Tíminn - 26.05.1966, Page 14

14
FIMMTUDAGUR 26. maí 1966
EYJAMENN í SURTSEY
Framhald af bls. L
€n ferðaútbúnaður frá því fyr-
irtæki hefur reynzt þeim félög-
um frábærlega vel. Þeir dvöldu
á eyjunni á þriðju klukkustund
og gengu um hana. Þar sem
eyjan var öll svo svört lá bein-
ast við að kalla eyjuna Svart-
ey og skrifuðu þeir það nafn á
tjaldið og á miða. Fjórmenning
amir höfðu lofað Þorleifi Ein-
arssyni, jarðfræðingi, að taka
sýnishorn af gosefnunum, en
það gerðu þeir einnig er þeir
gengu á Syrtling fyrir tæpu
ári. Grófu þeir um hálfs metra
djúpa holu og tóku sýnishorn,
sem voru send til Atvinnudeild
ar Háskólans.
Fjórmenningarnir gengu
nærri gosgígnum, en skyndi-
lega jókst krafturinn í gosinu
og glóandi hnullungar féllu rétt
hjá þeim og biksvört vikurský-
in færðust óðfluga nær. Þeir
tóku þá til fótanna og hlupu
upp á líf og dauða niður að
flæðarmálinu og sluppu naum-
lega undan glóandi hnullung-
um, en urðu aftur á móti kol-
svartir af vikurfallinu.
Yfirborð eyjunnar er mjög
laust í sér, enda mest vikur-
salli. Eyjan er geysilega löng,
allt að kílómeter að lengd, en
mesta hæð hennar er 40—50
m. Landganga er auðveld í
austanátt.
Frá því á föstudag hefur vind
áttin breytzt og er tjaldið, sem
þeir félagar reistu, nú að mestu
kbmið í kaf. Taldi Páll, að fall-
ið hefði um metersþykkt lag
af vikri frá því á föstudag.
FRÍMERKI
Fyrtr hvert tsienzkt fri
merki. sem þér sendið mer
fáið þér 3 eriend Sendið
minnst 36 stk
JÓN AGNARS,
P.O Bo> 965.
Reykjavfk
Svartey liggur í um kílómet-
ers fjarlægð vestur af Surtsey.
Páll sagði að lokum, að þeir
hefðu siglt rétt hjá Surtsey
og hefði þá rokið úr gígnum.
Á einum stað hefði brotnað
framan af klöpp, og glytti þar
í glóð. Svo virðist sem sjórinn
hafi sorfið allmikið af eyjunni
að undanförnu.
Þess má geta til gamans, að
þegar þeir félagar gengu á
land á Syrtlingi, höfðu þeir
með sér skilti, er þeir settu
upp á eyjunni og á því stóð:
„Allir velkomnir. Eyjamenn" og
„Komið fljótt aftur“.
BARÞJÓNAMÓT
FramhaJd af bis. 3.
leggja fram drög að lögum fyrir
norrænu samtökin.
Samtök barþjóna hafa engin af-
skipti af kjaramálum meðliima
sinna, en vinna að því að efla og
bæta menntun og starf barþjóna,
og í því skyni hafa þau komið
upp skóla í Luxemburg, og gefið
út bók um framreiðslu og gerð
drykkja og þar eiga íslendingar
þrjár uppskriftir.
Hér á landi þurfa barþjónár að
vera útlærðir framreiðslumenn og
þurfa auk þess að vinna í tvö ár
á bar áður en þeir eru teknir í
Barþjónaklúbb íslands, en stjórn
hans skipa nú þessir menn: Símon
Sigurjónsson formaður, Daníel Stef
ánsson varaform. Viðar Ottesen
ritari, Róbert Kristjónsson gjaldk.
og Jón Þór Ólafsson meðstj.
