Tíminn - 29.09.1966, Blaðsíða 8

8
TÍMINJN
FIMMTUDAGUR 29. september 1966
UPPSALABRÉF FRA LARUSI JONSSYNI:
EFTIR KOSNINGA

Sem sænskur sosialdemokrati
ver'ð ég að viðurkenna, að að
faranótt hins 19. þ.m., eða
kosningavakan, var engin
ánægjunótt. Ég hef áður sagí
frá þvi, að aðstaðan var öroug
fyrirfram fyrir stjórnarflokk-
inn. Þeir, sosíaldemokratar,
höfðu nefnilega árið 1962 unn
ið sinn stærsta sigur í kosn-
ingum eftir stríð. Þeir höfðu
einir hreinan meirihluta at-
kvæða, þegar yfir landið er lit-
ið. Þeir höfðu þar af leiðandi
meirihluta í öllum borgum og
sýslum, þar sem hægt var að
gera ráð fyrir breytingum. Þeir
höfðu öllu að tapa, ekkert að
vinna. Þannig höfðu þeir í
Uppsölum meirihluta, sem
hékk á 48 atkvæðum. í þing-
kosningunum 1964 féllu þeir
niður í 47,5 prósent.
Að treysta þá stöðu virtist raun-
hæft takmark.
Ég hygg ekki ofmælt að all-
ir, jafnt stjórnarsinnar sem
stjórnarandstæðingar, hafi orð-
ið þrumu lostnir, þegar niður-
stöðurnar tóku að birtast um
kvöldið. Það var að vonum, og
þegár undrunin var yfirstaðin
varð kæti annars vegar og von-
brigði hins vegar. Enginn hafði
þorað að reikna með, að sós.
dem. myndu falla niður í ca.
42 prósent, eða lægstu út-
komu, sem þeir hafa haft síð-
an 1934. f stórborgunum,
Stockhólmi og Gautaborg, töp-
uðu þeir fimmta hverju at-
kvæði. Meirihlutarnir féllu um-
vörpum, ekki bara í váfakjör-
dæmum, heldur og í kjördæm-
um, sem talin hafa verið örugg
sós. dem. eins og t.d. borgirn-
ar Luleá og Kiruna í norðri,
en Norðurbotn er rauðasta hér
að landsins. í Malmö, þar sem
sós. dem. hafa verið einvaldir
í 47 ár og áttu nú 36 af 60
sætum í borgarstjórn eiga þeir
eftir áramót í bezta lagi 30 full
trúa, og fór þó betur á Skáni
en víðast annars staðar.
Tap sós. de. er það eina, sem
er nokkurn veginn Ijóst eftir
þessar kosningar. Hins vegar
er ekki gott að segja hver se
sigurvegarinn. KDS bauð nú
fram í fyrsta sinn í öllum kjör-
dæmum, þeir fengu nú sama
hluta atkvæða og 1964, þegar
þeir buðu fram aðeins í hluta
landsins, þeir hafa þvi tapað.
Frjálslyndir hafa ekki unnið
á, þar sem þeir.hafa ekki ver-
ið í samstarfi með miðflokks-
mönnum, þeir hafa átt flokka
erfiðast með KDS, vegna þess
að fríkirkju- og kreddutrúar-
fólk fylgir oft einmitt frjáls
lyndum. Hægri menn biðu
ósigur 1962 og 1964, nú hafa
þeir bætt hag sinn nokkuð og
snúið þróuninni við. Miðflokk
urinn hefur unnið á talsvert
alls staðar, og sumir vilja eigna
þeim alla þá aukningu, sem
milliflokkarnir fengu, þar sem
þeir gengu fram sameiginlega.
Kommúnistar, að lokum, unnu
á um það bil helming þeirra
atkvæða, sem sós. dem. töpuðu
(slíkur reikningur er þó lítt
ábyggilegur, sós. dem. segja að
þeirra stuðningsmenn hafi set-
ið heima). Utankjörstaðaatkv.
hafa enn ekki verið talin, en
þau munu ekki bæta hag sós.
dem., ef að llkum lætur.
