Tíminn - 22.06.1966, Blaðsíða 9

MIÐVIKUDAGUR 22. júní 1966
T ungan er dýrasti
f jársjóður ykkar
Mörgum útlendingum hefur
lömguim þótt hálfkyndugt, Iiví-
líka ofurást við íslendingar ber
um til móðunmálsins okkar.
Þekn þykir það mörgum hverj
um mestu undrum sœta, að
við síkulum hafna öllum alþjóð
legum nýyrðum og gera ofck
ur far um, að tala sem allra
líkast því og þeir gerðu vík
ingarnir, sem uppi voru fyrir
þúsund árum og hjuggu mann
ok annan. Ef til vill er þnð
efckert undarlegt, þótt útlend
ingar undrist yfir þessari „sér-
vizku“ ökikar, þeir sjá vita
skuld ekkert hagnýti fólgið í
því að viðlhalda gamalli tungu,
s>em gerir þá hálfruglaða með
öllum sínum flóknu beygingar
endingum. Þeir vita vafnlaust
fáir, að málið og þær bókmennt
ir, sem á því hafa verið skapað
ar í gegnum aldirnar eru svo til
einu fornu menningarverðmret
in, sem við eigum, verðmæti,
sem ofckur þykir ámóta vænt
um og erlendu fóiki þykir um
hallir, kirfcjur og önnur verð
mætí sem þeir eiga frá liðinni
tíð. En okkur fslendingum er
það jafnan mikið gleðief'.ii, er
útlendingar leggja sig fram um
að læra mólið okfcar .og sfcynja
hvílíkt gildi það hefur fyrir
oklkur. Hér á landi er stödd
hollenzk stúlka í því Skyni að
viða að sér efni í doktorsrit
gerð um einhverja grein is-
lenzkra bókmennta. Er við frétt
um af henni greip o'kfcur for-
vitni samfara þióðanstolti og
héldum við á fund hennar og
báðum um viðtal. Paula Ver
meyden heitir hún, hávaxin,
björt yfirlitum og glaðleg í
viðmóti. Hún talar mjög góða
íslenzfcu, enda sagðist hún að-
spurð hafa dvalizt hér á árun
um ‘55—‘58 og lofcið próti i
íslenzfcu fyrir erlenda stúdent.a
við Háskóla íslands. Á þeim ár
um, sem síðan eru liðin hefur
hún verið við nám í hollenzka
við Hásfcólann í Leiden og bað
an lauk hún prófi fyrir fáum
vifcum.
— Eiginlegá var það fyrir
tilviljun, að ég fcom hingað
fyrst. Um þær mundir var é«g
við nám í hollenzku við Há-
skólann í Leiden, og hafðí
kynnt mér íslenzkar fornbók
menntir lítils háttar. Annarri
stúlku hafði verið boðinn styrk
ur til að fara til islenzkunáms
við Háskóla fslands, en ein-
hverra hluta vegna gat hún
ekki þegið hann, svo að mér
bauðst hann í staðinn. Eg vissi
þá ekfcert um land og þjóð, en
áður en ég hélt hingað, setti
ég mig í samband við fslending
einn í Leiden, og hann kenndi
mér dálítið í málinu og sagði
mér frá landinu, en að heyra
er allt annað en að sjá. Upp
haflega var það ætlunin hjá
mér, að dveljast hér einungis
átta rnánuði en ég kunni svo
vel við mig, að ég ílentist hér
í tvö og hálft ár og lauk héð
an prófi. Á sumrin var ég norð
ur í Eyjafirði i kaupavinnu.
— Fannst þér ekki íslenzkan
eríið til að byrja með.
— Jú, etoki get ég neitað
því. Beygingar eru svo til ó-
þefckt fyrirbæri í hollenzku, og
óg átti dálítið erfitt með þær
til að byrja með og ennþá vilja
þær vefjast fyrir mér. Eg hafði
að vísu lært nokikuð í gotnesfc j
áður en hingað kom, en hún
hefur fremur flókna málfræði,
sem svipar á sinn hátt til þeirr
ar rslenzfeu, og ég gat stuðzt
nofcfcuð við hana, þegar ég
hóf námið hér. Eg sótti tíma í
nútímaíslenzku hjá Steingrími
J. Þorstein9syni prófessor, prof
jessor Einar Ólafur Sveinsson
kenndi okkur forníslenzku og
Halldór Halldórsson íslenz.cu
fyrir erlenda stúdenta. Þetta
voru allt mjög góðir kennarar,
en verst þótt mér. hvað stund
um þeir voru tregir við að
tala íslenzku við okkur eriendu
stúdentana. Kennslan fór oít
fram á ensku en okkur fannst
það alveg óþarfi, því að við
vorum jú komin hingað til að
læra íslenzku og vildum að
minnsta toosti fá að tala hana
i kennslustundunum. Mér þótti
í fyrstunni erfitt að kynnast ís-
lendingum. Við erlendu stúd
entamir héldum oftast nær
hópinn og okkur gáfust etoki
mörg tæfcifæri til að tala ís-
lenzku við íslendinga, þeir sea-n
við komúmst í kynni við, áttu
erfitt með að skilja íslenzkuna
okkar og vildu þá frekar tala
við okitour ensku. Mér datt í
hug, að ef til vill væri bezt
að fara út á land til að læra
málið, og mér var útveguð
kaupavinna úti á landi. Þar fór
mér mjög fram með málið, og
ég verð að segja það, að mér
finnst mifciu auðveldara, að
kynnast íslendingum úti á landi
heldur en borgarbúum. Eg veit
eiginlega etoki hvað veldur þvi.
