Tíminn - 11.08.1966, Blaðsíða 8

FIMMTUDAGUR 11. águst 1966
8
TÍMINN
í dag eru liðin 175 ár frá
því séra Jón Steingríms-
son, eldklerkurinn frægi,
lézt. Séra Jón var prófastur
í öllu Skaftafellsþingi og
gat sér ódauðlega frægð,
þegar Skaftáreldar brunnu
1783. Kafli sá, sem hér fer
á eftir, er tekinn úr Ævi-
sögu séra Jóns, sem kom
út á vegum Helgafells 1945
að tilhlutan Skaftfellinga-
félagsins. Séra Jón var
yfirleitt léttlyndur og
kíminn og segir skemmti-
lega frá einu og öðru
skrítnu, svo brosað verður
að. Og hefst þá frásögn
eldklerksins.
1783 tók sá alvísi guð, bæði í
vöku og svefni, að benda mér og
öðrum, að vér skyldum taka vara
á oss og búa oss við yfirhangandi
og ókomnu straffi. Eldroði sást
á lofti og teikn, ormar og pestar-
flugur á jörðu, skrímsli í vötnum
og eldmaurindi á jörðu, item hljóð
og veinan í hennar iðrum, van-
skapan á nokkrum lömbum. Dramb
semin sté upp, sem ávallt er fall-
inu næst. Marga skikkanlega
menn dreymdi það, sem eftir kom.
Tvo drauma dreymdi mig, sem
voru þesstir: Mér þótti, að stórt
hús væri komið hér út undir
Klausturfjalli, þar sem eldurinn
stanzaði síðar. Þar inni þótti mér
saman komnir allir bændur úr
þessu þinglagi, sem áttu að syngja
gleðivers hver yfir sinni skál. Mitt
í þvi er sagt, ókenndur maður
sé úti að kominn, grár af hærum,
sem inn var leiddur og settur á
miðjan bekk, fengin skál að
syngja gleðivers fyrir. En hann
tekur við upphrópar og segir:
„Sól, sól, sól! Dómsdagur er snart
kominn.“ Mér þyki menn kasta
að honum orðum, að hann hafi
gert sig fráleitan öðrum með svo
óviðfelldinni og fjarstæðri fyrir-
sögn. En ég svara: „Skimpið ei
að ókenndum. Hann hefur sina
þanka fyrir sig. Ég skal eiga tal
við hann. „Spyr ég hann að
heiti. Hann segist heita Eldriða-
grimur, og hafa komið hér austur-
landnorðan ofan af fjöllum. Ég
spyr hann, hvort honum hafi ver-
ið sá vegur kunnugur, hverju hann
játar og segir: „Ég kom hingað
áður sama veg, í tíð Sæmundor
fróða.“ Ég spyr, hvort hann muni
það ár, hverju hann játar, og segir:
„Það var 1112.“ Finn ég síðar í
annálabók einni, að það ár var
hér eldgangur mikill, sem
skemmdi land og byggðir. Annan
draum dreymdi mig sama vetur,
áður eldurinn fram kom. í röð
féllu úr 9 helgir dagar, sem ég
gat ei embættað á vegna illviðris
á þá, þó bezta veður væri alla
vikuna, hvar af ég fékk þunga
þanka, þar ég þóttist sjá, að guð
var farinn að byrja dóminn á sínu
húsi. Eina sunnudags aðfaranótt
þyki mér maður koma til mín
tignarlega búinn og segja: „Ég
veit þú liggur í þönkum, og þeir
eru allir réttir. En orsökih er að
þú ert fólkinu ónýtur predikari."
og þá mér kom sú aðfinning und
arlega fyrir, spyr ég hann að,
hvað ég eigi þá að kenna. En
hann segir: „Esaiæ spádómsbókar
30. kapitula, og haf það til merkis
nú verður gott veður á morgun,
og þú fær að embætta." Þaðan
í frá duldist ég ei við, hvað fyrir
hendi lá, og sneri oft mínu ræðu-
formi, eins og fyrir var lagt. Því
var þó miður, að mín og annarra
augu voru svo blind og haldin,
að ei þekktum né vissum, hvað
til vors friðar neyrði réttilega.
Kap XLI.
