Tíminn - 24.07.1966, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
SUNNUDAGUR 24. júl[ 19G6
Erlendur Einarsson:
NYIR STRAUMAR I
SAMVINNUSTARFINU
Þróun mála stefnir einnig í
sömu átt að því er tekur til hins
beina verzlanareksturs, en þar er
greinileg breyting að eiga sér stað
í átt til færri en stærri verzlana.
Er þar um stefnubreytingu að
ræða frá þeim tíma, er samvinnu-
menn töldu það skyldu úna að
reka sem flestar og dreiíðastar
verzlanir til að þjóna þörfum við-
skiptavina sinna, en nú er orðið
almennt viðurkennt, að neytend-
um sé betur þjónað með stærri
og fullkomnari verzlunum, sem
geti boðið fjölþættari þjónustu og
lægra vöruverð en litlu búðirnar.
Þannig hefur verzlunum samvinnu-
manna í Vestur-Þýzkalandi til
dæmis fækkað úr 9.301 í 8.410 á
fáum árum, og verzlunum kaupfé-
la«a mnan sænska samvinnusam-
bandsins KF hefur fækkað úr
8.200 árið 1952 í 5.300 árið 1963.
Einnig hafa sjálfsafgreiðsluverzlan
ir stöðugt verið að auka vinsældir
sínar, til dæmis eru um 76% af
sænskum samvinnuverzlunum með
sjálfsafgreiðslu, um 43% af dönsk-
um, og— í Noregi eru sjálfsaf-
greiðsluverzlanir samvinnumanna
um helmtngur af öllum verzlunar-
fjölda landsins. Jafnframt þessu
er svo stöðug þróun í þá átt að
koma á fót sérverzlunum samvinnu
manna með meira eða minna sam
ræmdum starfsháttum á hinum
ýmsu sviðum, svo sem með vefn-
aðarvörur, húsgögn og skófatnað,
og allvíða hafa kjörbúðarvagnar
komið að góðum notum í sveitum
og dreifðari byggðarlögum.
í flestum löndum hafa samvinnu
menn stefnt að því að færa sam-
eiginleg innkaup meir og meir
í hendur samvinnusambandanna.
Þessi stefna hefur þó ekki komizt
algerlega í framkvæmd nema í
Sviss, en þar eru aðildarfélög sam-
vinnusambandsins skuldbindin til
að gera öll innkaup sín hjá heild-
sölu þess, en þó með því skilyrði
að hún hafi jafnan fyrirliggjandi
nægar vörur, sem að verði og gæð-
um standist samanburð við keppi-
nautana. Samvinnumenn í öðrum
löndum hafa þó ekki gengið eins
langt í þessu efni og Svisslending-
ar, en víðast hvar er þó stefnt
x þá átt að efla samvinnuheildsöl-
urnar og að því er unnið að færa
sem mestan hluta vöruinnkaup-
anna á eina hendi, þannig að sam-
takamátturinn nýtist sem bezt í
samningum við einstaka framleið-
endur. í flestum löndum álíta for-
svarsmenn einstakra kaupfélaga
það siðferðilega skyldu sina að
verzla sem mest við viðkomandi
samvinnuheildsölu, og til dæmis
í Danmörku er talið, að um 80%
af heildarvörukaupum kaupfélag-
anna þar í landi gangi í gegnum
samvinnuheildsöluna FDB, þ.e.a.s.
í þeim vöruflokkum, sem hún verzl
ar með, og i Bretlandi eru um
60% af innkaupum þarlendra kaup
félaga gerð hjá samvinnuheildsöl
unni CWS.