Gamlar þjóðsagnir um Hollend-
inga.
Eg hef lesið talsvert á ís-
ienzku, bæði þessi ár, sem ég
dvaldi hér og eins, fneðan ég
var heima í Hollandi. Eg er
búin að innbyrða allar íslend
ingasögurnar, mikið af Eddu-
kvæðum, þjóðsögurnar ykkar
og talsvert af síðari tíma bók-
menntum- Mér til mikillar
ánægju komst ég yfir Þjóðsög
ur Jóns Árnasonar í Leiden og
las þær mér til mikils gamnns.
Sérstaklega þótti mér gaman af
draugasögunum, þvi að ég hef
aldrei kynnzt þvílíku. Móri
Sfcotta eða einhverjir ættingj
ar þeirra hafa aldrei verið til
í Hollandi að því er ég bezt
veit og þjóðtrú þar heima hef
ur yfirleitt verið afar lítil. Eg
er oft að húgsa um, hvort enn
sé til fólk, sem trúir á þessi
fyrirbæri, eða hvort þau hafi
horfið, þegar rafljósin komu til
sögunnar. Það er margt i ís-
lenzfcri náttúru, sem gefur til
efni til draugatrúar, og mér
detta oft í hug vofur, þagar ég
er á ferð austur í Bisfcupstung
um og sé gufumökfcinn stíga
upp úr jörðinni á mörgurn stöð
um.
Mér hefur þótt það sérstak
lega sniðugt, að sumar þjóð-
sögur íslendinga hai'a verið
tengdar Hollendingum. Því var
trúað hér áður fyrr, að hollenzk
ir sjómenn toeyptu rauðhærða
stráfca og notuðu þá í beitu.
Einu sinni var ég á ferð austur
á landi og þá rakst óg oft á fólk
sem sagði mér frá þessu. Hvort
það hefur trúað því sjálft,
veit ég ekki, en mér fannst
þetta bráðfyndið-
Tungan er ykkar dýrasti tjár-
sjóður-
— íslenzkar fornbókmenntir
eru alveg sérstakar í sinni röð
Njála og Hrafnkatla eru til að
mynda gullvæg listaverk, og
þegar ég les slík verk hugsa
óg miklu fremur um þau sem
listaverk heldur en sagnfræði
legar heimildir- Fræ'ðilegar
rannsófcnir á þessum bókmennt
um hafa lífca sýnt það og sann
að, að þær eru ríkari að lista
gildi heldur en sannleiksgildi,
enda þótt þær hafi fram til
þessa verið tefcnar sem sann
sögulegar heimildir. Þegar Nor
dal gaf út rit sitt um Hrafn-
bötlu, sem sýndi fram á það,
að hún væri fyrst og fremst
bóndi í Jökuldal eða Hrafn-
kelsdal, ég man ekfci hvort var,
og ritaði skelegga grein, þar
sem hann andmælti kenningum
prófessorsins. Eg hafði ákaf-
lega gaman af þessu, því að
heima í Hollandi myndi eng-
um bónda koma til hugar, að
andmœla opinberlega kenning
um lærðs prófessors. i’etta
sýndi það líka, að almenning,
ur í landinu hefur lifandi áhuga
á þessum fornu sögum, þær
hafa verið samgrónar eðli þjóð
arinar um aldaraðir, ef svo má
segja, en slíkt er afar óvenju
lagt í öðrum löndum, að
minnsta kosti, þar sem ég
þefclki til. Áldrei myndi
hollenzfcri móður detta í hug
að lasa fyrir bom sín Ijóð á
fornu máli, eins og algengt er
hér. En þá kemur líka það til,
að íslenzfcan hefur haldizt svo
til óbreytt um aldaraðir, en
hollen^can hins vegar gengið
í gegn um svo mörg breytinga
stíg, að enginn núlifandi Hol-
lendingur getur fjTÍrhafnar-
laust liasið, það sem ritað var
á málinu endur fyrir löngu.
