Vísir - 24.05.1975, Síða 7

Vísir. Laugardagur 24. mai 1975
7
um myndefnið, þá freistast
maður til að- halda að annað-
hvort hafi listamaðurinn ekki
mikla tilfinningu fyrir lands-
lagi, eða þá að vinnumátinn
skipti hann nær öllu máli, frem-
ur en myndefnið. Sjóaramyndir
Sveins renna nokkrum stoðum
undir þann grun, en þar nálgast
hann sjómenn við veiðar á
svipaðan hátt og Gunnlaugur
Scheving gerði þ.e. frá kröppu
sjónhorni þar sem áhersla er
lögð á þá myndrænu fyllingu
sem form báta og sjóstakka
skapa á fletinum.
En þar sem Gunnlaugur náði
ávallt að nýta þessar forsendur
á margskonar vegu, eru sjóara-
myndir Sveins svo til allar á
einn veg. Sjómaðurinn er séður
framan og aðeins ofan á og
hreyfingar hans eru ávallt þær
sömu, hann grfpur rauðan, blá-
an eða grænan þorsk báðum
höndum og stórir rauðir, bláir
eða grænir fuglar spigspora i
kringum hann. Það eru þvi
litirnir og vinnubrögðin sem
verða að halda uppi þessum
myndum og þessi tvö atriði, þótt
hressileg séu, verða ansi leiði-
gjörn þegar horft er á um 20
myndir í sama dúr, með sama
litavali og sama linnulausa
hamsleysinu. Það gerist að visu
oft að listamenn vinni i mynd-
röðum, til að kanna til hlitar
eitthvert sérstakt viðhorf. En i
slíkum myndröðum hlýtur
áhorfandi að mega fara fram á
meiriháttar breytingar i hverri
mynd i slfkri röð, allavega meiri
breytingar og sjálfstæðari ineð-
ferð myndefnis heldur en Sveinn
virðist telja nauðsynlegt.
1 hinum svokölluðu ævintýra-
myndum og „fantasium"
Sveins hefði maður búist við
MYNDLIST
eftir Aðaistein
Ingólfsson
meira hugarflugi i myndefna-
vali. En þar rekst maður aðeins
á siendurtekin höfuð með
geislabaug, ásamt kunningjum
okkar, rauöu og bláu iugiunum,
sem virðast vera til reiðu hve-
nær sem fylla þarf auðan reit á
striganum. Lengra nær ævin-
týrið ekki.
Það er virðingarvert að
Sveinn skuli hafa kjark til að
takast á við stóra striga, — eins
og þeir eru nú illseljanlegir. En
þegar þeir eru grandskoðaðir
segja þeir raunar ekki annað en
það sem þegar hefur komið
fram á minni myndunum, —
segja hið sama með meiri
hávaða. En óhæft er að leggja i
slfk stórfyrirtæki með það eitt i
huga að þekja myndflöt af nógu
miklum krafti. Það virðist þvi
timi til kominn fyrir málarann
að hugsa sinn gang, stokka spil-
in upp aftur og virkja ólguna
miklu á einhvern nýjan og
myndrænni hátt.
Droumurinn
og grímon
Höfundaleikhúsið:
HLÆÐU MAGDALENA,
HLÆÐU
Einþáttungur eftir Jökul
Jakobsson.
Leikstjóri: Hrafn Gunniaugsson
Leikmynd og sviðsstjórn: Else
Duch.
( Hótel Loftleiðum er
vistlegur fundarsalur
með ofurlitlu leiksviði.
Þar eru þægilegustu sæti i
íslenzkum leiksal. Og þar
er þessa dagana fitjað
upp á nýjustu nýlundu i
leiklistarlíf inu með
„höf undaleikhúsinu"
sem þeir standa fyrir i
byrjun, Jökull Jakobsson
og Hrafn Gunnlaugsson.