í flestum löndum eru nú á döf
inni meðal samvinnumanna til-
raunir í þá átt að takmarka fjölda
þeirra vörutegunda, sem á boðstól
um eru. Er hér um algera stefnu
breytingu að ræða frá því, sem
áður var, er hin almenna stefna
var að bæta við 02 auka vörufram-
boðið. Stafaði það af því, að sam-
vinnufélög eru í eðli sínu viðkvæm
fyrir kröfum viðskiptavina sinna
og reyna gjarnan að uppfylla jafnt
hinar smæstu þarfir þeirra sem
hinar stærstu. Einkum hefur þetta
komið í ljós í hinum dreifðari
byggðarlögum, þar sem verzlanir
eru fáar og viðskiptavinirnir hafa
margs konar daglegar þarfir, jafnt
til heimilisins og landbúnaðar-
reksturs. Sömuleiðis hefur til-
koma fjölda nýrra vörumerkja ýtt
undir þessa þróun bg fjölgað þeim
vörutegundum, sem samvinnufélög
hafa talið sér skylt að hafa á boð-
stólurn. Með hækkandi verðlagi og
vaxandi samkeppni á því sviði að
halda vöruverði niðri hafa sam-
vinnumenn þó neyðzt til að taka
raunhæfari afstöðu til vörufram-
boðsins, og nú orðið á sú skoðun
vaxandi fylgi að fagna, að of víð-
tækt vöruval geti verið fjárhags-
lega óhagkvæmt, þar sem það tak-
marki sölumöguleika einstakra
vörutegunda, dragi því úr hagræði,
sem fáist með innkaupum í stærri
stíl, leiði af sér hægari umsetningu
og skapi óþarfa örðugleika við inn
kaup og birgðaeftirlit. Þannig4óku
Svíar þessi mál til gagngerðrar
endurskoðunar fyrir fáum árum
og hafði það í för með sér, að
is. I Frakklandi eru þegar fyrir
hendi nokkrar birgðastöðvar, en
fullkomið heildarkerfi fyrir landið
allt á þar enn nokkuð í land. í
Finnlandi eru uppi áætlanir um
að koma á birgðastöðvakerfi, sem
nái yfir landið allt, og í Vestur-
Þýzkalandi er vaxandi skilningur
á þörfinni á endurskipulagningu
dreifingarkerfisins.
Kostir birgðastöðvanna eru víð-
ast hvar taidir hinir sömu, það
er meiri möguleikar á að ná betri
kjörum við kaup í stærri stíl, minni
þörf fyrir birgðasöfnun í verzlun-
um og sparnaður á húsnæði og
starfsliði, hraðari umsetning, meiri
möguleikar á nákvæmu birgðaeft-
irliti, minna fjármagn, sem bund-
ið er í vörubirgðum, minni vöru-
rýrnun, meiri tími fyrir starfsfólk-
SÍÐARI HLUTI
ið fyrir hina beinu sölustárísemi
bætt aðstaða fyrir sameiginlegar
auglýsingaherferðir, og aðrar að-
gerðir til söluaukningar, lækkaður
vörutegundum, sem höfðu mjög flutningskostanaður og yfirleitt
hæga veltu, var fækkað mjög, og
á árinu 1963 fækkað þeim aðilum,
sem birgðastöðvar KF keyptu af,
úr 5.900 í 2.400 og ýmsar fleiri
róttækar aðgerðir voru fram-
kvæmdar í þeim tilgangi að fækka
vörutegundum á hinum almcnna
markaði niður í það lágmark, sem
hagstæðast var talið. Eigi að síður
telja Svíar, að eftir þessar nreyt-
ingar sé vöruframboðið meira en
nægilegt, því að birgðastöðvarnar
hafi eftir sem áður fleiri vöruteg-
undir á boðstólum 'en hinar ein-
stöku verzlanir hafi hver um sig
bolmagn til að verzla með. í Dan-
mörku hafa sams konar aðgerðir
leitt til þess að vörutegundum,
sem á boðstólum eru hjá birgða-
stöðvunum, hefur fækkað í nálægt
8.000 úr 10.000 fyrir fáum árum,
og er þar stefnt að enn frekari
fækkun þeirra. Svipaðar aðgerðir
eru og á döfinni eða hafa verið
framkvæmdar hjá samvinnumönn-
um í Noregi, Finnlandi, Austurríki
Vestur-Þýzkalandi og Bretlandi.