HUGSANLEG AÐFERÐ
Framhald af bis. 9.
an kafla í suðurbakkanum: 5.4°,
5,3°, 5,2°, 5,1° 5,0°, 4,1°, 4,0°,
4,4°, 4,3°, 4,2° og 4,1°. Að-
eins tvær af þessum tölum (4,1°
og 4,0° í miðri röðinni) sýna
nokkra óreglu í hinni jafnfall
andi hitastigslínu niður eftir
gljúfrinu. Þessar mælingar eru
teknar upp úr skýrslu eftir Sigur
jón Rist, því að hans mælingar,
gerðar i sept. 1959, eru bæði fleiri
'og nákvæmari en mínar, gerðar
fyrr það sumar/ en hvorum
tveggja ber fyllilega saman.
ÞAKKARÁVÖRP
Mínar innilegustu hjartans þakkir til allra vanda-
manna og vina, sem heimsóttu mig á áttræðisafmæli
mínu og gerðu mér daginn ógleymanlegan Þakka all-
ar gjafir, öll blessuð blómin og heillaskeyti, sem voru
áttatíu, dálítið einkennilegt, að þau skyldu fylgja árun-
um. Sérstaklega þakka ég Jóhannesi úr Kötlum fyrir
kvæði, sem hann flutti.
Með hjartans kveðju. í Guðs friði.
Steingrímur Samúelsson.
Maðurinn minn, faðir, tengdafaðir og afi,
Björn Jóhann Aðalbjörnsson
Skipasundi 35
verður jarðsettur föstudaginn 7. maf frá Fossvogskirkju kl. 10.30
Athöfninni verður útvarpað.
Petrína Friðbjörnsdóttir,
dætur, tengdasynir og barnabörn.
WWWWIHWIIWIBIIMf, Wliwn
Innilegar þakkir sendum við til allra þeirra, sem auðsýndu okkur
samúð og vináttu vegna andláts móður okkar tengdamóður og
systur,
Margrétar Jónsdóttur
frá Kirkjubæ.
Páll Guðmundsson,
Elísabet Guðmundsdóttir,
Hildur Guðmundsdóttir,
Margrét Guðmundsdóttir,
Guðrún Guðmundsdóttir,
tengdabörn og systur.
_______TÍMINN________________
Hin mikla, fullkomna lindá
Ytri-Rangá, kemur upp í Rangár
botnum, skammt austur af Búrfelli
en handan Þjórsár. Upptakakvísl-
arnar eru tvær og hvor um 1,5
km löng, áður en þær koma sam-
saiman. Upptök annarrar nefn
ast Eystri-, hinnar Ytribotnar,
(einnig í sömu^ röð: Suður- og
Norðurbotnar). í hvorum tveggja
koma upp margar stórar lindir
undan hraunbrúnum.
Aðeins 1 km vestar rennur
Þjórsá fram um þetta hraunhaf,
því. nær samsíða Ytribotnia-
kvíslinni. Þjórsá er þar nokkrum
metrum hærri, enda rennur hún
uppi á yngsta Tungnárhrauninu.
iStaðhættir benda eindregið til, að
yatnið, sem upp kemur í Rang
árbotnuin, sé að einhverju leyti
leki úr Þjórsá. En hitastig vatns-
ins í lindunum er vísbending unp,
hverjar þeirra séu þaðan ættaðar.
f Eystribotnum hefur mér mælzt
hiti í lindum sem hér segir; 3,1°
(maí 1947) og 3,0° í mörgum eða
öllum lindunum (júlí 1952.) — í
Ytribotnum mældist í efstu lindun
um við austurbakka kvíslarinnar
4,0° (í-júlí 1952) og raeðar við
sama bakka 3,1° (maí 1947). En
við vestri bakkann, í stórum lind
um, sem koma úr átt frá Þjórsá,
reyndist mun hlýrra, 4,5°, (júní
1948), 4,9° (ágúst 1948) og 4,7°
(júlí 1952).
