Tíminn - 27.04.1966, Blaðsíða 5

MIÐVIKUDAGUR 27. apríl 1966
Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Framkvæmdastjóri: Kristján Benediktsson Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb). Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og indriði
G. Þorsteinsson. Fulltnii ritstjómar: Tómas Karlsson Aug-
iýsingastj.: Steingrímur Gíslason Ritstj.skrifstofur t Eddu
húsinu, simar 18300—18305 Skrifstofur. Bankastræti 7 Af
greiðslusími 12323. Auglýsingasími 19523 Aðrar skrifstofur,
simi 18300. Askriftargjald kr 95.00 á mán innanlands — í
lausasölu kr. 5.00 eint. — Prentsmiðjan EDDA hj.
Emstæð framkoma
dómsmálaráðherra
í umræSunum í neSri deild Alþingis um álsamning-
inn, hefur Jóhann Hafstein ekki sízt reynt að réttlæta
gerðardómsákvæðið með því, að Framsóknarmenn hafi
alltaf vitað um það og ekki gagnrýnt það fyrr en nú.
Alveg sérstaka áherzlu hefur hann þó lagt á þá fullyrð-
ingu, að Ólafi Jóhannessyni hafi verið sýnt fyrsta upp-
kastið, sem íslenzka rikisstjórnin hafi gert að gerðar-
dómsákvæði, og hann þá ekkert haft við það að athuga.
Síðan hafi gerðardómsákvæðið batnað í meðförunum og
þó gagnrýni Ólafur nú það, sem hann hafi ekki talið
neitt athugavert áður. Bæði dómsmálaráðherrann og
Mbl. hafa lagt kapp á að gera Ólaf Jóhannesson tortryggi
legan á þennan hátt.
Álsamningurinn er nú kominn til efri deildar og
notaði Ólafur Jóhannesson fyrsta tækifærið þar til að
hnekkja þessum áburði ráðherrans. Ólafur s'kýrði frá
því, að lögfræðingur sá, sem mest hefur unnið að álsamn
ingnum, Hjörtur Torfason, hafi sýnt sér umrætt upp-
kast sem trúnaðarmál. Á umræddu uppkasti og endan-
legum ákvæðum álsamningsins er sá meginmunur, að
samkvæmt uppkastinu átti Hæstiréttur að skipa odda-
manninn, ef; til gerðardóms kæmi, en samkvæmt ál-
samningnum á forseti Alþjóðadómstólsins að gera það.
Samkv. uppkastinu átti gerðardómurinn því að vera ís-
lenzkur, en samkvæmt álsamningnum verður hann út-
lendur. Umsögn Ólafs Jóhannessonar, sem var gefinn í
algerum trúnaði, fjallaði því um allt annað gerðardóms-
fyrirkomulag, en það^ sem samið var um.
Framkoma dómsmálaráðherra í þessu máli er eins
fordæmanleg og verða má. Hann vitnar ekki aðeins til
umsagnar, sem er gefin í trúnaði, heldur raunverulega
segir alrangt frá henni, þar sem hún er gefin um allt
annað gerðardómsfyrirkomulag en felst í álsamningn-
um. Þegar þessu er mótmælt í neðri deild, tekur hann
ekki orð sín aftur, heldur lætur Mbl. herða á brigzlunum
í garð Ólafs Jóhannessonar. í þeim löndum, þar sem
mestar kröfur eru gerðar til stjórnmálamanna, myndi
slík framkoma höfuðgæzlumanns laga og réttvísi þykja
brottfararsök. Þess er skemmzt að minnast, að brezkur
ráðherra varð að láta af embætti vegna þess að hann
gaf þinginu rangar upplýsingar.
Atvik þetta sýnir, að því verri verður hlutur forustu-
manna álsamningsins, sem málið er meira rætt. Upp-
kastið, sem ríkisstjórnin leggur fyrst fram, sýnir, að hún
hefur í fyrstu viljað standa á íslenzkum málstað og hafa
gerðardóminn íslenzkan. Hinsvegar lætur hún undan fyr-
ir tortryggni svissnesku álkonunganna í garð íslenzkra
dómstóla og heykist að lokum svo fullkomlega, að hún
fellst á það, að gerðardómurinn verður útlendur. Svo
fullkomlega gefst dómsmálaráðherrann upp, að hann
reynir að túlka það sem íslenzkan sigur! Næstum allar
samningaviðræðurnar um álsamninginn einkenndust af
slíku undanhaldi og uppgjöf ríkisstjórnarinnar. Þegar
dómsmálaráðherrann treystir sér ekki lengur til að
verja þetta, er gripið til þess ráðs að snúa út úr og segja
villandi frá trúnaðarviðtölum ef vera mætti, að þannig
væri hægt að draga andstæðinga með sér ofan í svað-
ið. Hliðstæður atburður hefur ekki gerzt á Alþingi áður
og verður hann vonandi einstæður — alveg eins og það
verður vonandi einstætt, að Alþingj samþykki eins óað-
gengilegan samning og álsamningurinn er.