Svo bvi'iast upphaf drottins tyft
unar og nýrra hörmunga, er komu
yfir mig og aðra, þó með stærri
K>ðlund og vægð en verðskuldað
höfðum, sem eftir fylgir.
1783 þann 8. Junii á hvítasunnu
hátíð gaus hér eldur upp úr af-
réttaríjöllum, sem eyðilagði land,
menn og skepnur með sínum verk
unum nær og fjær, hvar um ég
ei framar skrifa, þar bæði ég og
aðrir höfum þar um skrifað á parti.
Svo fljótur skaði og töpun kom
þá yfir skepnur þær, guð hafði
lánað mér, að laugardaginn áður
en pestin á kom, var frá kvíum
og stekk heini bornar 8 fjórðungs-
skjólur af mjólk, en næsta laug-
ardag þar eftir 13 merkur. Og eft-
ir því fóru af hold og líf. Sauðfé
og lömb foreyddust strax, en kýr
mínar og hesta lét ég færa út að
Leiðvelli, og fólk til að heyja þar
fyrir þeim, þó til lítils kæmi, þvi
öll ráð, útréttingar og höndlanir
er menn tóku sér fyrir urðu að
ráðleysu fordjörfun mæðu og
kostnaði, og flest að aldeilis engu.
Frá 12. Aug. 1783 til 24. Junii
árið eftir átti ég slétt öngvan
mjólkurmat í mínu heimili. Var
það einasta að þakka allra stærsta
hans vegum, og gerði mín em-
bættisverk með trú og dyggð, hvað
og svo skeði. Á þeirri minni haust-
ferð í Skáiholt fann ég marga
mína vini, sem nú kenndu í brjóst
um mig og gáfu mér smjörfjórð-
ung nokkrir, en sumir minna, og
þáðu þá ei betaling. En þar eftir
sannaðist, að æ veit gjöf til gjalda.
Fóru þeir þá að biðja mig um
ýmsa hluti, þar til við urðum
skildir að öllum skiptum og vin-
áttu, undir eins eftir því sem ég
tók efnaminni að verða. Sannaðist
enn, að
margur er vinur, vel þá gengur,
víst að nauð, en ekki lengur.
Frátakast börn mín og náungar
og einn vandalaus, sem var Magn-
ús Ólafsson vicelögmaður, sem þá
var enn oeconomus í Skálholti.
sjós, en sagði þeim að vista sig eft-
irleiðis annars staðar, hvað þeir
gerðu, þó ei yrði til langgæðrar
lukku, sem ei varð von. Þeir dóu
í hungri og vesöld síðast. Madame
Málmfríður Brynjólfsdóttir ekkja
prófasts síra Jón Bergssonar, míns
forna vinar, kom upp á mig þetta
haust, og sálaðist hjá mér um
Jónsmessuleytið árið eftir. Rægðu
öfundsjúkir mig og bræður henn-
ar saman um eigur þær og fatn-
að, sem hún hefði til mín flutt,
en urðu að renna niður þeirri
lygi, þá skilagreinin á öllu var
með órækum vitnum og bevísing-
um sýnd. Umferð fólksins var svo
mikil, að aldrei kom sú nótt, að
ei væri aðkomandi 7 menn og
þar yfir. Það var stór kraftur guðs,
að ég skyldi við hús og búskap
haldast. Svo var matvælum niður-
raðað, að 1 mörk smjörs skyldi
Frá Kirkjubæjarklaustri.
almætti guðs, að ég og minir
skyldum lífi halda. Pestin
í loftinu var svo þykk, að ég vog-
aði aldrei að draga til mín andann
til fulls og varla vera úti, þá sól
var ei á lofti, allt það ár og það
eftirkomandi. Kjötið, sem étið var
af skepnunum, var fullt af pest,
item vatnið, er menn hlutu að
drekka, og það fór nú fyrst að
svekkja mína krafta, þar svo mik-
ið varð af því, að drekka af því
sífellda ónæði, er ég hlaut um all-
an þann tíma í að vera.
Ég fór um haustið vestur í Skál-
holt til biskupa minna, fékk hjá
þeim 20 rd af fátækra peninga
kössum. Þeir gáfu mér ei einn
skilding, auk heldur meir, en 7
fjórðunga smjörs seldu þeir mér.