Þetta er má segja tölu.Jega
niðurstaða kosninganna. Ems
og við vitum eru kosningar
þrátt fyrir allt ekki bara íölur,
og allar getgátur og vangavelt-
ur, sem sézt hafa og heyrzt síö
an á sunnudag sýna Ijóslega,
að eitthvað athyglisvert hefur
skeð. Það eru að vonum mörg
praktisk vandamál, þegar stór-
borgir skipta um stjórnar-
stefnu án þess að skipta telj-
andi um stjórn. Borgar- og
bæjarstjórnir hér eru nefni-
lega ekki meirihlutastjórnir,
heldur samteypustjórnir, þ. e.
hinir stærri flokkar skipta með
sér bæjarstjórastöðum, sem
eru níu í Stockhólmi, sex í
Gautaborg og fjórir í Uppsöl-
um svo dæmi séu nefnd. Borg-
arstjóraembættin eru þó að
sjálfsögðu mismunandi eftir-
sótt og áhrifamikil, og skipt-
ing þeirra milli flokkanna fer
eftir styrkleikahlutföllum. Þess
vegna eru framundan harðar
deilur og flóknir samningar, áð-
ur en allt er klárt. Þetta leysist
þó að sjálfsögðu smám saman,
og þó að við, sem utan við
stöndum væntum margra
ánægjustunda vegna rifrildis
borgaranna út afþví hvers kon
ar samstarf, tveggja flokka
(miðjusamstarf,) þriggja
Hvað gerir
stjórnin og
hvað skeður
í þjóðmálum?
flokka, eða ekkert samstarf,
sem hefur gefið bezta raun
og valdið straumhvörfunum, þá
er það trúlega aukaatriði fyrir
íslendinga þá sem heima eru.
En hvað gerir stjómin og
hvað skeður f þjóðmálunum?
Hin beinu áhrif kosninganna
á þingið láta á sér standa. Þar
sem kosið verður í haust til
efri deildar, þar kýs gamla
sýslustjórnin, sú sem kosin var
í sigurkosningum sós. dem.
1962. Þess vegna munu þeir
vinna eitt þingsæti í haust.
Næsta haust þegar nýju sýslu-
stjórnirnar kjósa í fyrsta sinn,
þá tapa sós. dem. einu sæti.
Völd þeirra eru þannig ekki í
eiginlegri hættu fyrri en í þing-
Ikosningunum 1968. Áður en
talningu var lokið hafði Ohlin
sá frjálslyndi krafizt þess, að
efri deildin yrði leyst upp og
endurkjörin öll í einu eftir ára
mótin. Daginn eftir fékk hann
Holmberg hægrimann með sér,
en Hedlund i miðjunni lætur
ekki gera grín að sér að
óþörfu. Hann leiðir þetta mál
hjá sér. Erlander sagði strax
nei, við buðum þeim þetta fyr-
ir tveim þrem árum síðan, þá
vildu þeir ekki hætta á það,
en nú þegar þeir hafa unnið
kosningarnar snúa þeir við
blaðinu. Kosningarnar fóru
fram á þeim forsendum, að
þær hefðu einungis venjuleg
áhrif á þingið og landsstjórn-
ina. Það er ósannað mál að
niðurstaðan hafi orðið sú sama
ef kosningarnar hefðu beinlínis
fjallað um stjórn ríkisins.
Hins vegar tók Erlander
sjálfur upp hugmynd um að
leysa upp neðri deildina og
leggja stjórnarstefnu sína und-
ir þjóðardóm. Þetta vekur
minni kæti meðal borgaranna.
Úrslit slíkra kosninga eru þrátt
fyrir allt ekki fyrirfram gefin.
Stjórnarstefnu hrista borgar-
arnir ekki heldur fram úr
skyrtuerminni og einhuginn
er varla til þess að miklast af.
