Lesbók Morgunblaðsins - 17.06.1928, Síða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
/
189
kviðir maður fynr því þegar þær flugmennirnir mættu segja. Þeir
• inætast! En þessi tilfinning stafar som sitja berskjaldaðir rjett við
J'=8jalrsa<?t af ðvana. Eða hvað ætli hreyfivjelina og skrúfuna?
Ríbisafmælið 1930.
Eftir Jón Leifs.
Ópersónulegt mál.
Fyrsta skilyrðið til þess að at-
huga og ræða um alt, sem snertir
hið komandi merkisár 1930, er að
forðast það algerlega, að blanda
persónulegum skoðunum, tillmeig-
ingum og hvötum inn í þau mál.
Hagur allrar þjóðarinnár um kom-
andi aldir getur oltið á því hvern-
ig oss tekst, að fara með þetta
mikla allsherjarmál. Vjer verðum
því áð líta á málið með alveg óvil-
höllum og ópersónulegum rann-
sóknaraugum og reyna að leggja
sögulegan og alþjóðlegan skilning
í það. Vjer verðum fyrst að revna
að afla oss hlutlausra upplýsinga
um það hvernig hinn mentaði
heimttr lítur á það mál, og vjer
verðum óneitanlega að taka tiilit
til þess eins og annarra lögmála
sem eru heimsgild um viðskifti og
framkomu fullvalda ríkja. Höf-
undur þessarar greinar hefir reynt
að útvega sjer slíkar upplýsingai-
og reynt að draga hlutlausar á-
lyktanir af þeim, alveg án þess
að taka tillit til þess hvað honum
er persónulega geðfelt eða ekki.
Hið sama verða lesendurnir að
gera. Sá, er þetta ritar, mun líka
segja hispurslaust frá og styðjast
við ma*rgskonar reynslu í dvöl með
al mestu mentaþjóða Evrópu um
nærri 12 ára skeið.
til þessa atriðis i allri framkomu
gagnvart erlendum ríkjum.
Ríkisafmæli, en ekki Alþingishátíð.
Það mun erlendis alment verða
litið svo á, að árið 1930 sjc á fs-
lattdi fyrst og fremst þess að minn
ast, að íslenska ríkið var stofnað
fyrir 1000 árnm og að mínningin
snerti því miklu fremur alla þjóð-
ina, hvern einstaklihg hennar og
framkomu ríkisins út á við, held-
ur Alþingið sjálft, og það þeim
mun frekar þar sem Alþing hið
forna var ekki aðein.s samkoma
nokkurra fulltrúa þjóðarinnar,
heldur samfundur allrar þjóðar-
innar. Það er því tvöföld skvlda
Alþingis og allra þeirra manna,
séta fara með þetta taál opin-
berlega, að hugsa fvrst um þjóð-
ina sjálfa, almenning, en síðar um
Alþingið. Alþingishátíð má aðeins
verða einn liðurinn í afmælisminn-
iitgu hins íslenska ríkis og ís-
lénsku þjóðárinnar. Það er mjög
nauðsynlegt að taka einnig tillit
Tvennskonar gildi.
Það ber ekki á því enn að al-
menningi á íslandi sje orðið full-
ljóst hvert gildi slík þúsund ára
minning hefir. Það má segja, að
gildið sje aðallega tvennskonar,
inn á við og út á við.
Gildið inn á við er fyrst og
fremst í því fólgið að þjóðin reyn-
ir með slíkri minningu að gera
upp reikningana yfir fortíð og
framtíð, að draga saman öll gögn
liðinna og óliðanna tíma, að rann-
saka sjálfa sig og krafta sína.
Slíkt verður naumast gert nema
að prófa krafta sína um leið og
er óhætt að segja, að síst sje van-
þörf á því á íslandi, því að kúgun
liðinna alda býr enn í æðum þjóð-
arinnar og vjer þurfum nú að
fara að hrista hana fyrir alvöru
af oss og afkomendum vorum til
þess að ná váxandi athöfnum og
fjöri í öllu starfi og hugviti. Afl-
raunin styrkir líkamann og hið
sama gildir um sálina. Sameinað
átak allrar þjóðarinna'r í mikils-
verðum menningaratriðum mun
auka kraftana og skapa meiri
dugnað og meiri framfarir, en áð-
úr voru. Það getur eimt eftir af
slíku átaki öldum saman ef vel
fer.
