Lesbók Morgunblaðsins - 29.09.1929, Blaðsíða 6

310
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
Sokolhreyfingin í Tjekkóslóvakíu.
Eftir Antoníu Svoboda, stud. phys.
Árið 1848 urðu miklar og rót-
tækar breytingar á stjórnarskipun
flestra ríkja í Evrópu. Þessar
breytingar áttu að miklu leyti rót
sína að rekja til í'relsishreyfinga
þeirra, er þá fóru sigurför um
gjörvalla álfuna. Alda þessi náði
líka til Bæheims, sem um það leyti
laut harðstjórn austurríska keis-
aradæmisins. Kröftugar raddir
tóku að heyrast um það, að nú
bæri landinu að losa sig undan
harðstjórninni og brjóta af sjer
hlekkina. Allar stjettir þjóðar-
ínnar voru einhuga um þetta, og
mátti þá þegar greina sterka þjóð-
ernislega hreyfingu, er við ekk-
ert virtust inundu hika.
í þessum umbrotum varð Sokol-
hreyfingin til. Miroslav Tyrs há-
skólakennari og Indrich Fiigner
kaupmaður stofnðu íþróttafjelag,
er skyldi starfa um gervalt landið
og ynni að því markmiði að sam-
eina krafta þjóðarinnar. Samband
þetta valdi sjer sinn eigin búning,
og Fúgner bygði á eigin kostnað
hús, er hann gaf því til fullrar
eignar og umráða. Þetta hús var
íimleikahús, og varð það miðstöð
allrar starfsemi sambandsins. Eins
og geta má nærri, varð sainbandið
brátt hið skæðasta, hinu austur-
ríkska valdi í Bæheimi, enda var
markmið þess ekkert jinnað en
þjóðernisvakning.
Það leið ekki á löngu áður, en
lireyfingin hafði náð mikilli út-
breiðslu. Kjörorð hennar var hið
sama og í frönsku stjórnarbylting-
unni: „Frelsi, jafnrjetti og bræðra-
lag“. Forgöngumenn hreyfingar-
mnar ljetu sjer ekki nægja að út-
breiða hana innan Bæheims, held-
ur tók hún að ná mikilli út-
breiðslu után hans, eða í þeim
löndum er hin núverandi Tjekkó-
slóvakía nær yfir.
Þegar fram liðu stundir, tóku
íjelagsmenn að halda miklar ár-
legar samkomur. Hafa þær alla tíð
verið haldnar í Prag, hinni fornu
og nýju höfuðborg Bæheims og
TJekkóslóvakíu. Samkomur þessar
voru fjörugar og kendi oft þykkju
á garð Austurrikismanna, enda var
það síst að ófyrirsynju, þegar litið
er á þá aðbúð, er hinar undirokuðu
þjóðir áttu við að búa. Stjórnin
ljet heldur ekki á sjer standa að
leggja stein í götu hreyfingarinn-
ar. 011 hugsanleg ráð voru nótuð
til að freista að bæla hana niður,
en hugsjónaþróttur og mótstaða
[ jóðernissinna var sterkari en svo.
að stjórnarvöldunum tækist að
yfirbuga þetta fjöregg þjóðarinn-
ar. Þannig leið tíminn alt fram að
h.eimstyrjöldinni.
Árið 1914 gerðust þau tíðindi,
að krónprins Austurríkis var myrt-
ur í Serbíu. Þetta varð hin ytri
orsöku heimsstyrjaldarinnar miklu.
í stríðsbyrjun stóðu dvergur og
risi hvor gagnvart öðrum — Serb-
er og Austurríkismenn. Eins og
nærri má geta höfðr Serbar ó-
slrifta samúð allra Slaia, jafnt inn-
an Austurríkis og utan. Tjekkósló-
■'mkar voru eins og aðrir þegnar
Austurríkiskeisara neyddir til að
berjast við frændur sína og vini
f Serbíu.
t stríðsbyrjun bönnuðu Austur-
ríkismenn allar samkomur Sokol-
fjelaganna. Hús þeirra og eignir
gerðu þeir upptækar og reyndu á
allan hátt að stemma stigu fyrir
frekari útbreiðslu hreyfingarinnar.
En einmitt í stríðinu komu ávextir
hreyfingarinnar í ljós. Allir með-
limir fjelaganna, í Ameríku, Rúss-
landi, og víðar skildu nú að hinn
rjetti tími var til kominn að hefj-
ast handa og vinna aftur frelsi
það, er þjóðin hafði týnt. — Út-
flytjendur, er hröklast liöfðu und-
an ofsóknum stjórnarinnar, fylktu
nú liði undir fánum fjandmanna
A ustur r í kismann a. Tjekkneskar
liðsveitir voru myndaðar í Rúss-
landi, Frakklandi, ítalíu og víðar,
Fvrir einstaka samæfingu og þjálf-
ur, sköruðir þær brátt fram úr
öðrum og gátu sjer hinn besta
orðstír. Leið brátt að því, að þær
'”'ru taldar með bestu hersveitum
stríðsins,
Á sama tíma störfuðu stjórn-
málamennirnir ötullega undir for-
ystu Masaryks, sem nú er ríkis-
forseti í Tjekkóslóvakíu.
Loks kom áð því, árið 1918, að
undirokuðu þjóðirnar sigruðu
Austurríki og 28. október 1918
reis tjekkneska ríkið aftur upp
ur Þyrnirósusvefni sinum, eftir
blóðuga byltingu.
1 frjálsu landi blómgaðist hreyf-
ingin aftur á ný í samræmi við
stefnu sína. Hún sameinar krafta
j jóðarinnar í vinnu fyrir ríkið
og heildina. Hún safnar körlum,
konum og börnum undir merki sitt
og kennir þeim að vera góðir borg-
arar, • hjálpfúsir og drenglyndir.
Ráðið er ætíð hið sama: Hraust sál
i hraustum líkama. Jafnframt fim-
leilcum og íþróttum, sem fjelags-
menn iðka af hinu mesta kappi,
fara innan Sokolfjelaganna fram
leiksýningar, hljómlist og fleira,
som göfgað getur andann.
Hin miklu mót sambandsins fara
fram með vissu millibili. Hið síð-
asta var haldið 1926, og er það
enn í fersku minni öllum þeim sem
viðstaddir voru, hvort sem þeir
voru þátttakendur eða áhorfendur.
Þuð mundi þykja nýstárlega sjón
að sjá 70 þúsund karlmenn, 40 þús-
und kvenmenn og hjer.um bil 100
þúsund börn sýna leikfimi samtím-
is, og það sem meir var um vert,
á þann hátt að það varð ógleyman-
jeg sjón þeim er á horfðu og full-
komið afrek frá sjónarmiði ströng-
ustu dómara. Við þetta tækifæri
gat og að líta fríða fylkingu 400
þúsund fjelagsinanna, er gengu i
skrúðgöngu gegnum Prag. — Var
henni fagnað óspart bæði af út-
Jendum gestum og elcki hvað síst
af löndum þejrra, enda er það
riðurkent meðal allra, er til
Jiekkia, að Sokolhreyfingin liefir
átt einn aðalþáttinn í því að afla
Tjekkóslóvakíu þess frelsis, sem
hún hefir nú notið í rúmlega 10 ár.
Aths. Höfundur greinar þessar-
ar er ungur tjekkneskur stúdent,
cr var hjer á ferð í sumar, ásamt
tveim fjelögum sínum. — Annar
fjelagi hans Jan Masek, sem er
íþróttakennari, ritaði líka grein
um sama efni, og mun hún birtast
hjer innan skamms.