Einnig tók Erlander upp hug-
myndina að yngja upp stjórn-
ina. Kröfur hafa komið fram
um það frá yngri mönnum
flokksins. Erlander er reiðubú
inn, sagði hann, að ræða einnig
það mál. Þetta er ekki létt,
því að ráðherrarnir eru flest-
ir ungir, aðeins þrír eru sextug
ir eða meira og flestir milli
45 og 55 ára. En þeir hafa
margir hverjir setið lengi, og
það kann vel að vera að þreyta
fari að gera vart við sig. Hvað
um það, þegar lokaniðurstaðan
er kunn um mánaðarmótin
koma saman til fundar flokks-
stjórn og þingflokkur sóc.
dem. til þess að taka ákvörð-
un. Það virðist vera um tvennt
að velja, annað er að kjósa
neðri deild að nýju hið fyrsta
og þá án breytinga á stjórn-
inni, hitt er að bíða meS kosn
ingarnar til reglulegra þing
kosninga 1968, og á meðan
smám saman yngja upp stjórn
ina. Hvort heldur sem verður /
ofan á er ómögulegt að segja
Þó virðist sem sknístofv;
stjórar flokksins og aðalrit
stjórar málgagna hans séu fylgj
andi nýjum kosningum.
Eitt er með öllu Ijóst, að
flokkurinn og ríkisstjórnin
taka hér ákvörðun sem getur
orðið örlagarík fyrir flokkinn
um langa framtíð.
í nær hálfan fjórða áratug
hafa sós. , dem. stjórnað land-
inu, ef undan er tekið stríðið,
þá sat þjóðstjórn að völd-
um, og svo höfðu þeir í byrjun
sjötta áratugsins aðstoð frá
Bændaflokknum, sem fór illa á
því að við samvinnuslitin tók
hann upp nafnið Center-
eða Miðflokkurinn. Þróun þióð
félagsins hefur verið geysileg
og lífskjör batnað ár frá ári.
Sós. dem hafa að sjálfsögðu
notið þessa. Stjórnarandstæð-
ingar hafa, með réttu, haldið
því fram að góðæri hafi ríkt
og sagt að þróunin hafi orð
ið þrátt fyrir stjórnina en
ekki vegna hennar. Þó að þetta
megi að einhverju leyti tii
sanns vegar færa, þá er víst
að þróunin hefði orðið öðru-
vísi undir borgaralegri stjórn.
Þó að upp og ofan hafi geng
ið fyrir sóc. dem í kosningum
þá hafa þeir alltaf haft á milli
46 og 49 prósent og sveiflurn-
ar verið litlar. Klofningur
stjórnarandstæðinga hefur
ekki heldur verið uppbyggj-
andi. Margir stjórnarandstæö-
ingar voru orðnir hræddir um
að þetta væri varanlegt ástand,
og kannske hafa ýmsir stjórn-
arsinnar trúað þvi líka. Alltof
margir, segja þeir, tengja vel-
ferðarríkið nafni sós. dem. og
margir farnir að trúa því, að
allar framfarir í landinu væru
undi því komnar að sós. dem.
stjórni. En nú hefur allt í einu
þetta óvænta skeð, að stjórnin
tapar svo að við hrun jaðrar.
Spurningin er nú, hafa sós.
dem. sjálfir grafið sér gröf
með umbótastarfinu? Þetta er
von andstæðinganna. Alltof
margir muna ekki aðra stjórn.
Eru kosningaúrslitin tákn djúp-
tækra breytinga í pólitísk un
hugsunarhætti? Hefur sænska
þjóðin vaknað upp úr Þyrni-
rósarsvefni, sem leiðir til þess
að sós.dem. hrekjast út á lang-
varandi eyðimerkurgöngu. Hið
síðasta er að sjálfsögðu óska-
draumur stjórnarandstæðinga.
Það er ekki ótrúlegt áð svör-
in við mörgum af þessum
spurningum verði undir því
komin hvernig stjórnin nú
bregzt við.
Hvað sem öllu þessu líður,
þá er staðreyndin sú, að hreyf
anleiki kjósenda er nú meiri
en áður. Sitthvað bendir til
þess, að þetta eigi einkum við
um yngra fólk, sem er á mörk-
unum milli sós. dem. og nábýl-
ismanna þeirra beggja megin,
frjálslyndra og kommúnista.
Kosningaþátttaka nýrra kjós-
enda var nú minni en annars
og sós. dem. fengu minni hlut
þeirra á meðal, en þeir fengu
af heildinni. Stjórnarandstöð-
unni hefur vaxið ásmegin, en
hvort það bætir samkomulagið
er óvíst.
Svíþjóð er ekki söm og áð-
ur. Stjórnmálalífið hér verð-
ur fjörugra og miklu meira
spennandi en áður.
S
i
Uppsölum, laugardag eftir .
kosningar, 1966.
Lárns Jónsson.