Lesbók Morgunblaðsins - 23.06.1935, Blaðsíða 4

196
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
lionum svo mikil klæði óskorin,
sem hestur gat borið. Þá var
ábóti Halldór Ormsson. Skömmu
síðar, eða 1514, gefur Narfi ábóti
fyrir hönd Helgafellsklausturs til
styrktar kirkjubvggingu á Skál-
holti jarðirnar Mávaholt, Arnar-
stapa og Stóra og Litla Kamb,
ásamt tveim hundruðum í þarf-
legum peningum (D. f. VIII, bls.
481).
Arið 1425 riðu sveinar Hannesar
Pálssonar heim að Helgafelli og
gerðu þar mikinn usla. Brutu þeir
fyrst upp klaustrið og saurguðu
síðan kirkjuna og spiltu henni
með öfundarblóði, segir í Lög-
mannsannál. í kirkjugarðinum
„skutu þeir mann í hel“. Spell-
virkjar þessir voru síðan fangaðir
í Vestmannaeyjum og fluttir til
Englands. Eftir þetta var söng-
laust á staðnum í nokkur ár. Var
kirkjan, klaustrið og kirkjugarð-
urinn eigi hreinsaður aftur fyr
en 1429 og gerði það Jón Jónsson
Hólabiskup. Eftir brjefi frá 1507
virðist Björn ríki hafa riðið heim
að Helgafelli, ásamt Þorleifi syni
sínum, og eytt fje klaustursins.
(D. f. VIII, bls. 140). En eigi
verður sjeð hversu þá hefir farið
fram á annan hátt. Eigi væri að
undra, ef um óaldaflokka hefir
verið að ræða, að þeir rjeðust helst
á klaustrin, af því að þar var um
fram aðra staði eftir einhverju að
slægjast, og oftast lítil vörn fyrir.
Margir ágætismenn gerðust á-
bótar að Helgafelli, þó hjer sje
aðeins getið þeirra, er fremst skör-
uðu. Ögmundur Kálfsson, stofn-
andi klaustursins, hefir þegar ver-
ið nefndur. Ólafur Hjörleifsson,
bróðir Arons, sem kunnur er úr
Sturlungu, var um langt skeið
ábóti að Helgafelli og dó þar há-
aldraður 1302. Haraldur Gissurar-
son, mágur Hrafns á Eyri, var
þar ábóti nokkum tíma, áður
hann færi í Þykkvabæjarklaustur.
Þá var og ábóti að Helgafelli
Magnús biskup Eyjólfsson. En
þeir ábótar, sem mestir virðast
hafa verið athafnamenn og gjör-
hugalastir um eignir klaustursins,
voru Narfi ábóti og Halldór Orms
son. Talið er víst að Narfi ábóti
hafi haldið skóla að Helgafelli og
hælir Stefáni biskup honum sem
mjóg góðum læriföður. Einn af
nemendum Narfa var Eyjólfur
Gíslason mókollur. (D. 1. VIII,
bls. 516). Eftir ábótatali Jóns
Halldórssonar munu alls hafa ver-
ið 28 ábótar að Helgafelli, en vel
mega þeir hafa verið fleiri. Undir
stjórn þessara manna, sem að of-
an eru nefndir og fleiri, hefir þró-
ast sii menningarstarfsemi og bók-
iðja, sem var uppistaða hinna and-
legu athafna klaustursins. Eflaust
hefir einhver hluti af fornbók-
mentum vorum orðið til í Helga-
fellsklaustri, þótt nú veitist flest-
um ofraun að færa óyggjandi rök
að því, hverjar af sögum vorum
hafi þar verið samdar, eða færðar
í letur. Víst er um það, að hinn
andlegi gróður, sem þróast hafði
að Helgafelli, ber að einhverju
leyti blöð og blóm í íslendingabók
Ara hins fróða og ritum Snorra
Sturlusonar. Þung raun er að vita
til þess, hversu fór um hin bók-
legu verðmæti, sem munkar
Helgafellsklausturs höfðu skapað
öldum saman, og að trúarákafi
siðabótarinnar skyldi þar fá svo
miklu áorkað, sem raun varð á.
