Lesbók Morgunblaðsins - 10.04.1927, Blaðsíða 1

UEÐUR5P1RLL
A UlQ 06 QREIF.
EFTIR ^ÓH EVPÓRSSOH.
I.
pað hoí'ir löngum vorið trú manna,
að veðri og vindi væri stjórnað af
guðlegum völdum. pví blótuðu for-
feður vorir til árs og friðar, að þeir
vildu milda skap goðanna, svo þau
sendu ekki harðindi og misæri yfir
landið. Pegar land varð kristið tók
lítið betra við. Veðrið var framvegis
á valdi hinna nýju guða, enda tekur
hin helga bók því fram með berum
orðum, að guð láti sólina skína og
regnið fallu jafnt yfir rjettláta sem
rangláta. Hjer dugðu ekki lengnr
blótveislur, en með bænum og áheitum
mátti þó oft fá áhe>Tn, svo að byr
gæfi eða storm Jægði. peir, sem
lausir voru • í trúnni notuðu galdra-
stafi eða önnur töfrabrögð til þess
að láta veðrið leika sjer í lyndi. —
En svo er nú efagirni og efnishyggja
orðin rík, að flestir munu hafa mist
trúna á þann möguleika, að fá veðr-
inu breytt samkvæmt óskum sínum,
enda verða óskir manna oftast mjög
sundurleitar í því efni. — Pegar
einn vill sólskin vill auuar regn.
En þótt ekki sje unt að breyta
veðrinu eftir óskum, mætti oft við
það una, ef hægt væri að vita fyrir
fram, hvernig veðrið muni haga sjer
á næstunni og haga svo verkum sínum
samkvæmt þvi. Á þessu hafa men,i
líka spreytt sig frá æfafornu fari,
samhliða blótveislum og bænahaldi.
líaí’a því sprottið upp ókjörin öll af
veðurmerkjum, sem hver einstuklingur
fyrir sig hefir reynt að styðjast við,
til þess að sjá fyrir skaðaveður og
forðast þannig tjón á lífi og eignum.
Má um þessi veðurmerki segja, að
sum eru bygð á langri reyuslu og
skynsamlegri athugun, svo langt sein
þau ná, en flcst eru þó bábyljur
einar og hjcgómi. En þörfin fyrir nð
vita eitthvað, hvernig veður muni
ráðast, þótt ekki sje netna skanuna
stund, er svo mikil, að menn virðast
hafa gripið hvert hálmstrá, scm kynni
að geta gefið leiðbeiningu. Og þörfin
þessi eykst ár frá ári, að sama skapi
sem mannkynið nálgast meir það
takmark sem því upphaflegn var sett:
að uppfylla jörðina og gera sjer hana
undirgefna.
Á þeim óralanga tíma scin mann-
kynið á að baki sjer, liefir því vaxið
vit, reynsla og þekking á flestum
sviðum tilverunnar og lært að beita
þeirri þekkingu til að temja nátt-
úruöflin — höfuðskepnurnar — og
láta þau strita fjTir sig. Engin furða
þótt mönnuð hafi meira en dottið
í liug, að bcita þekkingu sinni til þcss
að ljetta baráttuna við þá höfuðskepu
una sem vjer lifum og hrærumst i:
loftið og veðráttuna.
Af þessu hefir á síðustu tveim
mannsöldrum sprottið upp nvr vís-
indabálkur, sem vjer nefnum veð-
urfræði, (á flestum öðrum máhin
mcteorologi.)
It.
Veðurfræðin liefir aðallega tvö við-
fangsefni. Fj’rst að afla vitncskju um
og lýsa, hvernig veðráttan að jafnaði
hugi sjer hvervetna á yfirborði jarð-
ar og um leið hvaða skilyrði lífve.'-
urnar eigi þar við að búa vegna veð-
ursins. pá grein uefnum vjer lofts-
lagslýsingu (klimatologi). Hún gerir
t. d. grein fyrir einkennum hita og
kuldaheltuloftslags og rannsakar svo
yfir hvaða svæði þau ná.
I öðru lagi leitast veðurfræðiu (í
þrengri merkingu) við að rannsaka
lögmálin f\TÍr hreyfingum þeim og
brevtingum, sem eiga sjer stað í
lofthafinu og hvernig þær lýsa sjer
daglega í veðrinu á yfirborði jarðar.
par er gengið út frá því, að lögmál
úr aflfræði og eðlisfræði, sem algild
eru talin, gildi einnig um lofthafið.
Engin breyting verði þar án þcss að
tilsvarandi orka sje fyrir hendi tii .að
koma henni af stað og stjórna rás
henuar. Veðurfræðin neitnr því fast-
lcga að nokkur veðurhreyting komi
eins og skollin úr sauðarlegg, án þess
að eiga sjer aðdraganda og eðlilega
skýringu. Snöggar veðurhreytiugar, er
mest konm almenningi á óvart, cru
oft þannig lagaðar að orsakir þeirra
liggja augljósar fyrir þeirn sem veð-
urfregnir hafa frá fjarlægum stöðum
og geta fylgst með rás viðburðanna
í loftinu og að minsta kosti leitt
^etum að undirrót þeirra. Pað cr