Hið háa hitastig lindanna í ytri
(vestri) bakka Ytribotna, sem
einnig er nokkuð breytilegt og
virðist hærra haust en vor, stafar
eflaust af því, að þetta vatn hefur
áður runnið ofanjarðar. Ekki er
þó svo að skilja, að það hafi allt
horfið úr Þjórsá á stuttum kafla
gegnt Rangárbotnum, heldur heg-
ur það sigið niður úr botni henn
ar víðs vegar allt ofan frá Tungn
ármynni og ef til vill engu síður
úr Tungná þar fyrir ofan, og ef-
laust er nokkur hluti þess ættaður
úr smáánni Ifelliskvísl, sem sígur
í Tungnárhraunin og kemst mjög
mislangt ofanjarðar eftir tíðarfari.
Úr öllum þessum ám sígur mest
vatn niður í hlýviðri á sumrin, því
að þá eru þær mestar og flæða
meira en ella upp úr þeim hluta
farvegarins, sem bezt hefur þétzt
af leirgruggi þeirra. En í þessum
vatnavöxtum eru árnar einnig hlý
astar (t.d. oft 10—/15°)), og af
þeim sökum verður hiti lindanna
í Ytribotnum hærri en meðalhiti
ánna, sem vatnið er ættað úr.
Um Rangárbotna er mikil
mjódd á Tungnárhraununum. Þar
hafa þau öll troðizt fram um
þrengsli milli Sauðafellsöldu að
austan og Búrfells að utan og eru
aðeins 2 km breið. Nú vitum við
einnig þykkt þeirra, og er það að
þakka jarðborun, sem þarna var
gerð á vegum raforkumálastjórn
arinnar fyrir fáum árum. Hraun-
in liggja þarna í sex eða sjö lög
um hvert yfir öðru, og er hvert
lag runnið í einu eldgosi, hið elzta
(neðsta) fyrir um 8 þúsund,
hið yngsta (efsta) fyrir um 3—4
þúsund árum. Samanlögð þykkt
þeirra er 100 m og eru með talin
nokkur millilög og allt að 15 m
þykkt yfirlag, hvor tveggja að
mestu úr mjög grófum vikri. Öll
hraunin eru Tungnárhraun, runn
in langt 'að, fyrst um 30 km veg
ofan með Tungná og síðan um 18
km niður með Þjórsá, en fyrir neð
an mjóddina um Rangárbotna,
taka þau enda hvert af öðru, og
þegar kemur niður að efstu bæjum
í Landsveit, virðist aðeins eitt
þeirra eftir, það er hið firnastóra
Þjórsárhraun, sem er elzt Tungn-
árhrauna og nær alla leið út í sjó
fram af Flóanum í Árnessýslu.
Eins og þegar er getið, verður
Rangá að langmestu leyti til úr
grunnvatni, sem seytlar fram um
þessi hraun fyrir ofan botna henn
ar. En vitaskuld kemur ekki allt
það grunnvatn upp þar Einhver
hluti þess heldur áfram neðanjarð
ar fram hjá Rangárbotnum í hinu
100 m þykka lagi hrauna og vik-
urs. Við getum farið nokkuð nærri
um heildarrennsli grunnvatns
ins fram um þrengslin milli Búr
fells og Sauðafellsöldu, því að
megnið af því kemur fram aftur
í lindum niðri í Landsveit, þar
sem hraunin þynnast og flest
þeirra enda. Rennsli þessara linda
mun ebki hafa verið mælt nema
að litlu leyti, en ég mundi áætla
það samtals 20—25 m3/sek. Þar
af um 12 mVsek í Rangárbotn-
um, en að auki eru: Galtalækur,
Vatnagarðslækur Bjallalækur,
hluti af Lækjarósi, Minnivallalæk-
ur og lindir í bakka Þjórsár hjá
Nautávaði, Yrjum og Skarfanesi.
