Vísir - 07.11.1975, Qupperneq 9

VÍSIR. Föstudagur 7. nóvember 1975.
9
Á FÖSTUDEGI
/
Vilmundur Gylfason skrifar:
Þaö er til þess að gera nýtt af
nálinni aö tala um þrýstihópa i
samfélaginu, liópa manna, sem
eigi sameiginlegra hagsmuna
aö gæta og ýti á þá sem hafa
völd og áhrif til þess að koma
málum sinum fram eða til þess
aö komast yfir fjármuni fyrir
sig og sina. Hitt er heldur ekki
ýkja gamalt: óbeisluð gremja
manna i garö stjórnmálamanna
og annarra valdhafa, sem hafa
reynst ól'ærir um aö standa gegn
kröfugerð i kröfugeröarsam-
félagi, þótt hún sé hvort
tveggja, ósanngjörn og frekju-
leg. Hins vegar virðast
stjórnmálamenn (að visu með
undantekningum) skynja
vanmátt sinn, getuleysi og
rælildóm. Nöldur þessara
manna i garö Jónasar Haralz og
Jóns Baldvins Hannibalssonar
vegna sjónvarpsþáttar i siðustu
viku falar þar skýrustu máli.
En á hverju getum við átt
von? Hvernig eiga þessir menn
að geta staðist þrýsting, þótt
hann sé bæði frekur og ósann-
gjarn og þótt hann gangi gegn
þjóðarheildinni? Við skulum lita
á þá mynd sem við blasir: Við
höfum rikisstjórn, og i henni
sitja átta ráðherrar. Af þessum
átta eru þrir, sem áður höfðu
gengistundir próf þrýstingsins.
Einn i Samvinnubaknanum,
annar i sparisjóði i Hafnarfirði
og sá þriðji i sveitarstjórn i
Borgarnesi. Og allir höfðu þeir
failið. Allir áttu það sammerkt
að vera að leika sér i lýðræðinu,
að vera að leita sér að leiðinni til
valda og frama og allir gengu of
langt, þannig að meira að segja
stofnunum þeirra ofbauð. En
það tókst að þvi marki að nú
sitja þessir fallistar á prófi
reynslunnar saman i rikisstjórn
og eiga að segja til um hvaða
kröfur séu sanngjarnar og
þannig lagaðar að þjóðarbiíið
þoli þær. Það er varla nema von
þótt illa gangi.
En það er að verða vart nýrr-
ar tóntegundar i samfélaginu.
Þessir menn voru kannski ekki
að gera annað en að leika
kerfisleikinn. Þessi nýi tónn
segir hins vegar að mennirnir
hafi raunar verið að gera annað,
þeir keyptu sér völd og áhrif —
og afleiðingarnar af þessum
stjórnarháttum blasa hvar-
vetna við.
Þorsteinn Thorarensen, rit-
höfundur, ritaði ágæta grein i
Dagblaðið á föstudaginn var,
þar sem hann fjallaði fyrst og
fremst um leyndina sem rikir .i
bankakerfinu. En við þá grein
má svo sem bæta ýmsu.
Banki fyrir norðan
ÞORSKAR,
ÞRÝSTI-
HÓPAR OG
RIKIS-
BANKAR
I fyrrnefndum sjónvarpsþætti
ræddi Jónas Haralz um meðal- ■
mennina er stjórna landinu og '■
er næsta ósýnt um að taka ■
ákvarðanir. Vissulega hafði ■
bankastjórinn lög að mæla. Það ■
sem bankastjórinn raunveru- J
lega var að segja var llka alvar- J
legur hlutur: Nefnilega það að S
það er sjálft lýðræðið sem hefur i
brugðist. Lýðræðið hefur fram-!5
kallað stjórnendur sem eru ■
ófærir um aö stjórna. Það sem j 5
þarf að gera er þvi fyrst en ekki , 5
siðast til varnar lýðræðinu.