Fullnægjandi dreifingarkerfi
birgðastöðva eru nú starfandi í
Danmörku, Svíþjóð, Sviss, Hollandi
og Bandaríkjunum, og í Bretlandi
er unnið að uppbyggingu slíks kerf
hagkvæmari vinnubrögð og lækkað
ur kostnaður á öllum sviðum verzl-
unarinnar.
En til þess að ná tilgangi sín-
um að fullu, er talið, að nýtízku
birgðastöðvar þurfi að njóta fulls
stuðnings viðkomandi kaupfélaga
ef til vill gegnum beina viðskipta-
samninga, til þess að ná nauðsyn-
legri viðskiptaveltu, og komið sé
að fullu í veg fyrir, að félögin
snúi sér beint til þeirra framleið-
enda, sem birgðastöðvarnar hafa
viðskipti við, og auk þess þurfi
þær hraða vöruveltu og sem ná-
kvæmastar áætlanir um væntan-
legt sölumagn, helzt með rafreikni
tækni, til þess að þær geti endur-
nýjað birgðir sínar sem mest jafn-
óðum.
Til viðbótar því sem áður var
getið, má nefna það, að í Svíþjóð
voru í árslok 1964 samtals 29
venjulegar birgðastöðvar, auk
tveggja annarra, sem ætlaðar voru
sérstaklega fyrir hraðfrystar og
ferskar vörur. Þó er ætlunin að
fækka þeim heldur, en fullkomna
þær þess í stað, svo að þær verði
einungis 15 í öllu landinu á árun-
um eftir 1970. í Danmörku era 7
birgðastöðvar af fullkomnustu gerð
reknar af FDB víðs vegar um land
ið, en þær vörur, sem hægasta
veltu hafa, eru þó einungis af-
greiddar frá birgðastöðinni í Kaup-
mannahöfn. Þessar birgðastöðvar
láta einnig í té upplýsinga- og
bókhaldsþjónustu, og halda uppi
fræðslustarfsemi.
Varðandi auglýsingar og aðra
söluaukningarstarfsemi er greini-
leg þróun að eiga sér stað meðal
samvinnumanna um allan heim í
þá átt að hin einstöku samvinnu-
sambönd taka þau mál í stöðugt
ríkari mæli upp á arma sína sem
beina þjónustu við aðildarfélög
sín. Fylgir þetta í kjölfara þeirrar
skipulagningar á vöruframboðinu,
sem áður getur. Við nútíma að-
stæður er talið nauðsynlegra en
nokkru sinni fyrr að halda uppi
öflungri auglýsingastarfsemi, bæði
að því er varðar þær vörutegund-
ir, sem kaupfélögin verzla mest
með, og einnig að því er varðar
samvinnuhugsjónina sjálfa og þá
hagsmuni, sem neytendum eru
tryggðir með starfsemi samvinnu-
félaganna. Þannig leggja samvinnu
menn um víða veröld nú vaxandi
áherzlu á auglýsingaherferðir á hin
um einstöku sviðum, og eru þær
oftast skipulagðar alllangt fram
í tímann og við framkvæmd þeirra
hagnýtt öll hin áhrifamestu fjöl-
miðlunartæki nútímans: blöð, tíma
rit, útvarp og sjónvarp.
Auk þess sem hér hefur verið
talið, hafa samvinnusamböndin víð
ast hvar einnig tekið að sér margs
konar aðra þjónustu fyrir aðildar-
félögin. Varðar það bæði bókhalds-
og endurskoðunarþjónustu, hag-
skýrslugerð, skipulagningu og stað
setningu verzlana, þjálfun starfs-
fólks og ráðunautastarfsemi, mark
aðsrannsóknir og fleira.
