Lesbók Morgunblaðsins - 03.09.1933, Blaðsíða 2

266
LBSBÓK MOBGUNBLAÐSINS
þeirra í dölunum voru lagðir í
auðn, kirkjur þeirra brendar og
rœnt úr þeim dýrgripum þeim,
sem Assyríunvenn segja að þar
liafi verið.
Veturinn 1915 var svo liarður
jiarna uppi í fjöllunum, að Ass-
yríumenn gátu ekki haldist þar
við, 011 þjóðin, 70 þús. manna,
afrjeð því að flytja sig, og fór
yfir fjöllin til Urmi í Persíu. —
Komst hún þangað lieilti og höldnu
og tóku Persar vel á móti henni
og buðu að hún skyldi vera þar
fyrst um sinn. En Rússar sendu
henni nú skotvopn og skotfœri.
Þegar frá leið, byrjuðu Kúrdar
og Tyrkir að gera innrásir í Per-
síu þar sem Assyriumenn voru
fyrir. Jafnframt þóttust Assyríu-
menn sjá, að þeir gætu ekki treyst
Persum til lengdar, því að þeir
drógu taum trúbræðra sinna, Mú-
hamedsmanna. Þess vegna lögðu
Assyríumenn Urmi undir sig og
komu þar á sínu gamla stjórn-
skipulagi.
Árið 1916 frjettu Assyríumenn
það að breski herforinginn Offley
Shore væri kominn til Kákasus
til þess- að koma skipulagi á
hersveitir Rússa þar. Leituðu þeir
þá til hans, og hann gaf þeim
viðurkenningu fyrir því, að þeir
væri bandamann Breta í heims-
styýjöldinni. Hann hjet þeim einn-
ig hjálp undir eins og sjer liefði
tekist að koma reglu og skipulagi
á rússneska herinn. Hann fekk
Hka komið því .til leiðar, að Kúr-
dahöfðinginn Sinko gerði banda-
lag við Assyríumenn. Sinko rjeði
yfir dálitlu hjeraði á milli Umri
og Armeníu. En þegar Rússar
gáfust upp í stríðinu, leit Sinko
svo á, að bandamenn hefði tapað
og áleit því rjettast að ganga í
lið með Tyrkjum aftur. Og með
svikum ljet hann drepa erkibiskup
Assyríumanna og fylgdarlið hans,
sem komð var á fund hans til
skrafs og ráðagerða út af hinu
breytta viðhorfi.
Stríðið milli Assyríumanna og
Kúrda harðnaði stöðugt og vorið
1918 horfði illa fyrir Assyríu-
mönnum. Þeir voru að verða
skotfæralausir. Og þeir vissu vel
hver forlög myndi bíða sin, ef
þeir yrði sigraðir.
Þegar allra verst horfði fyrir
þeim — það var í júlí 1918 —
þá sáu þeir alt í einn flugvjel
koma til Urmi. Þetta var bresk
flugvjel. Flugmaðurinn tilkynti
þeiin, að frá Bagdad hefði Bretar
sent riddaralið frá Ástralíu inn
í landið, og það hefði tekið sjer
bækistöðvar 250 kílómetra sunn-
an við Urmi. Hann sagði enn-
fremur, að ef þeir gæti náð sam-
bandi við þessa herstöð, gæti þeir
fengið þar gnægð skotfæra. Þá
sendu AssyríUmenn þangað stóran
hóp riðandi manna, og var það
úrvalslið þeirra.