En bankastjórinn gleymdi ■
lika ýmsu, þvi meðal annars að n
ÚTVE GS BAI>’ KI [
ÍSLAINDS
BÚNAÐARBANKÍ
ÍSLANDS

J ■
HaíMiSSEÖ
sjálfur ber hann mikla ábyrgð á
þessu ástandi. Rikisbankarnir,
og ekki sist sá sem hann veitir
forustu, eru leynistofnanir og
það er ógerlegt fyrir fólkið i
landinu að fá nokkrar
upplýsingar um það sem þar er
að gerast innan dyra. Þar rikir
formyrkvun upplýsingaleysis,
og við, sem ennþá erum ekki
eldri en það að við leyfum okkur
þann lúxus að vera bjartsýn á
manneðlið, við trúum þvi jafn-
framt að ef upplýsing rikis, ef
fólki er haldið upplýstu um
raunveruleikann, þá muni það
sjálfkrafa leysa mörg okkar
stærstu vandamál. En gallinn er
óvart sá að Jónas Haralz og
rikisforstjórarnir i kringum
hann, —■ og þar með talin stjórn-
völdin i landinu — eru á annarri
skoðun. Þeir reka þessar
stofnanir sinar eins og levni-
klúbba, eins og einhvers konar
frimúrarareglu, og i skjóli þess-
arar leyndar hefur innan þess-
ara stofnana þróast sukk og
sóðaskapur sem heggur að rót-
um sjálfs lýðræðisins. Þarna
liggur rót ógæfunnar — og
ábyrgð og sekt Jónasar Haralz
hlýtur að vera mikil.
A Akureyri var Landsbanka-
stjóri að nafni Jón Sólnes. Árið
1974 voru Alþingiskosningar, og
bankastjórinn var i framboði.
SkuldLandsbankans á Akureyri
við aðalbankann i Reykjavik,
fór úr öllum böndum og jókst
um fast að milljarði króna. All-
ar reglur þverbrotnar, og enda
kosningar i nánd. útibússtjór-
inn á Akureyri ansaði engum
reglum eða forskriftum, en
notaði sér rikisfjármuni til að
kaupa sér leiðina til valda.
Þetta virðist svo hafa uppgötv-
ast f ársbyrjun 1975, þegar
reikningar ársins voru gerðir
upp. En hvað gerir þá banka-
stjórinn i Reykjavik, fulltrúi
ljóssins og upplýsingarinnar og
svarinn andstæðingur for-
myrkvunar? í stað þess að
segja þjóðinnni frá þessu, veita
fjölmiðlum upplýsingar um
þetta, skapa umræðu og
væntanlega fordæma þetta
sjálfur til þess að svona hlutir
gerist ekki aftur, þá er þetta
leyst einhvers staðar bak við
tjöldin. Leyniklúbbur stjórn-
valda og bankakerfis leysir
þetta bak við lokaðar dyr vald-
hroka og formyrkvunar — og
þess vandlega gætt að almenn-
ingur fái engar upplýsingar.
Þetta er ekki litið mál.
Frambjóðandi valsar að þvi er
virðist stjórnlaust með gifur-
lega fjármuni, og þvi er haldið
leyndu, almenningi i landinu
kemur þetta ekki við. En þetta
er ekki einkamál Jónasar
Haralz — eða bankanna — eða
stjórnvalda. Þetta er sjálf rótin
og þeir seku eru þeir sem þegja.
Spilling bankanna
Leynimakk bankanna með sin
eigin mál ná til stórra mála eins
og Sólness og smárra mála eins
og bilakaupa bankastjóra.
Reglum um rikisbila var breytt
árið 1970, i fjármálaráðherratið
Magnúsar Jónssonar. Um þær
breytingar má deila, eins og
raunar allar breytingar. En að
þvi er til dæmis ráðherrabila
varðar var reglunum breytt
þannig að i stað þess að rikið
ætti bilana var þeim nú gert að
eiga þá sjálfir, en gátu keypt þá
með mjög hagstæðum lánum.