Á þessu svæði er meðalársúrkoma
(samkv. úrkomukorti eftir Öddu
Báru Sigfúsdóttur veðurfr.) um
1000 mm og þar sem þetta svæði
er 110 km2 að flatarmáli, berast
því loftleiðis um 6,7 m3 af vatni á
sek. að meðaltali. Nokkuð af því
vatni gufar upp. Á hinn bóginn
rennur eflaust nokkurt vatn burt
neðanjarðar af svæðinu, langmest
um hið mjóa framhald Þjórsár
hrauns til vesturs hjá Búðafossi í
Þjórsá. Að þessu athuguðu má
áætla rennsli grunnvatnsins fram
um sundið milli Búrfells og Sauða
fellsöldu laust ofan við Rangár-
botna um 20 m3/sek. Vegna skorts
á mælingum (sem er auðvelt að
gera) kann þessi áætlun að skakka
miklu, þó naumast meira en fjórð
ungi.
Hitastig lindanna undan hraun-
unum í Landsveit er hátt, eins
eins og vænta má vegna upp-
runa grunnvatnsins þar. Kaldasta
lind, sem ég hef mælt þar, 4,0°,
hjá Húsagarði við Rangá, kemur
undan syðstu totu hraunanna, ein
mitt þar sem þess er helzt að
vænta, að lekavatnið úr stóránum
sé orðið mjög útþynnt af úrkomu-
vatni. Annars staðar hefur mér
mælzt minnstur hiti í þessum lind
um 4,9° (vestan túns í Skarði) og
mestur 6,4° (austan túns í Skarði)
Hití köldustu lindanna er mjög
stöðugur en hinna hlýjustu nokk-
uð breytilegur, t.d. frá 5,6° upp í
6,4° í einni og sömu lind. Ekki
koma þó fram glöggar missira-
sveiflur af mínum mælingum, en
trúlegt, að svo yrði, ef oftar væri
mælt og reglulegar.
Til samanburðar við lindirnar í
Landsveit skal á það bent, að í
næstu sveit, á Rangárvöllum, kem
ur ekki síður upp fjöldi stórra
linda undan hraunbrúnum og þar
hagar svo til, að óhugsandi er, að
vatnið sé leki úr ám. í um 20 lind-
um, er ég hef flestar mælt mörg-
um sinnum og spretta upp víðs
vegar undan yzta jaðri Hekli>
hrauna á kaflanum frá Keldum um
Geldingalæk að Næfurholti, hef
ég fundið lægstan hita 1,7° og
hæstan 3,2°.
Meðalhiti lindavatnsins undan
Hekluhraunum mun nálægt 2,5°,
en undan Þjórsárhrauni í Land-
sveit nálægt 5,3°.
Að síðustu skulum við bregða
okkur í snögga kynnisferð austur
í Skaftafellssýslu. — Undan hraura
breiðunni miklu í Landbroti og
Meðallandi spretta upp margar og
stórar lindir. Ekki veit ég til, að
rennsli þeirra hafi verið mælt, en
það er augljóslega margfalt meira
en nemur úrkomunni á hraunun-
um. Þetta kemur ekki á óvart, því
kvíslar úr Skaftá renna út í hraun
in og síga þar niður. Flestar
hverfa í hraun 15—20 km fyrir
ofan (vestan) þær lindirnar, sem
ég hef helzt athugað. Þær athugan
ir e,ru sorglega fátæklegar, gerðar
í júlílok 1944, er ég var þarna á
ferð gangandi. Vatnshiti var sem
hér segir: 5,8° í Vellinkötlu sunn-
an við Þykkvabæ, 5.2° í lind við
silungaklakstöð hjá Seglbúðum
(því var klakstöðin þar sett, að í
hvergi í grenndinni fannst kald-!
ara vatn), 10,5° í Sýrlæk og 8 5°
i' Eldvatni, stórri lindá í Meðal-
landi. Tvær fyrstu mælingarn |
ar eru á lindum, sem fólk á næstu ‘
bæjum taldi allra linda kaldastar
þar um slóðir. Hinar eru gerðar
á lindavatni, sem er nokkuð að
runnið ofanjarðar, en þær sýna
samt mun meiri hita en gengur
og gerist í lindám og lindalækjum
jafnlangt frá upptökum. Senni-
lega er hvergi á íslandi hlýrra
kaldavermsl en í Landbroti og
Meðallandi.