Meðan þetta lið var fjarverandi,
gerðu Tyrkir harða hríð að Ass-
yríumönnum að norðan. Varð nú
lítið um vörn af Assyríumanna
hálfu, og innan skams liöfðu Tyrk-
ir tekið TTrmi- Assyríumenn flýðu
undan sem hraðast suður á bóg-
irm. Öll þjóðin var á flótta, menn,
konur og börn, en Tyrkir og
Kúrdar sóttu fast á eftir. Urápu
þeir hvern þann karlmann, sem
þeir náðu í, en konur hertóku
þeir. Assyríumenn týndu þá töl-
unni þúsundum saman, og þegar
beir náðu til Sain Kala. bar sem
Ástralíumenn voru, hafði þjóð-
flokknum fækkað úr 70 þúsundum
niður í 50 þúsundir. Ástralíumenn
komu þeim nú til hjálpar og unnu
sigur á Tyrkjum og Kúrdum. En
í -Sain Kala gátu Assyríumenn
ekki sest að; þeir urðu að halda
áf'ram lengra. T Bakuba voru gerð-
ar búðir handa þeim, og þar
dvöldust þeir í nokkur ár.-
Þannig var komið þegar lafði
Surma kom til London- Skýrsla
hennar um kiör þessa þjóðflokks
vakti þá mikla athvgli þar. og
enska stjórnin. með Curzon lá-
varð, utanríkisráðherrann, í broddi
fvlkingar, ákvað að hjálpa Ass-
vríumönnum. Það var ákveðið, að
þeir skvldi aftur fá að flytjast
til Hakkiari, þar sem þeir höfðu
áður átt heima. En ráðstafftair og
stjórnsemi Mustafa Keinals kom
i veg fyrir þessa ákvörðun vest-
rænu þjóðanna um það hvernig
skipað skyldi löndum í Tyrkja-
veldi milli hinna ýmissu þjóð-
flokka. Það var ekki fyr en árið
1925 að vestrænu þjóðirnar gerðu
friðarsamninga við Tyrki, og sain-
I væmt þeim fengu Tyrkir full
yfirráð vfir Hakkiari-hjeraði, en
líkið Irak, sem þá var undir
breskri vernd, fekk Mosul. —
Tyrkir vildu alls ekki fá Assyr-
íumenn inn í sín lönd, og var
þeim því vísað til bústaða í Mo-
sul. Eftir opinberum skýrslum
voru þá ekki neiria 37 þúsundir
eftir af Assyríumönnum.
Meðan Bretar rjeðu lögum og
lofum í Trak gekk alt. vel fyrir
Assyríumönnum, því að enda þótt
þeir væri herskáir og áleitnir,
gerði þeim það ekki svo mikið
til, Bretar hjeldu verndarhendi
sinni yfir þeim. Og þegar Trak
áfti að fá sjálfstæði, settu Bretar
það ákvæði í samninginn við Feis-
al konung, að Assyríumenn skyldi
halda öllum rjettindum sínum þar
í landi. Þetta var þó aðal-deilu-
atriðið og lá við að samningar
strönduðu á því.
Stjórn Feisals konungs hefir
jafnan haft horn í síðu Assyríu-
manna. Hún var á móti því, að
þeir fengi að halda vopnum sín-
um og hafa sjálfstjórn — vera
nokkurs konar „ríki í ríkinu“.
Þar sem Assyríumenn liafa sest
að, hafa þeir útrýmt Múhameðs-
trúarmönnum, og það hefir ekki
gert þá vinsæla, því að ætíð hafa
Múhameðstrúarmenn verið ná-
grannar þeirra. Assyríumenn telja
sjálfa sig standa á hærra menn-
ingarstigi, heldur en til dæmis Ar-
aba, og eru ekki lausir við þjóð-
ardramb og metnað. Má og vera,
að þeir hafi verið hnakkakertari
vegna þess, að þeir þóttust eiga
Breta að baklijarli.
1 sumar fóru nokkrar þúsund-
ir vopnaðra Assyríumanna inn í
Sýrland, en þar hafa Frakkar
yfirráð og eftirlit- Enn er ekki
sýnt til hvers sú för var ger. —
Sennilega hafa Assyríumenn þó
ætlað sjer að nema nýtt land,
betra og liaganlegra en það, sem
þeim hafði verið skamtað áður. —
Frakkar tóku vel á móti þeim, og
afvopnuðu þá ekki, þrátt fyrir