Þá ég kvaddi herra Finn, segir
hann: „Verið þér nú harður og
látið ekkert á yður bíta.“ Kom
mér þessi upphvatning ei síður
en lítil gáfa, því þetta átti svo vel
við mitt geð, sem þá var. Var
það og víst, að í öllum þeim býsn-
um, sem á gengu, varð ég ei hið
allra minnsta hræddur, hverninn
sem jörðin og húsin hristust og
skulfu, skruggur dunuðu, eld-
blossarnir flygi um mig, á allar
síður myrkrið áþreifanlegt. Var
ég í mínum guði svo hughraustur,
þvi ég vonaði og trúði, að hann
mundi hjálpa mér, bæði í því, og
fram úr þvi öllu, ef ég gengi á
Hann átti hjá mér 4 rd., þá gaf
hann mér upp, og þar til fjórðung
smjörs, og hefur þar fyrir engan
betalin þegið. Hann hefur og langt
um fíeiri þénustur síðan ger mér
í verki, viðgerningum, ráðum og
útréttingum, sem hann hefur að
engu reiknað né viljað betaling
fyrir, þó ég hafi hann fram boð-
ið. Fundið hef ég og einstöku
mann af fátæku bóndafólki, sem
ei hafa slitið sína tryggð við mig.
Við sjó átti ég, þá elcjurinn kom
yfir, rúman 1 hundraðshlut, svo
nú varð ég allt að kaupa, sem
ég með 14 mönnum áttum af að
lifa, og ótal er að kom til og
frá, hvað mig víst kostaði 140 rd.,
sem ég hefði ei fyrr né annars
kunnað að trúa nema reynt hefði.
Um haustið sendi ég 2 vinnumenn
mína út á Eyrarbakka með 7 hesta
undir mat, er ég þar tók og lagði
þar upp í hendur þeirra. Þeir
voru 9 vikur á þeirri leið. Enginn
kom hesturinn lifandi aftur af
þeim, er þeir með fóru, heldur
aðrir til láns eður kaups, hverir
9 hestar allir aftur drápust um
veturinn. Miklu höfðu strákar þeir
eytt af matnum, og það heim
komst skemmt og fordjarfað. Svo
varð þá allt að óhamingju og
mannsins heimamenn þeir verstu.
Ég tók þræla þessa aftur í sátt,
þó þanninn léki mig út, hvað aldrei
skyldi þó verið hafa, gerði þá til
vera handa hverjum manni í viku,
sem nægði þá af öðru var nóg.
Ef við fengum að mjólk, þá létum
við 4, kona mín, Málmfríður, Helga
dóttir mín og ég okkur mörkina
nægja í 4 mál saman við tevatnið
er við hlutum að drekka. Svo
komst vani á að drekka vatnið,
að það fannst sem sætur drukkur.
En það leiddi þó meiri ólyfjan
eftir sig, en ég vilji segja. Ég
heyjaði um sumarið hér af túninu
hér um 30 hesta, sem ég ætlaði
einrii kú, en hún drapst út frá
því. En eirium hesti, er ég að
keypti um haustið. hélt ég við á
þvi. Var hey þetta svo vont, að
væri því kastað á eld, var líkt
reykur og logi af því svo sem af
sjálfum brennisteininum. Þó lifði
þessi hestur á því, því hann var
sá eini hestur, sem hér á Síðunni
var lifandi eftir og í burðum að
bera lík til kirkjunnar.
Niels Hjaltalin og Þórunn Jóns-
dóttir kona hanr buðu mér að taka
af mér Katrínu dóttur mína, hvað
ég þáði. Velnefnd Þórunn hafði
verið hjá mér til lækninga áður.
Svo fór, að Jórunn dóttir mín
varð og á þeim sama bæ, hvar
þau bjuggu, sem var i Hlíðarhús-
un. á Seltjarnarnesi. Hafði þar
hvor skemmtun af annarri á þeirri
sorglegu tíð.