Þrátt fyrir allmikil umsvif
leikhúsanna i Reykjavik á
undanförnum árum, ekki sist i
fyrra, á þjóðhátiðarári, hefur
leiksýningum i Reykjavik, nýj-
um verkefnum á leikári, ekki
fjölgað i seinni tið, og liklega
frekar fækkað frá þvi sem mest
hefur gerst. Þetta stafar á
meðal annars af þvi að með
vaxandi aðsókn, hækkandi
sýningatölu, allténd þeirra
leiksýninga, sem bezt ganga,
minnkar að sama skapi svig-
rúm fyrir ný verkefni. Ég hef
það fyrir satt að bæði leikhúsin
hafi þess vegna i vetur orðið að
fresta um sinn fyrirhuguðum
verkefnum.
Meira munar þó að með vax-
andi umsvifum i leikhúsunum
sjálfum hefur dregið úr
leikstarfsemi utan leikhúsanna.
Fyrir fáeinum árum störfuðu
a.m.k. tveir leikflokkar nokkuð
reglulega i Reykjavik, Grima
og Leikfélag Kópavogs, með
þetta 1-2-3 frumsýningar á ári.
Báðir þeir flokkar hafa nú lagst
niður án þess aðrir kæmu i
þeirra stað. Leikhúsin hafa á
hinn bóginn ekki rekið að
staðaldri aukasvið eða
annexiur, sem þau hafa þó bæði
prófað, fyrr en i fyrra að hótst
rekstur „litla sviðsins” i Þjóð-
leikhúskjallaranum. Og reviu-
og farsasýningar i Austur-
bæjarbiói hafa reyndar i vetur
verið verulegur þáttur i starf-
semi Leikfélagsins.
Þegar litið er um öxl til
starfsára Grimu rifjast fyrst
upp ýmis innlend viðfangsefni
leikflokksins: Grima var alvar-
EFTIR OLAF JONSSON
legasta tilraunin sem hér hefur
verið gerð til að koma á fætur
„leiksmiðju” fyrir rithöfunda
og leikhúsfólk. Vera má að slikt
tilraunasvið eigi að komast á i
Leikhúskjallaranum. Af þrem-
ur innlendum frumsýningum
Þjóðleikhússins i vetur voru
tvær á kjallarasviðinu — en að
visu báðar á verk-
um eftir ráðna og reynda
höfunda, Jökul Jakobsson og
Guðmund Steinsson. Og það er
Jökull sem nú riður á vaðið i
Höfundaleikhúsinu nýja, starf-
semi sem vonandi er að haldi
áfram. Það er þörf og svigrúm
fyrir „tilraunastöð” rithöfunda
og leikhúsmanna utan hins
eða sökkva
Synda
Það er i fyrstu ákaflega upp-
trekkjandi reynsla að koma inn
á sýningu Sveins Björnssonar
að Kjarvalsstöðum. Þar sýnir
hann 84 verk, hvorki meira né
minna, sem hljóta að vera hátt i
200 fermetra af litahringiðu og
olfuólgu. Það er eins og gripið sé
I hnakkadrambið á áhorfanda
og honum sé fleygt út á þennan
ólgusjó tilfinninga til að synda
eða sökkva. En þegar maður
braggast og fer að skoða mál-
verkin með stillingu og óhlut-
drægni, lækkar á öldunni og eft-
ir verður aðeins bára sem gutl-
ar i fjörunni.
Það má segja að myndefni
Sveins skiptist i þrennt: lands-
lags og öldumyndir, sjómann
meö þorsk og ævintýri með
fugli. Siðan eru myndir þar sem
sjómenn, öldur, þorskar og fugl-
ar eru saman, eða þá myndir
þar sem ævintýri fjalla bæði um
fisk og fugl. Inn i þessar myndir
koma svo gjarnan einskonar
heilagra höfuð sem halla undir
flatt með geislabaug og eru þá
oft liklega ævintýraleg, með eða
án fugla og fiska.