TEMðNN
■■■ ...
‘t Ritst|órnargrein úr „The Economist'
Iran eykur í sívaxandi mæli
skipti sín við kommunistalöndin
Það hefur áhrif á afstöðu frans til vesturveldanna
FYRIRHUGUÐ ferð Irans-
Iranskeisari
keisara til Júgóslavíu er önn-
ur ferð hans til kommúnistarík
is. Hann fór til Rússlands síð
astliðið sumar og þessi för
hans nú ti! Júgóslavíu er nýtt
dæmi um þá hröðu breytingu,
sem stefna Irans í utanríkismál
um hefir tekið að undanförnu.
Upp úr 1950 var sambúð Persa
og Rússa óvinsamleg, en nú
aukast samskipti Irans og
kommúnistaríkjanna hröðum
™ skrefum.
S. l.'tvö ár hafa nýir verzl-
unarsamningar verið gerðir og
viðskipti við hálfa tylft Aust-
ur-Evrópuríkja aukizt mjög
ört. Fyrir skömmu var gerður
samningur um sölu 100 millj.
dollara virði af hráolíu til
Rúmeníu á tíu árum gegn vél-
um og vélbúnaði til þungaiðn
aðar og er samningurinn tákn
rænn um þessi nýju viðskipti.
Pólland, Ungverjaland og
Tékkóslóvakía hafa boðið Iran
greiðslufrest á vörukaupum fyr
ir allt að 40 millj. dollara og
er nú verið að ræða um, hvern
ig haga skuli þessum viðskipt
um. Viðskiptin eru enn • um-
fangslítil, en kaup Persa á
iðnbúnaði í Austur-Evrópuríkj
■ unum aukast stöðugt og þeir
greiða með sínum gömlu út-
flutningsvörum, svo sem baðm
ull og þurrkuðum ávöxtum.
ALLAR þessar ráðstafanir
eru fyrst og fremst afleiðingar
af auknum tengslum milli
Persa og Rússa. Árið, sem
leið, keyptu Rússar meira en
nokkur önnur ein þjóð af út
flutningsvörum Persa, eða um
fimmtung alls útflutningsins.
Persar hétu því hátíðlega árið
1963, að leyfa ekki eldflauga
stöðvar erlendra aðila á landi
sínu, né aðrar stöðvar til á-
rása á Sovétríkin. Strax á eftir
gerðu Persar og Rússar ýmsa
samninga til langs tíma sín í
milli. Rússar eru búnir að
halda fyrstu iðnsýningu sína
í Teheran, fast áætlunarflug er
hafið milli Teheran og Moskvu
og samningar um menningar-
leg málefni standa yfir.
Ríkin tvö hafa samvinnu um
stíflugerð við ána Aras, sem
er á landamærum ríkjanna.
Vatnið verður jöfnum höndum
notað til raforkuframleiðslu og
áveitu. Framkvæmdir eru kost
aðar af rússnesku láni, sem
svarar til 36 milljóna dollara,
og er einnig ætlað til greiðslu
á tækniaðstoð Rússa við endur
bætur á fiskveiður Persa og
byggingu korngeyma, sem
Rússar eru að reisa til og frá
um landið.
Aukin samskipti Rússa og
Persa náðu hámarki í des-
ember í vetur, þegar þeir und
irskrifuðu samning um lánveit
ingu af Rússa hálfu, sem svar-
ar til 286 milljóna dollara, og
á að ganga til byggingar stál-
iðjuvers og vélaverksmiðju, og
ef til vill iðjuvers tii fram-
leiðslu landbúnaðaráhalda
Stáliðjuverið á í byrjun að
geta framleitt 600 þús. smálest
ir af stáli á ári, en síðar á að
stækka það svo að afköstin
komist upp í 1200 þús. smálest
ir á ári. Samtímis eiga Rússar
að hjálpa Persum við að leggja
jarðgasleiðslu fyrir 450 milljón
ir dollara frá olíulindum Irans
til lýðveldanna í sunnanverð
um Sovétríkjunum.