Raunar er ekki sennilegt, að
stærstu lindirnar í þessum sveit-
um séu fullkomið kaldavermsl (þ.
e. jafnhlýjar vetur og sumar).
Skaftá er vissulega miklu hlýrri á
sumrin, og svo skammur vegur er
á milli þess, sem vatnið úr henni
sígur niður og kemur upp aftur
í lindunum, einkum vestan til í
Meðallandi, að varla eru hitasveifl
ur þess með öllu útjafnaðar í
þeim. En þetta er órannsakað.
Fullvíst er, að rennsli úr þess-
um lindum er nokkuð breytilegt,
og vart að efa, að það lagar sig
fyrst og fremst eftir vatnshæðinni
í Skaftá, þar sem hún kvíslast út
í hraunið. Með því að Skaftá er
jökulvatn, og langt að runnin, hlýt
ur hún að vera hlýjust nokkum
veginn samtímis því, sem hún er
vatnsmest, þ.e. á sumrin. Samt
ætla ég, að í lindunum verði hita
sveiflurnar nokkuð á eftir rennsl
issveiflunum og verður síðar
greint frá ástæðunni.
Samanburður á rennslis- og hita
sveiflum um nokkurra ára skeið,
annars vegar í Skaftárkvíslunum
og hins vegar í lindunum, sem af
þeim nærast, væri stórfróðlegur
um rennslishraða og annað hátta
lag grunnvatns í hraunum yfir-
leitt. í þessum sveitum hefur nátt
úran sjálf komið upp stórkostlegri
nannsóknarstöð, þar sem ekkert
vantar nema allra ódýrustu tækin
— og vísindamennina.
Þessi inngangur er nú orðinn
lengri en góðu hófi gegnir í blaða
grein. En sá, sem hefur haft þolin
mæði til að lesa hann með nokk-
urri athygli, og vænir mig ekki
um ósannsögli, mun nú þegar bú
inn að finna aðferðina til hita-
miðlunar í vatnsfalli. — Hún er
í sem stytztu máli sú, að hleypa
sólvermdu sumarvatni árinnar nið
ur í hraun eða vikra þar sem það
verður að grunnvatni, tefst mán-
uðurn saman, hitar upp bergið,
sem það seytlar um ,og kemur
loks fram aftur í líki hlýrra linda
með tiltölulega jöfnu rennsli.
TYRKLANDSSTJÓRN
Framhald af bls. 5.
ið á í sambúð Tyrkja og Banda
ríkjamanna.
Næsta mikilvægt er að slétta
misfellur og jafna ágreining,
þar sem Tyrkland er
nágrannariki Sovét-
ríkjanna og jafnframt eru í
landinu fjölmargar herstöðvar
Atlantshafsbandalagsins. f land
inu dvelja að minsta kosti 25
þúsund bandarískra hermanna
sem hafa hernaðarlegum skyld
um að gegna.
Eins og sakir standa virðist
þeirri skoðun aukast fylgi i
báðum stærstu flokkunum að
herinn hafi í hyggju að láta
stjórnmálin afskiptalaus með-
an stjórnmálamönnunum tekst
að veita þjóðinni ábyrga for-
ustu.
Demirel hefur nokkra sigur-
möguleika í sinni baráttu.
Hann tilheyrir nýrri gerð leið
toga og sýnist vera meiri fram
kvæmdamaður en stjómmála
maður. Áhugi hans á þróunar-
málunum og áþreifanlegum
framförum virðist geta leitt til
þess, að bæði herinn og íbúar
landsins sjái sér hag í þvf að
halda honum við völd og'draga
þannig vígtennurnar úr ólm-
ustu andstæðunum í tyrknesk-
um stjórnmálum, en barátta
þeirra hefur oft orðið ærið
heiftúðug.