Lesbók Morgunblaðsins - 02.10.1927, Blaðsíða 7

LESBÓK MORÖUKBLAÐiilNS
311
Frá Basklaudí,
I.
Fyrrurn uáði Euskalerria (þ. e.
Baskland) alla leið til Týle og
Ameríku. Þar sem nú er liið djúpa,
ægilega Atlantshaf, var áður blóm-
legt, meginland með tignarlegum
fjallgörðum, frjcsömum dölum og
auðugum borgum. Þar bjuggu
Eúskarar, forfeður Baska, og lifðu
við allsnægtir, því að jörðin gaf af
sjer alt það, sem lífið þarfnast,
eins og í hinni fyrstu paradís. Þeir
lögðu stund á skáldskap og fagrar
listir og töluðu við guð eins og
maður við inann. Samt fór svo, að
þeir gleymdu honum og sköpuðu
sjer nýjan í sinni mynd, reistu
lionum musteri og færðu honum
íornir. Þessi nýi drottinn gerðist
brátt atkvæðamikill, ljet sig allt
skifta, setti ný lög um alla hluti
og ákvað refsingu við hverri yf-
irsjón, gerði þá ríkustu að klerk-
um sínum og Ijensmönnum, en alla
aðra að þrælum. Hann veitti vild-
armönnum símun auð, metorð og
hamingju, gaf þeim leyfi til að
drýgja syndir; öðrum refsaði hann
miskunnarlaust, tók frá þeim
eignir og gerði þá ólánssama. All-
an mótþróa bældi liann niður án
vægðar.
Þannig skiftist smám saman
allur landlýður í útvalda og út-
skúfaða. öíðarnefndir voru miklu
fleiri, en megnuðu ekkert, því að
þeir voru bundnir á klafa ánauð-
arinnar; — þangað til þeim datt í
hug að búa til annan guð handa
sjer, sem þeir gætu flúið til og
tilbeðið í leyni. Og það gerðu þeir,
En guðinn þeirra mátti ekki sjá
dagsins ljós. Hann hafðist við í
myrkrunum og bljes eldi haturs og
örvæntingar í hjörtu þegna sinn',
hvatti þá til óhlýðni, stríðs og
illra verka.
Drottinn myrkrana stækkaði og
stækkaði, en guð hinna útvöldu
varð hræddur og reiður. Hin óhjá-
kvæmilega styrjöld hófst, og öll
foönd losnuðu. Þá slokknaði sólin
og blikuðu eldingar, en hafið gekk
á land upp og færði borgir og
bygðir í kaf. En utan úr djúpinu
ileit þá hinn eini sanni guð yfir
hið glataða verk sitt og sá, að það
hafði ekki verið gott.
Þannig heldur einsetumaðurinn
í Iturribarri, að saga hinna fyrstu
Eúskara sje í fám dráttum. Og
hann er sannfærður um, að Baskar
þeir, sem nú lifa, sjeu afkomend-
ur. þjóðarinnar, sem hafið gleypti.
Fáeinir höfðu komist lífs af, en
einsetumaðurinn vissi ekki hvern-
ig, — eins og von var.
Það er ys og þys í kriugum tog-
’brautina, fult af fólki, útlendu og
innlendu, ungu og gömlu, fátæk-
legu og ríkmannlegu, og alt ætlar
til Archanda til að líta yfir dalinn,
foorgina, ána og fjörðinn í fjarska.
Ekki aðeins til þess, ekki aðeins
til að njóta útsýnisins. Sumir
þessara útlendu ferðamanna, sem
Velkjast einstæðingslega innan uin
rnúginn eins og graslömb innan um
geldfje, liafa þegar notið útsýnis-
ins frá Igueldo, Tibidabo, „os
elevadores" í Lissabon, frá skýja-
sköfum Bandaríkjanna og hæstu
tiudum Evrópu. Líkama sínum
liafa þeir lyft svo hátt sem liægt
er á þessari jörð. Hvaða erindi
ættu þeir til Archanda'! Að horfa
á dans, hlusta á mandólín og glam-
ur hljómbaulia.