í kjölfar þeirrar þróunar, sem
hér hefur verið lýst, í átt til stærri
verzlana, stærri viðskiptaheilda
og fleiri og stærri birgðastöðva,
hefur og fylgt það, að samvinnu-
sambönd um víða veröld hafa orð-
Erlendur Einarsson
samvinnufélögin gripið til ýmissa
ráða, bæði í því skyni að gefa
fjármagni félagsfólksins greiðari
leið inn í samtökin einkum í
mynd söfnunar- og sparisjóða, og
einnig hafa að heita má öll sam-
vinnusambönd komið á fót sam-
vinnubönkum, sem ekki hvað sízt
eru starfræktir með það sjónarmið
í huga, að gegnum þá geti mynd-
azt aðstaða fyrir samvinnufélög-
in til þess að verða sér úti um
fjármagn til þeirra fjárfestinga,
sem þeim eru nauðsynlegar til
þess að standast samkeppnina á
verzlunarsviði nútímans, og ekki
er fáanlegt eftir öðrum leiðum.
Tryggingarfélög samvinnumanna í
ýmsum myndúm eru samvinnufc-
lögunum einnig víða mikill styrk-
ur í þessu tilliti, og á það til dæmis
við í Frakklandi, Finnlandi, Sviss
og Noregi. Þá hafa og nokkur
samvinnusambönd komið á fót sér
stökum fjárfestingarfjóðum, seni
leggja fram fjármagn til langs
tíma fyrir fjárfestingar samvinnu-
félaganna. Sömuleiðis hafa traust-
ið að horfast í’augu við sivaxandi iar og raunsæja,r fjárfestingaráætl-
þörf fyrir stóraukið fjármagn til j an/r. fram \ t™ann, reynzt hafa
hvers kyns fjárfestinga. Jafnframt!mikið hagnýtt gildi í þessu el.n,
þessu hefur orðið sú óhagstæða:ng h.afa mor2 samvinnusambönd
þróun, að eigið fjármagn félags-! hof®^a ,ve2na, Atlantshafsins liag-
mannanna hefur tekið að leita i s^r ha ^eið með góðum
fremur í aðrar áttir en til sameig- j aran^nni;
inlegra sjóða samvinnufélaganna,
auk þess sem víðast hvar er ekki
um það að ræða, að félagsmönn-
um samvinnufélaga fjölgi sjálf-
krafa í eðlilegu hlutfalli við íbúa-
fjölgun viðkomandi landa. Til þess
að vega upp á móti þessu hafa
Jafnhliða því, sem samvinnu-
hreyfingin víðs vegar um heiminn
hefur á undanförnum árum stefnt
hraðfara í átt til stærri og styrkari
viðskiptaheilda, hafa komið upp
ýmis áður óþekkt vandamál, sem
þurft hefur að leysa, varðandi
stjórnun og innra skipulag þessara
stækkandi fyrirtækja. Þeirra á með
al má nefna auknar kröfur, sem
gera verður til framkvæmdastjóra
á hinum ýmsu stigum, eftir því
sem fyrirtækin vaxa og samkeppn-
in harðnar, um að þeir séu‘ færir
um að taka þýðingarmiklar
ákvarðanir á skömmum tíma og
; sjá fyrir um afleiðingar og áhrif
þeirra. Þá kalla nútíma skipulagn-
ing, sjálfvirkni og tæknivæðing í
viðskiptalífinu og á nýja hæfileika
og aukna sérhæfingu hjá þeim,
sem atvinnufyrirtækjum stjórna,
á hvaða sviði sem er, og jafn-
framt því gera fjölbreyttari vinnu-
markaður og hækkandi laun stöð
Samvinnubygglngar i Karlstad í SvíþjóS
ugt erfiðara um vik að finna réttu
Framihald á bls. 13.