Lesbók Morgunblaðsins - 05.11.1933, Blaðsíða 4

34Ö
binda, hýða, Ijxiga, ljá,
lynda, skríða, brökkva.
Einna verst viðureignar er það
afbrigði sljettubanda, sem „af-
dráttur“ nefnist. Yerður þá vísan
að vera kveðin sem aldýr sljettu-
bönd, en síðari hluti hennar skal
vera gerður af fyrri hlutanum,
með því að taka fyrsta samhljðða
framan af hverju orði.
5.
Afdráttur, sljettubönd.
Brenra sárin, kvíða kvein,
kveður drotna lijörðu,
renna árin, víða vein
veðnr rotna jörðu.
6.
Afdráttur, hringhendur,
þráhendur. (Sagnir).
Geltir, skrækir, svíkur, sver,
sveltir, hrækir, flýgur,
eltir, krækir, víkur, ver,
veltir, rækir, lýgur.
Ef sögnunum í þessari Ö. vísu
er breytt í nafnhátt, verður vísan
afdráttur í þeirri bragætt rímna,
sem sjera Helgi kallar „hrynj-
andi“.
7.
Hrynjandi afdráttur.
Þungur, svikinn, grisinn, grðinn,
greiður, smáður, fljótur,
ungur, vikinn, risinn, róinn,
reiður, máður, ljótur.
8.
Þráhendur áttþættingur,
Rímnaþáttu rekja mátt,
rímur lá.ttu heyrast brátt,
rímnaháttu reyndu þrátt,
rímum áttu betra fátt.
Alt er þetta leikur að rími. Það
æfir menn í hagmælsku og ís-
lensku máli yfirleitt, orðaforða, að
fást við dýrt rím, en þeir mega
ekki kippa sjer irpp við það; þótt
lítið vit sje í vísunum.
Bestu hagyrðingum rímnaaldar-
innar skrikar fótur á því svelli
eins og hverjum öðrum.
Þannig er dæmið um afdrátt
sljettubanda í bragfræði sjera
Helga, 587. vísa í 5. bragætt, bls.
124: —
LESBÓK MORGtTNBLAÐSÍNS
Sprettur blygða grasið gramt,
greinir hlýða falda,
prettur lygða, rasið ramt,
reynir lýða alda.
Og sjálfsagt hefir liann notað
bestu vísuna, sem hann þekti með
þe.ssari kveðandi, fyrir sýnishom.
Hjer er eitt dæmi sljettubanda,
sem sjera Helgi segir um, að þar
sje meira hugsað um hinn dýra
braghátt en vit í efninu, sje og
hið fyrra oftast aðaltilgangur
háttalykla- Þessi sljettubönd kall-
ar hann, al- og eins-sneidd, nema
í 1. og 3. rímlið, samhend, aldýr
o. fl.: —
llnglið svinglar þöngluin þá,
þenglar töngla’ á rangli,
tunglið dinglar önglum á,
englar söngla’ á stangli.
Jú, ekki vantar það, að dýrt sje
kveðið; en að öðru leyti minnir það
helst á þjóðsöguna um kölska, sem
orti þennan fyrri helming:
Horfðu’ í þessa egg, egg,
upp í þetta tungl, tungl.
Átti kölski að £á sál prestsins,
ef hann gæti ekki botnað þetta. En
það var klerkiir, sem botnaði:
Hæri jeg þig með legg, legg,
lýð, sem hrærir, ungl, ungl.
„Þetta er nú enginn skáldskap-
ur, Sæmundur minn“, sagði kölski
— og fór.
Strax og losað er um hönd hins
dýrasta ríms, er hægara að koma
einhverju efni að, einhverri mein-
ingu.
9.
Hagkveðlingaháttur.
Drýpur blóð úr dagsins und,
dofna hljóð um sæ og grund,
nóttin góða, gull í mund,
gefur ljóðasmið um stund.
Hverful sýnast gleðigjöld,
gæfa mín var þúsundföld.
Minnast þín jeg mun í kvöld,
meðan skína loftsins tjöld.
Þjer jeg unni, þín jeg naut,
þá við runnum eina braut,
út er brunnið alt, sem hlaút,
ást við kunnugleika þraut.
10.
Hringhenda.
Fer sem vill, en hlekk um liáls
hvergi stilla kunni,
breytt’ ’eg illa, brýst nú frjáls
burt úr spillingunni.
Lítill vandi’ að vinna lönd,
verri fjandi’ og stærri,
að stýra gandi sterkri hönd,
stefna sandi fjærri.
Aukist hregg má auka gát
öldu veggja safni,
aldrei legg jeg ár í bát,
ísinn hegg frá stafni.
Geymd skal ylgja iðrunar,
allar fvlgjur slíkar,
uns þá bylgja æskunnar
ellidylgjum flíkar.
Loks, nær þinur æfi er
út úr skiui dreginn,
englavinur orna mjer
eflaust — hinumegin.
11.
Hálfdýrt stuðlafall.
Leysti festar, leiði besta gerði,
sigldi fleyi’ um saltan mar
stiður um eyjar. — Lenti þar.
Hitti gamlan, hákarls svamli van-
an,
fornan víking vers og lands,
vel mjer líka sögur hans.
Hann mjer segir, hvernig vegir
lágu,
yfir bláan öldugeim,
er „þann gráa“ sóttu heim.
Þá var löngum leið í ströngu brot-
in,
röggsemd liert og róið djarft,
rommið sterkt og skapið hart.
12.
Svo sem háttur var rímnaskálda,
skal að lokum kveðja með einni
vísu, ljóðstöfun fljettubanda, o.
s. frv.:
Fór í ljóði forna slóð
fræða, veikum mætti.
Kveð jeg góða kvæða þjóð,
kvæða leikurn hætti.