Hvað landslags- og öldu-
myndirnar snertir, eru þær
einna ofsafengnastar. Litrófi
sfnu heldur Sveinn i temmileg-
um skefjum, en málar hratt og
breitt, oft með spaða eða breið-
um pensli. 1 öldumyndunum
(nr. 7, 30, 41, 44, 58 o.fl.) er þessi
óskapa vinnumáti að einhverju
leyti réttlætanlegur, þar sem
meiningin er greinilega að
fanga myndkraft sjávarins. En
eins og ávallt verður listamaður
aö reyna að móta náttúruna eft-
ir sinu höfði, gera úr henni
„mynd”, þvi annars er starf
hans tilgangslaust og fyrir bi. t
myndum sinum lætur Sveinn
ölduna ráða ferðinni og útkom-
an verður uppspenntur kraftur,
en ekki myndir. En þegar
Sveinn beitir þessari aðferð á
landslag og útkoman verður
ávallt þunglamalegar myndir
sem ekki segja okkur neitt nýtt
reglulega leikhúsrekstrar, og
mannskapur ætti að vera nægur
meðal ungs og upprennandi
leikhúsfólks og höfunda sem
áhugasamir eru að prófa að
skrifa fyrir svið.
Á bak við hláturinn
Jökull Jakobsson er i seinni
leikritum sinum æ sinnaðri fyrir
isskyggileg og uggvænleg frá-
sagnarefni. Það var eiginlega
efniviður hrollvekju sem hann
fór með af gáska og alvörugefni
i senn i leiknum um Pétur
mandólin i Leikhúskjallaranum
i vetur. Einþáttungur hans i
Höfundaleikhúsinu er nýtt
tilbrigði við sömu eða svipuð
stef, þar er I fyrstunni létti-
lega leikið að kunnuglegum efn-
um, andstæðu draums og virki-
leika, ófullnægðrar nútiðar og
minningar eða draums um
æskuna, en fyrr en varir fellur
grima veruleikans og gaman-
seminnar og eftir stendur
einskær angistin, innantóm
skelfing sem hlátur Magðalenu
tjáir i leiknum, sem við hann er
kennt.
Þóra Friðriksdóttir og Herdis
Þorvaldsdóttir fara með hlut-
verkin tvö i leiknum, Ingiriðar
og Magðalenu, tveggja kvenna
eðaklassiskra kvengervinga öllu
heldur, öskubusku og helgu
fögru, eftir að þær eru komnar á
miðjan aldur og glansinn heldur
en ekki farinn af þeim. Þær reka
i staðinn tau- og tölubúð. En
innan um tauið og tölurnar lifir
ennþá minningin um það sem
einu sinni var, æskuna og lifs-
gleðina sem þrátt fvrir allt gæti
réttlætt lif þeirrasystra þann
hlátur sem áður var — kannski.
Skyldi hann ekki getað ómað á
ný? Um þann draum og hvernig
hann rætist fjallar leikurinn,
tómir smámunir kannski, leikur
með hlutverk og frásagnarefni,
en fjarska haglega með það
farið. Og þyki áhorfendum hans
seinni leikir Jökuls keimlikir er
það til glöggvunar að rifja upp
hina fyrri angurværu og
viðkvæmnislegu leiki hans fyrir
útvarp og sjónvarp,
Gullbrúðkaup eða Frostrósir, til
að sjá hvað margt hefur breyst.
Sýning Höfundaleikhússins er
stutt, leikur Jökuls ekki nema
rúmur hálftlmi. Eftir hlé las
Sigurður Karlsson söguþátt
eftir Hrafn Gunnlaugsson, ekki
óskemmtilegan samsetning, en
Hlæðu Magðalena: Herdls Þorvaldsdóttir I Höfundaleik-
húsinu.
ekki er það dramatiskt verk.
Semur enginn einræður fyrir
svið? En um Jökul Jakobsson
verður maður með hverju nýju
verki hans forvitnari upp á
hverju hann taki nú næst.
cTVLenningarmál