ÞESSIR samningar eru á-
kaflega mikilvægir. Persar
hafa í að minnsta kosti 20 ár
þráð að koma upp stáliðjuveri.
En samningar hafa ekki tekizt
við Bandaríkin eða Vestur-Evr-
ópuríki, þrátt fyrir endurtekn
ar tilraunir og málið var orðið
mjög pólitískt. Á þennan hátt
veita Rússar Persum aðstoð
til að stíga stærsta skrefið á
leið sinni til þungaiðnaðar. Af
samningunum leiðir, að marg-
ar tylftir rússneskra tækni-
manna fara til Irans og Rúss-
ar þjálfa mörg hundruð
persneskra tæknimanna.
Til mótvægis þessum við-
skiptum hafa Persar samtímis
gert samninga við bandarísk
fyrirtæki um framkvæmdir í
olíuefnaiðnaði fyrir meira en
140 milljónir dollara. Ennfrem
ur er sennilegt, að fyrirtæki
frá Vesturlöndum taki með
samningi að sér ýmsa hluta af
lagningu hinnar miklu gas-
leiðslu til Sovétríkjanna.
Árangur alls þessa hlýtur að
verða sá, að Iranskonungur geti
í miklu ríkari mæli en áður
farið meðalveginn milli Aust-
urs og Vesturs. Breytingin á
sér margar orsakir. Bætt sam-
búð Austurs og Vesturs hefir
sitt að segja. Ennfremur er
Iranskeisari sannfærður um,
að ýmislegt hafi' breytzt í
Sovétríkjunum sjálfum. Valda
menn þar hafi nú miklu meiri
áhuga á samvinnu en bylt
ingu og Iran stafi því ekki
framar hætta úr þeirri átt. Og
enn kemur til, að frumkvæðið
að auknum skiptum við Rússa
hjálpar stjórn landsins heima
fyrir. Hún er þá ekki jafn ber
skjölduð og áður fyrir gagn-
rýni vinstri-sinnaðra andstæð
inga. Stjórnin sýnir muriu
meira sjálfstæði en áður í ut
anríkismálum og hefir það haft
mjög heillavænleg áhrif á af-
stöðu almennings til hennar.
Að lokum ræður gjaldeyris-
ástand ríkisins miklu um. Pers
ar hafa reynt mjög að auka iðn
væðingu sína, örvað efnahags
lífið og keypt hergögn í aukn
um mæli. Állt hefir þetta vald
ið miklum greiðsluhalla í utan
ríkisviðskiptum landsins. Við
skiptin við kommúnstaríkin eru
vinsæl af því, að þau fara fram
á vöruskiptagrundvelli og láns
vextir eru lágir. Árið 1970 er
gert ráð fyrir, að Persar selji
Rússum jarðgas úr leiðslum sin
um fyrir 66 milljónir dollara
á ári. Með þessu móti ætti að
mega greiða niður rússnesku
lánin á fáum árum.
TALIÐ ER, að Iranskeisari
hafi haft aukin viðskipti við
kommúnistaríkin í huga, þeg-
ar hann varaði óvænt við því
snemma í marz í vetur, að Pers
ar kynnu að leita fyrir sér um
vopnakaup og kaup á iðnaðar
varningi á nýjum mörkuðum,
ef tekjur af olíusölu hækkuðu
ekki örar en þær hefðu gert
að undanförnu og viðskipta-
kjör bötnuðu ekki að mun á
hinum gömlu mörkuðum. Þessi
ummæli hafa verið talin fela
í sér dulbúna hótun um að
snúa sér einnig til Rússa um
vopnakaup, enda þótt að eng
inn ráðherra í írönsku stjórn
inni hafi fengizt til að viður
kenna, að keisarinn hafi átt
við þetta í ummælum sínum.
Bandaríkjamenn hafa ekkert
við það að athuga, að Rússar
taki þátt í eflingu efnahagslifs
Irans, en þeir hefðu sennilega
tilhneigingu til að taka í
taumana ef úr vopnakaupum
yrði. En Iranskeisari er ekki
jafn viðkvæmur og áður fyrir
ýtni af hálfu Bandaríkja-
manna. Hann heldur, efalaust
áfram að þreifa fyrir sér af
varfærni um nýjar leiðir f
utanríkismálum. En fáir draga
í efa, að honum sé alvara, þeg-
ar hann lýsir yfir, hvers hann
óski og skýri frá möguleikum
'b að öðlast það. .