Lesbók Morgunblaðsins - 23.06.1935, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
197
má marka af því hversu konungi
hafi orðið tekjuríkar klausturs-
eignirnar að Helgafelli, þar sem
Eggert Hannesson hirðstjóri leigir
klaustrið 1559 fyrir 10 lestir fiska.
En í einni lest fiska voru tólf
hundruð tólfræð af skreið.
Eftir að klaustrið lagðist niður
breyttust flestir siður og venjur
að Helgafelli. Jafnvel örnefnin
fengu á sig annan svip. Nú mátti
ekki lengur nefna Munkahóla og
Munkaskörð, svo að eigi þætti
vansi að, vegna hins nýja siðar.
Orðið múki þótti verka þægilegra
á siðabótamennina, heidur en
munkur. Gömul vísa frá Helgafelli
er á þessa leið:
Maðurinn í Múkahólum,
mælti svo við prestinn sinn:
Guð gefi þjer góðan daginn,
karlinn minn.
Sennilegt er að eignir klausturs-
ins heima að Helgafelli hafi að
einhverju leyti verið vanhirtar,
þegar konungur hafði eignast þær.
Bækur munkanna munu þá ef
laust hafa þótt lítds virði, og því
ýmsir farið ver með þær en skyldi,
eða jafnvel eyðilagt. Jón Guð-
mundsson lærði gefur til kynna
í riti sínu Tíðsfordríf, að síra
Kristján Villadsson hafi farið eyð-
andi hendi um hm andlegu verð-
mæti klausfursins. Meðan Sigurð-
ur prestur Jónsson (d. 1625) hélt
Helgafell, brendi hann öllum bók-
um klaustursins, á tveim eða þrem
stórum bálum. Áður en bókabrun-
inn varð gat hver maður, sem
skildi latínu, fundið þar margt
fróðlegt og fáheyrt, og ýms gömul
fræði, segir í Tíðsfordríf. Loksins
segir Jón lærði á þessa leið: „Nú
er alt í aleyðing komið, sem hníg-
ur að því, er nokkuð þykir gamal-
kent“. Slík urðu afdrif þeirra
handrita, sem Helgafellsmunkar
höfðu unnið að í margar aldir.
Mannleg hönd og mölur tímans
urðu þar eigi nógu fljóttæk til
verka, heldur urðu snarkandi eld-
tungur Surts að ljá lið.
Síðan Helgafellsklaustur var
lagt niður hefir verið prestssetur
þar til skamms tíma, og enn er
þar kirkjustaður. Þótti það eút
af hinum betri brauðum hjerlend-
is. Ymsir mætir menn hafa verið
prestar að Helgafelli, þótt hjer
verði eigi taldir nema fáir. Laust
fyrir 1600 var prestur þar, dansk-
ur maður, Kristján Villadsson sá,
er fyr er nefndur. Var hann góður
náttúrufræðingur, en þó fór mest
orð af honum hvílíkur ágætis
læknir hann var. Gísli Einarsson
gerðist þar prestur 1661, en hann
var talinn lærðastur allra Islend-
inga í stærðfræði og stjörnufræði.
Hann lagði fyrstur íslendinga
stund á þessi fræði við Kaup-
mannahafnarháskóla og kendi þau
fyrstur manna hjer á landi. Meðan
Gísli var í Höfn gaf hann út tvö
almanök og þótti það ný bóla í
þann tíma. Um 1700 var Vigfús
Guðbrandsson prestur að Helga-
felli og var hann á sínum tíma
nafntogaður læknir. Sigurður
Stefánsson, seinasti biskup að Hól-
um, var þar líka prestur. Sæmund-
ur Holm gerðist þar og einnig
prestur, en hann var allmerkilegur
maður, þótt undarlegir þættu ýms
ir hættir hans. Loks ber að geta
Pjeturs Pjeturssonar biskups, þótt
hann væri þar aðeins skamman
tíma.
Skömmu eftir 1880 fór svo að
Helgafellsstaður lagðist í auðn og
þótti flestum vansæmd að. En
þegar svo var komið kvað Hannes
stutti:
Landsins prýði prísum vjer,
presta aðgjörð holla.
Helgafell í eyði er
eins og gjarðlaus kolla.
Helgafell var þó eigi í eyði,
nema stuttan tíma. Vænn bóndi
reisti þar bygð aftur og helt stað-
inn með ágætum, eins og gert er
enn í dag.
Mjög er fagurt að Helgafelli, og
virðist ýmsum að þar sje eitt af
fegurstu bæjarstæðum á íslandi.
Aldrei er þó jafn fagurt af Helga-
felli sjálfu, sem við sólarlag um
miðsumar. Fjöll sveitarinnar blasa
við í hálfhring til suðurs og
spegilsljett Helgafellsvatnið í
túnfætinum. Ljósufjöll og Hel-
grindur ber hæst í Snæfellsnes-
fjallgarðinum, en alt frá Bjarg-
töngum og í Dalinn teygir sig
samfeldur fjallaarmur, breytiieg-
ur og heillandi með sólroða
kvöldsins yfir Skor og Sjöunda-
árhlíð, Breiðafjörður býður faðm
sinn vinhýr og svipfagur með ótelj
andi eyjum og hólmum, en yst
vakir Höskuldsey í ládeyðunni og
minnir á druknun þess manns, er
fvrstur reisti bygð að Helgafelli.
Selili syislur sína
fyrir 200 dinara.
í þorpinu Moscauica í Bosníu
hefir tvítug stúlka, Dcdina Ticic
að nafni, nýlega selt systur sína
fyrir 200 dinara. Hún er tveimur
árum yngri. Kaupandinn var
gamall ekkjumaður, Buljubasic að
nafni. Dedina hafði gert samning
við gamla manninn um það að
skilja systur sína eftir á fáförnum
vegi. Og þar rjeðist Buljubasic á
hana, batt hana á höndum og dró
hana heim til sín. En stúlkunni
tókst að flýja þaðan og fela sig
hjá nágranna hans. Nú hefir þeim
Dedina og Buljubasic verið varp-
að í fangelsi.