla
eftir barnasfcólum sleppir. Eftirlít
með bátum og skipum sama og
ekki neitt, enda slys og drukknan
ir tíðari en með nokkurri annarri
þjóð. Lítið sem ekkert gert lil að
bæta úr neyð forsjárlausra sjó-
mannabarna. Á togurum verri
vinna en nokkurn tima hefur
þekkzt áður hér á landi, og er
viss leið til bráðrar úrkynjunar,
ef efcki er við gert samanber vinnu
vísindi o. s. frv.) Og til að kóróna
þetta allt, eru skattarnir til almenn
ingsþarfa lagðir langþyngst á þessa
niðurbældu stétt.
Lengi mætti telja, en þess þarf
ekki. Tilætlunin sú ein, að vekja
athygli góðra og atthugulla manna
á því, að hér er voðalega mikið
viðfangsefni. Þeir, sem hafa átt
að hafa forsjá með verfcamönnum,
hafa skammarlega vanrækt sitt
starf. En ef kauptúnabúar vildu
nú hjálpa sér sjálfir? Ekki ættu
drenglyndir menn í sveitum að
verða til að kasta fyrsta steinin
um. Bændur ættu að minnast þess,
að ekkert hefur bjargað þeim,
nema félagsskapur þeirra og
atorka“.
Fjórar stoðir.
Þótt Jónas Jónsson væri helzti
eða einn helzti hvatamaðurinn að
stofnun Alþýðusambandsins og
Alþýðuflokksins, skipaði hann sér
ekki þar í sveit. Hann taldi ebki
mögulegt, eins og aðstæður voru
þá, að bændum og verkamönnum
yrði samfylfct í sama flokki, held
ur yrðu flokkarnir að verða tveir,
en góð samvinna ætti að haldast
milli þeirra. Þess vegna vann Jón-
Framhald á bls. 1,