Gildið út á við er í rauninni
öllu stórkostlegra, því að það
snertir tilverurjett vorn sem þjóð-
ar.Það má segja að ríkisafmælið sje
fyrsta mikilsverða utanríkismál
vor Islendinga, sem vjer einir
verðum að ráða til lykta. En fram-
koma vot 1930 gagnvart erlendum
ríkjum, gagnvart öllum heiminum,
mun geta haft endanleg áhrif á
afdrif þjóðernis vors og sjálfstæð-
is. Þar sem íslenska þjóðin nú um
margar aldir mun ekki vera þess
megnug, að taka nokkurn þátt í
veraldarstjórnmálum og aldrei
getur látið til sín taka með he*r-
afla, þá er framkoma hennar gagn
vart umheiminum hin einasta leið,
sem getur ráðið örlögum sjálfstæð-
is vors og aðstöðu vorri gagnvart
þjóðunum. Af þessu leiðir, að
framkoma vor gagnvart erlendum
ríkjum 1930 er mesta ajvöruefnið
í öllu því máli. Ef vel er að farið,
þá getur það valdið miklu um að
styðja málstað vorn fyrir dómi
veraldarinnar, en ef illn er að
farið eða jafnvel skrælingjalega,
þá getur það í augum lieimsins
fyrirgert tilverurjetti voTiun sem
þjóð og stutt að því að rjettur
vor verði síðar að vettugi virtur
og land og þjóð innlimað í annað
búsund sinnum voldugra ríki, án
þess að nokkurt mikilsmegandi
menningarland finni ástæðu til
þess að mótmæla því.
Heimsálitið ræður jafnvel af-
drifum stórveldanna, þrátt fyrir
margra miljóna herlið. Vjer ts-
lendingar höfum því síst ráð á
því að fara í kring um þau al-
gildu veraldarlögmál, sem ráða
mestu í þeiin efnum. HjeT er bein-
línis hætta á ferðuin, sem ekk'
verður varað nógsamlega við.
Leiðirnar.
Allir spvrja: „Hvað á að gera;
hvað er hægt að gera?“ Látum
oss rannsaka alla möguleika. —
Fyrsta hugsunin, sem verður fyr-
ir mönnum, er að gera alls ekki
neitt, af því að vjer mundum ekki
geta komið fram eins og nauðsyn-
legt væri og af því að þannig yrði
komið í veg fyrir að íslenska þjóð-
in verði sjer til tjóns. Og það er
sannarlega rjett, að betra er að
alls ekkert verði ■ gert heldttr en
að þjóð vor komist í þá hættu að
fvrirgera tilverurjetti sínum á ein-
hvern hátt fyrir dómi veraldarinn-
ar. Og jafnvel þó að vjer færum
á mis við þá mjög nauðsynlegu
þjóðarstyrkingu inn á við, sem
felst í mikilli minningu, þá væri
alveg sjálfsagt að fórna slíkum
hagnaði, ef fullvíst væri að með
því yrði hægt að forðast alger-
lega hættuna út á við, en svo er
því miður ekki. Það má segja, að
á seinustu þrein árum sje Island
farið að vekja eftirtekt umheims-
ins, þó að tiltölulega lítið beri á
því ennþá. Þó er augljóst, að sú
eftirtekt vex smásaman jafnt og
þjett með ári hverju, að minsta
kosti meðal menningarþjóða Ev-
rópu. Og það hefir kvisast, að á
árinu 1930 eigi að halda þusund
ára minningarhátíð á íslandi og
að sú hátíð sje að ýmsu leyti
merkileg fyrir aðrar þjóðir. — í
þýsku blaði var nýlega jafnvel
tékið svo til orða, að Island mundi
árið 1930 verða „miðdepill evróp-
iskrar eftirtektar.“ Hvað sem því
líður, þá verðum vjer að ganga
út frá því sem fullvissri staðreynd,
að Islandi verði nú sífelt veitt
meiri eftirtekt og að blaðamenn
flestra þjóða muni koma til ís-
lands svo tugum skiftir á næstu
árum, ejerstaklega 1930, og skýra