Það er „romería“ í Echevarri-
eta. Þangað fer fólkið úr nágrenn-
inu pílagrímsför í dag, því að
þessi dagur er helgaður verndar-
dýrðlingi sveitarinnar, — en jeg
man ekki iivað hann er kallaður,
en titillinn er náttúrlega „sou“
þ. e. „hinn heilagi."
Þangað koma töfrandi sveita-
stúlkur í þjettum hópum, sællegar,
kátar og einfeldnislegar; kaup-
staðarstúlkur frá Bilbao, Vegúrí,
Los Arenas o. s. frv., sumar hverj-
ar montnar og tilgerðarlegar, pip-
armeyjar guðhræddar og spje-
hræddar; fjöldi karlmanna af öllu
tagi, saklausir yngissveinar, feitir
ekkjumenn, uppskafningar i pils-
buxum, kvennflagarar og mor-
mónar. I einu orði, allir, sem vetl-
ing geta valdið, fara þangað þenn-
an dag — pílagrímsför. Alt guð-
rækilegt snið er þó farið af athöfn-
inni fyrir löngu síðan. Nú er bara
dansað og drukkið, drukkið og
dansað. „Tsjakólí“ flýtur um alt.
Rjett fyrir neðan veröndina er
hjalli vaxinn ösp og dökklaufguð-
um kastaníuviði. Þar er dansflöt
og trjábekkir alt í kring. Nú
morar alt í fólki, lundurinn, flötin
og næstu brekkur. Ríka fólkið og
uppskafningarnir kaupa veitingar
í kaffisal spilahússins, en allir
aðrir fá sjer það, er þeir þurfa, í
veitingaskygninu við skógarjaðar-
inn. Einhver framtakssamur víu-
sali úr Bilbao ljet byggja það
nóttina seni leið og flytja þangað
alskonar tegundir af víni, tóbaki
og sætindum. Milli tveggja trjáa
hangir stóreflis Ijereftsræma með
áletruninni: Martini & Rossi,
Torino.
Út um opna glugga spilahússins
berast charleston-tónarnir niður
í luudinn....... staccato, staccato,
og einhver „fransaður“ uppskafn-
ingur, sem hefir lært alla tísku-
dansana, jafnvel yale, ókeypis í
Goumont, flýtir sjer að bjóða upp
fylgikonu sinni, sem auðsjáanlega
hefir líka verið í París. Og þau
fara að víxlast um völlinn eins og
sprellikarlar eða Guignol-skrattar
og róta upp moldinni. En enginn
verður til að leika eftir þeim. Pían-
óið þagnar. Það er farið að syngja.
Fyrsta lagið er „Gernikako Ar-
bola“. Ósjálfrátt sljákkar hávað-
inn um stund og fólkið hlustar.
Þó er söngurinn falskur, eins og
rökum fingri væri strokið eftir
gluggarúðu. Sumir lda'ja.Nú komu
spilararnir: alt Baskar, sólbrendir,
alvarlegir, svipdimmir, allir saman
ófríðir, ellilegir; þeir hafa ,boina‘
á höfði, strigaskó á fótum, bumbu,
harmóniku og belgflautur í hönú-
unum. Sveitafólkið skipar sjer í
hring út á miðjum vellinum. Spil-
ararnir fá sjer einn „tsjakólí“,
segja eitthvað sín á milli á bask-
nesku og fara svo að spila.
Nú fer sólin að skína og skýin
hjaðna.
Það verður ekkert úr rigning-
unni, segja strákarnir, þegar þok-
unni ljettir af Iturribarri.-------
1 dansinn!
Og meðan krakkarnir striplast
galandi um völlinn og reyna að
stíga „charleston“, hópar sig sam-
an fullorðna fólkið úr sveitinni,
bæði gift og ógift, og dansar
„aurreskú“ út á miðjum vellinum,
— þennan alvöruþrungna, villi-
mannslega dans, sem minnir á fjar-
læga fortíð, minnir á brennur og