Lesbók Morgunblaðsins - 23.06.1935, Blaðsíða 2

194
LESBÓR M0RGUNBLAÐSIN8
lagði á Helgafell. Hefðin í þjóð-
trúnni á Helgafell á kannske e>n-
hverjar rætur í því, að þar varð
höfðingjasetur um langan aldur
og að þar bjuggu ýmsir þeir menn,
sem þjóðkunnir urðu.
Saga Helgafells er löng og marg
brotin, og verður því hjer aðeins
stiklað á fám atriðum, er nokkru
varða.
Helgafell var eigi landnámsjörð
og var svo um ýmis fleiri höfðingja
setur í Vestfirðingafjórðungi, eins
og t. d. Reykhóla, Hjarðarholt og
Staðarhól.
Þorsteinn Þorskabitur, sonur
Þórólfs Mostrarskeggs, ljet fyrst-
ur reisa bæ að Helgafelli um 935,
eftir því, sem næst verður kom-
ist. Þorsteinn Þorskabítur var
höfðingi mikill og hafði um sig
margt manna. Virtist hann líkleg-
ur til þess að verða forvígismðaur
hjeraðs síns og ættar. En hjer fór
á annan veg. Hann druknaði við
Höskuldsey haustið 938, hálf þrít-
ugur að aldri. Kvöldið áður en
frjettist um lát Þorsteins sá fjár-
maður hans heima að Helgafelli,
„at fjallit laukst upp norðan;
hann sá inn í fjallit elda stóra ok
heyrði þangat mikinn glaum ok
hornaskvol, ok er hann hlýddi, ef
hann næmi nökkur orðaskil,
heyrði hann at þar var heilsat
Þorsteini Þorskabít ok förunaut-
um hans, ok mælt, at hann skal
sitja í öndvegi gengt feðr sínum“,
segir Eyrbyggja.
Líklegt mætti þykja að trúin á
Helgafell hefði styrkst mjög við
sýn fjármannsins og helgi þess
orðið kunnari en áður.
Þorgrímur, sonur Þorsteins
Þorskabíts, giftist vestur í fjörðu,
þá er hann varð fulltíða maður og
var veginn þar tuttugu og fimm
ára gamall, af mági sínum.
Þess fara menn eigi duldir að
Þórsnesingar voru vitrir menn og
gjörfulegir, en ekki voru þeir gæfu
ríkir að sama skapi. Þegar hjer
var komið átti ætt Þórólfs engan
foringja, er veitt gæti goðorðinu
forstöðu, með skörungsskap og
rögg. Skömmu eftir fall Þorgríms
fæddist ekkju hans sonur og gerð-
ist hann mestur höfðingi Þórsnes-
inga, er hann komst á fót. Snorri
goði, en svo var sonur Þorgríms og
Þórdísar jafnan nefndur, varð til
þess að varpa bjarma á ætt sína
og hjerað, og gera Helgafell að
því höfðingjasetri, sem það jafnvel
að einhverju leyti býr að enn í
dag. Snorri goði var flestum mönn
um spakari og ráðhollari, en ærið
mun hann hafa virst blendinn og
oft þótti kenna frá honum kulda.
Snorri var athafnamaður mikill
og á ýmsa lund. Finst mörgum
dráp Arnkels goða og fjörráðin
við Halla og Leikni vera skugga-
kendustu atriðin úr lífi Snorra.
A ýmsan hátt gerði Snorri Vel
til Helgafells og ljet meðal ann-
ars reisa þar kirkju og miklar
mætur mun hann hafa haft á fell-
inu og helgi þess. Eigi er ósenni-
legt að Snorri hafi oft dvalist uppi
á Helgafelli, er hann þurfti að
leysa úr flóknum málum og erf-
iðum, og benda til þess orð hans
við Styr, er hann sagði: „Þá skulu
vit ganga upp á Helgafell; þau
ráð hafa síst at engu orðit, er þar
hafa ráðin verit“.