Arið 1543 gerist Pjetur Einars-
son (gleraugna-Pjetur) til þess
að fara heim að Helgafelli og
taka klaustrið og eignir þess
með valdi. — Rak hann á-
bótann og bræðurna nauðuga í
brott frá staðnum, berhöfðaða og
berfætta. Þegar þeir komu þar,
sem nú heita Munkaskörð er sagt
að þeir hafi litið grátandi heim til
Helgafells og óskað þeim ills, er
tæki við. Ábótanum var boðið að
velja svo margar jarðir af eign-
um klaustursins, sem hann mætti
vel fæða prest af. „En vegna þess
að hann ann illa þeim, er við taki,
og kaus því aðeins fjögur lökustu
kotin þar í nánd“. (Espól. IV. d.
bls. 12).
Halldór Tyrfingsson var ábóti
er hjer kom sögu, en bræður, Ólaf-
ur, Jón bakki og Gunnar. Hafa
til skamms tíma ]ifað sögur vestra
um afdrif síðustu munkanna að
Helgafelli, en allar eru þær mjög
þjóðsagnakendar.
Jón Halldórsson segir í Ábóta-
tali sínu að Halldór ábóti Tyrfings
son liafi farið til Guðmundar Er-
lendssonar, bónda í Þingnesi í
Borgarfirði, er hann hvarf frá
Helgafelli. Hafði Halldór ábóti
tekið Þórð son Guðmundar til upp
fósturs í klaustrinu. Kunni hann
manna glegst að segja frá ýmsu,
er skeði í klaustrinu síðustu ár-
in. Þórður gerðist sem kunnugt
er, um langan aldur lögmaður
sunnan og austan og varð liinn
nýtasti maður í hvívetna. Löngu
síðar, er Gísli sonur Þórðar vildi
taka klausturjarðirnar að ljeni,
afrjeð faðir hans honum það, þótt
ábatasamt væri og mælti við hann
á þessa leið: að liann myndi eigi
fýsa til þess án nauðsynja, ef
hann hefði heyrt fyrirbænir og
yfirsöngva munkanna, er þeir
hurfu berfættir, grátandi og ber-
höfðaðir frá Helgafelli.
Árið 1550 ljet Jón Arason reisa
klaustrið aftur og setja inn Narfa
gamla ábóta og bauð honum að
halda forna siði. Eftir mjög
skamman tíma var svo klaustrið
lagt niður með öllu.
Gissur biskup Einarsson var sem
kunnugt er framsýnn umbóta-
maður og hafði honum tekist að
koma því til leiðar við konung, að
á Helgafelli yrði stofnaður latínu-
skóli. Kristján konungur III. skrif
aði Halldóri ábóta Tyrfingssyni
brjef þess efnis, að reistur yrði
latínuskóli fyrir eignir klausturs-
ins. En þetta fór þrátt fyrir það
á annan veg, af því að allar eignir
klaustursins gengu óskiftar til
konungs. Talið er að Helgafells-
klaustur hafi átt 100 jarðir, auk
alls annars, er konungur lagði
eign sína á það. Var það ríkasta
klaustur landsins annað en Við-
eyjarklaustur, en með því fekk
konungur 116 jarðir.
Daði Guðmundsson tók klaust-
urjarðirnar að Helgafelli að ljeni
1554 og galt eftir þær 3 lestir
fiska. Jarðir klaustursins voru upp
frá því nefndar Arnarstapa og
Skógarstrandarumboð. Jón Espó-
lín segir „að Daði muni hafa
tekið djarflega til sumra hluta,
er að Helgafelli voru“, Nokkuð