Lesbók Morgunblaðsins - 06.05.1934, Blaðsíða 2

146
LESBÓK M ORGUNBL AÐ6INS ■ i":', V •'
Ltsýn yfir ofanverðan Skeiðarárjökul til Vatnajökuls, fremst Langagilsegg.
Efst í baksýn Hágöngur, Qeirvörtur, Vatnajökulsgnýpa óg Jökulbunga. Qosstöðvarnar eru þar sem X merkið er sett.
Þar er Grimsvatnahver á bak við jökulhæðirnar. Myndina tók R. Jakobs, blaðamaður.
Það er ekki ætlunin með línum
þessum að leika landmælinga-
mann eða náttúrufræðing, heldur
skráset jeg það sem mjer er kunn-
ugt af heimildum um þessi mál,
eingöngu sökum virðingar er jeg
ber fyrir dugnaði ættfeðra vorra
í fjallaferðum. Svo ætti okkur að
vera kappsmál að örnefnum lands
vors verði ekki breytt af allra
þjóða mönnum er fá örnefnafæð-
ingarhríð í hvert skifti og þeir
ferðast, án þess að mæta gisti-
húsaþjónum við hvern náttstað.
Grímsvötn heita eftir Vest-
fjarða-Grími en hann var uppi um
miðbik 11. aldar. Má lesa kafla
þá, sem til eru úr sögu hans í
Þjóðsögum Jóns Arnasonar, bls.
167. Skrásett hefir Arni Magnús-
son árið 1708. (eða Þórður skrif-
ari hans?) eftir Atla Sigúrðssyni,
ímasonar, fæddum í Meðallandi.
Saga Vestfjarða-Gríms ber það
með sjer að hún er skrifuð af
manni er þekkir staðháttu mjög
vel. Sagan á að hafa verið 5—6
arkir að stærð og sýna hrot þau,
sem til eru greinilega, að Vest-
fjarða-Grímur hefir verið mikil-
menni enda heitir Grímsey líka
eftir honum og þar bjó hann síð-
ustu ár ævinnar.
1 sögunni segir svo: „að vori
gaf kóngur (Haraldur Sigurðsson
N.k.) honum skip, á hverju hann
til íslands fara kynni til að sækja
unnustu sína.
Grímur helt á haf og kom við
Ingólfshöfða, gekk á land og'
fór til Grímsvatna, svo hjetu þau
síðan Grímur hafði þar vistum
verið“.
Oft síðan er getið um Gríms-
vötn og Grímsvatnahver og alls er
talið að 15 eldgos hafi verið á
þeim slóðum eins og Þórður skrif-
ari segir í tilvitnun: „Þetta á að
skiljast um Grímsvötn sem enn mi
svo kallast og eftir almennings
meining þess á milli í eldi leika,
Atli heldur þeirra afstöðu fyrir
vestan og narðan Skeiðarárjökul,
þar uppi í jökla sundum langt úr
bygð“.
1839 teiknar Björn Gunnlaugs-
son línuriss af þessum slóðum
neðan iir Meðallandi. Hann sýn-
ir reyki austan við Hágöngur og
kallar Grímsvatnamokk.
Síra Eiríkur Briem segir að:
„þeg'ar gengið sje á reka frá
Reynivöllum í Suðursveit, þá sjá-
ist mökkur úr Grímsvatnahyer“.
Það er augljóst, að landslag við
Grímsvötn hefir breyst mikið síð-
an Grímur „bjó þar í laufskála“
og má vera, að Grænalón hafi þá
verið talið til Grímsvatna.
Allir vita að jöklar hafa auk-
ist geysimikið frá landnámstíð og
hjálpað eldinum til að eyða bygð.
Má ætla, að einhver hluti Gríms-
vatna sje nú hulinn skriðjökli, en
Grímsvatnahver og dalurinn sem
liann er í, hefir ekki lokast af ís-,
og af Jökulbungu má sjá, að jök-
ullinn, sem runnið hefir yfir land-
ið er ekki þykkur. Það sjer móta ^
fyrir lögun landsins þrátt fyrir
alt, og nybbur standa upp úr víða
vestanvert. Dalur sá í jöklinum,
er byrjar við norðurhlið Öræfa-
jökuls stefnir norður norðaustur
og nær alt til Kverkfjalla. Er
líklegt, að þar sje hin forna ferða-
mannaleið yfir Vatnajökul. Er þar
ekki nema löng dagleið úr Hvanna
lindum til Grímsvatna eða Gríms-
vatnahvers, sem hefir þá eftir öll-
um líkindum verið áfang'astaður-
inn. Bæjarstaða og Núpsstaða-
skógar sýna, að þrifist hefir gróð-
ur til forna þarna inn í dalnum
og skógarlurkar þeir, er nú koma
undan jökli sunnanvert við Skeið-
arárjökul sýna, að jökull hefir
skriðið hratt yfir svæðið.
Nú er jökullinn að skila aftur
herfangi sínu og graslendi að
aukast inn við Grænalón, en á-
lagaeldar brenna í Grímsvötnum
og gígaröð þeirri er liggur frá
þeim, næstum beina línu í suð-
vestur til Lakasprungunnar frægú.
Eldlínan er þama svo greinilega
mörkuð í jöklinum um Hágöng-
ur, Geirvörtur, VatnajÖkulsgnýpu