Rikisbankastjórarnir skildu
þetta auðvitað svo að sömu
reglur ættu að gilda um þá, og
virðistsvo vera sem bankaráðin
hafi tekið þá ákvörðun, en ráð-
herrar þar hvergi komið nærri.
Alla vega er ógerlegt að fá upp-
lýsingar um það, hvaða reglur
gilda um bilakaup bankastjóra.
Leyniklúbburinn skammtar sér
bila eftir hentugleikum, og eng-
inn spyr um reglur, hvað þá
móral. En á sama hátt og það er
ekki einkamál þessara manna,
þessarar manntegundar, hvort
Sólnes eyðir milljarð meira eða
minna, þá er það heldur ekki
einkamál þeirra, hvernig þeir
láta rikissjóð borga undir sig
bilana. Að sjálfsögðu eiga
bankastjórar að hafa rifleg
laun, en eina leiðin til þess að
það, eins og annað, sé innan hóf-
legra marka er upplýsing og
ekki formyrkvun. Og ef bila-
kauperu skrýtin, hvernig er þá
önnur starfsemi?
Þorskar og þrýstingur
Manntegundin sem gjarnan
hefur keypt sig eftir veginum til
valda kann ekki að standast
þrýsting, og hefur aldrei kunnað
það. Og nú stöndum við frammi
fyrir öðrum vandamálum og al-
varlegri. Fiskifræðingar virðast
mikið til sammála um að þó svo
við komum öllum útlendingum
út úr landhelgi innan skamms
þá muni óbreytt sókn á miðin
eyðileggja þorskstofninn við
landið, sennilega á árinu 1978.
Þetta er ægiþungur dómur yfir
skuttogarakaupunum á siðustu
árum. Og enn munu vera
þrettán i pöntun. Raunveruleg
áætlun hefur aldrei verið til, en
það hefur verið þrýst og þrýst
meðan öllum almenningi hefur
verið haldið óupplýstum. Ljóst
er að séu þessar spár fiskifræð-
inganna réttar, þá stöndum við
frammi fyrir gifurlega erfiðum
ákvörðunum á næstunni. Það er
litill vandi að gera þaðsem gert
hefur verið á siðustu árum: Að
reka upp ramakvein lýð-
skrumarans, benda á gagn-
rýnendur og spyrja: Hvaða
byggðarlag, sem hefur fengið
skuttogara, hefði ekki átt að fá
hann? Og auðvitað blasir at-
vinnuaukning og aukning jafn-
vægishvarvetna við. En til þess
eru stjórnendur að stjórna. Og
þeirrar spurningar má spyrja i
fullri alvöru: Hvort þeir menn
sem keypt hafa sig eftir vegin-
um til valda, séu liklegir til þess
að geta tekið svo veigamiklar
ákvarðanir sem augljóslega
verður að taka i þessum efnum
nú alveg á næstunni? Hvort
þessir formyrkvuðu leynimakk-
ar hafi stjórnlegt siðferðisþrek
til þess að taka ákvarðanir,
þegar vitaskuld verður á þá
þrýst úr mörgum áttum. Eða
hvort við verðum að sætta okkur
við þá staðreynd að innviðir lýð-
ræðisins séu orðnir svo veikir,
siðferðisþrekið sé orðið svo litið
og stjórnvöldin svo slöpp, að við
neyðumst til að horfa á jörðina
gliðna undir fótum okkar.
Um þetta hlýtur næsta
framtið að dæma.
T t, flokkur;
, 9 Ó 1,000.000 kr
9 ~ 500.000 —
9 - 200,000 —
360 “ 50,000 —
2,790 - 10.000 -t
5,280 - 5.000 —■
9.000.000 kr
4.500.000 ™
1.800.000 ™
18 000.000 —
27.900.000 —J
41 400.000 ~
102.600000
Aukavinningaf:
18 ó 50.000 kr.