Áður áminnzt sumar, haust og
jvetur, sem eldsins ógn mest yfir
geisaði, gekk hér svoddan um-
breyting á í öllu, að ég get þar
ei orðum að komið. Hér var flóÞi
fólks til og frá. Þar einn þorði
ei vera óhultur vegna eldyfirgangs
ins, þangað flýði hinn annar. og
svo burt hingað og þangað allt
vestur um Gullbringusýslu. Mátti
ég vakinn og sofinn vera að hjálpa
þeim með ýmislegt, gefa þeim att-
est, geyma fyrir þá etc., en allra
helzt telja þeim trú og hughreysta
þá, og þá aðrir prestarnir flýðu,
beiddu margir mig í guðs nafni
að skilja ei við sig, því þeir hefðu
þá trú, að ef ég væri hér kjur,
biðjandi guð fyrir þeim, mundi
hér eldurinn engum bæ né manni
granda, og það skeði svo.
Ég fór svipsinnis vestur í Mýr-
dal. Á meðan tók eldurinn einn
bæ af sókn minni og fordjarfaði
mikið hinn annan. En helzta or-
sök mun þó hafa verið sundurlynd
xseJdur, er framar var áður og und
ir það á þeim bæjum en öðrum
í minni sókn. Þá tók eldurinn
að færa sig fram eftir árfarveg-
inn, að ei sá annað fyrir en hann
ætlaði kirkjuna og svo að eyði-
leggja. En þar hann var á fullri
framrás í afhallandi farveg,
stefndi á klaustrið og kirkjuna
sérdeilislega einn sunnudag, þ.e.
þann 4. eftir trinitatis, embættaði
ég í kirkjunni, sem öll var í
hristingu og skjálfta af ógnum
þeim, er að ofan komu. En svo
var ég óskelfdur, og ég ætla allir
þeir, eð í kirkjunni voru, að vér
vorum ljúfir og reiðubúnir að
taka á móti því sem guð vildi.
Var þá guð heitt og í alvöru ákall-
aður, enda hagaði hans ráð því
svo til, að eldurinn komst ei þver-
fótar lengra en hann var fyrir
embættið, heldur hrúgaðist hvað
ofan á annað í einum bunka. Þar
með komu ofan á hann öU byggð,
arvötn eður ár, sem kæfðu hanp
í mestu ákefð. Einum guði sé æra!
Og enn fleiri dásemdarverk veittl
guð sínum bömum fyrir andaktuga
bæn. Ég hlaut öllum mínum ræð-
um og predikunum svo að haga
sem tíminn nú útheimti. Helzt
hlaut ég að kenna, að guð gerir
alla hluti vel, og ei óréttvislega,
að mönnum byrjaði að ákalla
hann og líða þolinmóðlega, það
hann á legði. Hann vissi betur
en menn, hvað þeim væri gagn-
legt, að hann gæfi þeim eilíft
líf, er hann vissi tilreiddir væru
etc., svo hversu sumir voru gram-
ir og illa, já, óguðlega talandi,
fyrst þeir ríku, æddu og létu verst
svo auðmjúkir og þolgóðir urðit
flestallir síðast. Ágirnd og þjófn-
aður rýmdist næsta torveldlega í
burt hjá fleirum en menn áður
þeniktu. Var það ein ólukki í
landinu, að þjófar voru frómir
sagðir. Eftir því sem kom að jól-
um og á veturinn leið, tók álk
að deyja úr pest og hungri, svo
það ár dóu í sókn minni hér 76
manneskjur af hungrl og eldsins
verkunum, blóðsótt og þess kyns.
Hlaut ég nú alla tíðina af að
ganga og ljá eina hest minn að
bera líkin til kirkjunnar, því ak-
færi gafst ei. Þá varð að safna
líkum saman, þar til á sunnudaga
og grafa þá 8 og 10, stundum fleiri
í einu, því mannfólk var ei fleira,
en því varð öllu að safna til í
eitt í hvert sinn, að taka grafir
og_ berja klaka, og varð af því
máttleysi þess að láta marga i
eina gröf og út undir jarðveginn
á báðar síður. Á útmánuðunum
voru dagstæðar 6 vikur, sem
ég stóð ei við né fór úr fötunum,
nærfellt að segja nótt og dag, til
að þjónusta fólkið, bæði það, sem
burtkallaðist og hitt, sem af hjarði
er ei komst til kirkjunnar. Þá
sögðu margir: „Nú má segja pre»t
ur hafi mikið fyrir sínu brauði."
Varð þá síðast eftir í sókninni
með Steinsmýrarbæjunum 93
menn, svo þá að sumarmálum leið,
fóru bændur, sem gengið gátu að
skreiðast vestur eftir til sjós, að
Framhald á ols. 15