Heima er móðurmálið mjög
lítils metið, almenningi ieiðist
það og hann skilur efciki, hvaða
gagn er fólgið í því að tala
fallegt mál. Hér á landi hefur
móðurmálið jafnan verið haft
f hávegum, fólk hefur kunnað
íflendingasögurnar svo að
segja spjaldanna á milli, það
Paula Vermeyden.
hefur lagt sig fram um að tala
sem fegurst mál, og sífellt er
verið að búa tíl nýyrði, sem
falla vel inn í málið. En mér
finnst ýmislegt benda til bess.
að tungan sé íslendingum ekki
lengur jafn hugfólgin og áðui;
var. Unga fólkið nennir etoki að
lesa íslendingasögurnar, og
það er ef til vill skiljanlegt, því
að tímarnir hafa breytzt svo frá
því spm áður var, nú getur fólk
gert sér svo margt annað til
dægrastyttingar heldur en að
lesa það getur hlustað á út-
varp og horft á sjónvarp og
þá er margt annað, sem glepur.
Ein kunningjakona mín er nef
ur stundað nám við Háskólann
hér hefur sagt mér að litlir
krakkar væru hættír að tala
hreina íslenzku, heldur notuðu
þess í stað einhvers konar
sambland af henni og amerísku.
Eg trúi ekfci, að þetta sé orðið
svona svart, það væri mikill
missir fyrir ykkur, ef tungan
spilltist, því að hún er vklcar
mesti fjársjóður. En ef svona
er komið, og foreldrarnir
brýna ekki lengur fyrirbörnum
að tala fallegt mál, verða móð
urmálsikennarar að taka af skar
ið, og á þessum timum útvarps
sjónvarps og mikilla viðskipta
þjóða á milli, hvílir ábyrgðin
afar þungt á móðurmálskennur
unum.
Hefur búið til íslenzk nýyrði.
— Það má um það deila,
hvort þið íslendingar ættuð
ekki að taka upp fleiri alþjóð-
leg nýyrði en gert hefur verið.
Það væri ef til vill handhægara
að gera það, en mörg þessara
orða geta alls efcki fallið inn
í málið. Eg hef ákaflega gaman
af þessari nýyrðasmíði ykkar,
og mér finnst að þið ættuð að
Timamynd GE.
halda henni áfram, svo lengi,
sem það er hægt, þótt ég sé
hins vegar efins um, að bað
verði mögulegt þegar fram i
sækir. Annars hef óg sjálf húið
til nýyrði á íslenzku, þótt und
arlegt megi virðast. Það var
eitt sinn smíðaður dýpkunarbát
ur heima í Hollandi, og áitti
að nota hann á Mývatni. Simið-
irnir komu að máli við mig og
báðu mig að þýða nöfnin á
tæfcjum bátsins yfir á íslenzfcu,
en ég hef ekki hið minnsta vit
á tæikni og öðru því tilhevr
andi, svo að það var úr vöndu
að ráða. Eig náði mér í tækni
orðasafn og eftir milcið vafstur
tókst mér að finna nöfnin á
22 tækjum, en tvö gat ég ó-
mögulega fundið, hvernig sem
ég leitaði. Þá tók ég það ráð,
að búa til þau tvö orð, sem
á vantaði, og gerði ,það á svip
aðan hátt og önnur íslenzk ný-
yrði hafa verið búin til. Mér
þóttí ákaflega gaman af þessu,
en ég hef ekkert heyrt frá
þeún, sem hafa með bátinn að
gera, og veit því ekfci, hvernig
þeim hafa Ifkað orðin min-
Langar að skrifa doktorsritgcrð
um Steplian G. Stephansson.
— Þú minntist á það áðan,
að þú hefðir lesið íslenzfcu. með
an þú varst í Hollandi. Er ef
til vill hægt að fá íslenzkar bæk
ur þar?
— Það er fremur lítið um
það, enda fáir, sem kunna ís-
lenzku heima. En íslandsvlnur
inn Dr. Van Hamel, sem hér
var á ferð fyrir um það bil 30
árum lét Háskólanum íUtrecht
eftir sig talsvert safn gamalla
íslenzkra bóka. Eg hef ebki
getað kynnt mér, það sem gert
hefur verið í íslenzfcum bók-
menntum síðan ég fór héðan.
Sumpart er ég komin hingað
nú til að bæta úr þeim þekking
arskorti, því að mér hefur ver
tð falið að skrifa grein um ís-
lenzfcar bókmenntir í alfræði-
orðabók, sem er í stmíðum
hekna. Einnig hef ég hugsað
mér að leggja drög að doktors
Framhald á bls. 12.
segir Paula Vermevden frá Hollandi, sem langar ti!
að skrifa doktorsritgerð um Stephan G. Stephansson