Átta árum eftir aldamótin þús-
und hafði Snorri jarðaskifti við
Guðrúnu Ósvífursdóttir og flutt-
ist hann að Sælingsdalstungu, en
hún að Helgafelli. Virðist sumum
þessi jarðaskifti nokkuð einkenni-
leg, en ýmsar eðlilegar ástæður
liggja þó þar til grunna, að ó-
gleymdri vináttu þeirra Snorra
og Guðrúnar. Þorkell Eyjólfsson
giftist Guðrúnu að Helgafelli og
rjeði Snorri þeim ráðahag að
nokkru, er hann mælti: „Þeirrar
konu skaltu biðja, er bestur kost-
ur er, en þat er Guðrún Ósvífurs-
dóttir“. Laxdæla segir að Þor-
kell hafi setið vel bæ sinn. Ljet
hann gera öll hús að Helgafelli
stór og ramleg og einnig marka
grundvöll til kirkju. Guðrún hafði
mikinn laukagarð að Helgafelli,
og í þeim garði frýði hún sonum
sínum hugar td föðurhefndanna.
Á nóttum dvaldist hún
í kirkju með Herdísi son-
ardóttur sinni og gerði bænir
sínar. Einmitt í einni slíkri kirkju
ferð var það, að Guðrún sá Þorkel
bónda sinn og skipverja hans hold
vota. En þá um daginn hafði Þor.
kell „drepið skeggi sínu í Breiða-
fjörð“, og druknað ásamt skip-
verjum sínum við kirkjuviðar-
flutning út fjörðinn. Kirkjuvið
þann hafði Þorkell fengið hjá
Ólafi konungi helga og ætlaði að
reisa úr honum stærstu kirkju
hjer á landi. Ekkert að Helga-
felli minnir nú á kirkjuviðarflutn-
inginn, nema einn af Helgafells-
töngum, er Stafnes heitir. Sagt er
að einn staf kirkjuviðarins hafi
borið þar upp.
Guðrún lifði nokkur ár eftir
druknun Þorkels. Hún gerðist
trúkona mikil og varð nunna eða
einsetukona síðustu æviár sín,
Þættirnir í skapgerði Guðrúnar
voru margir og breytilegir, enda
var það almæla, að hún hafi verið
„göfugust jafnborinna kvenna
hjer á landi“. Guðrún var jörðuð
að Helgafelli og sjer enn leiði
hennar fyrir utan kirkjugarðinn
að ofan.
Gellir Þorkelsson, sonur Guð-
rúnar, en afi Ara fróða, bjó rausn
arbúi að Helgafélli eftir móður
sína. Eftir það eiga ýmsir mætir
menn heima að Helgafelli, þótt
eigi sjeu hjer greindir.
Ólafur prestur Sölvason, bróðir
síra Páls í Reykholti, býr að Helga
felli á ofanverðri Sturlungaöld.
Kona Ólafs var Hallgerður, dóttir
Runólfs prests Dálkssonar. Páll
sonarsonur Þorvalds Vatnsfirðings
lagði hug á konu þessa. Vetur
nokkurn leggur Páll af stað við
marga menn suður, yfir heiði, yfir
Breiðafjörð og beint til Helgafells.
Kemur hann þar að næturlagi,
veður inn í skálann og lætur taka
Hallgerði úr hvílu sinni og bera
í brott, en halda þeim Runólfi
presti og Ólafi mannt hennar. —
Var Hallgerður síðan flutt alla
vegu norður í Vatnsfjörð, og
dvaldist hún þar með Páli fram td
Alþingis, en þá fekk Ólafur mað-
ur hennar hana aftur og gerðist
það fyrir atbeina Jóns Loftssonar
í Odda. Virðast mætti af frásögn
Sturlungu, að Hallgerður hafi eigi
verið ófús fararinnar norður, og að
henni muni hafa lyndað þar vel.
Hallgerður þessi eignaðist dóttur,