Lesbók Morgunblaðsins - 13.06.1937, Blaðsíða 7

Lesbók morgunblaðsins
183
Fyrsta blaðamannafjelag íslands.
Eftir Þorstein Gíslason.
Isambandi við 60 ára afmæli ísa-
foldarprentsmiðju hefir Morg-
unblaðið beðið mig að segja eitt-
hvað frá kynningu minni við
Björn Jónsson ritstjóra. Jeg ætla
þá að segja nokkuð frá fyrsta
blaðamannafjelagi Islands.
— Jeg kyntist Birni Jónssyni
fyrst persónulega er jeg kom heim
frá háskólanum í Khöfn sumarið
1896 og tók, skömmu síðar, að
gefa út blaðið „lsland“. Björn var
þá um fimtugt og var alment tal-
inn mikilhæfasti blaðamaður lands-
ins. „ísafold" var þá stærsta blað-
ið hjer, og Einar H. Kvaran hafði
um nokkurt skeið verið samverka-
maður Björns við ritstjórnina. Við
hin blöðin unnu aðeins ritstjórarn-
ir einir, og var „Þjóðólfur“ stærst
þeirra og mun hafa haft álíka út-
breiðslu og „ísafold“. Hin blöðin
voru „Fjallkonan", blað Valdi-
mars Asmundssonar, og „Dag-
skrá“, sem Einar skáld Benedikts-
son var þá nýlega farinn að gefa
út. Svo bættist „ísland“ í þennan
hóp í ársbyrjun 1897.
Annar þektasti blaðamaðurinn
frá fyrri árum, Jón Ólafsson, kom
heim frá Ameríku vorið 1897, eftir
nokkurra ára dvöl vestra, og sett-
ist hjer að. Eftir þinglokin 1897
varð hann ritstjóri að blaði, sem
hjet „Nýja öldin“ og var gefið út
af forsprökkum kaupfjelaganna.
Þeir Björn og Jón voru vinir frá
æskuárum, sambekkingar í skóla,
að mig minnir. Og þetta haust
höfðu þeir forgöngu í því, að hjer
var þá stofnað fyrsta blaðamanna-
fjelagið. Þeir komu báðir heim til
mín nokkrum sinnum til þess að
tala um þetta og jeg fjelst bráð-
lega á það, að v^-a með í fjelags-
skapnum. Vissa var þá fengin fyr-
ir því, að þau Valdimar Ásmunds-
son og frú Bríet Bjarnhjeðinsdótt-
ir, sem gaf út „Kvennablaðið“,
yrðu bæði með. Jóni Ólafssyni var
svo falið að tala við Hannes Þor-
steinsson, ritstjóra „Þjóðólfs", en
mjer við Einar Benediktsson. En
hvorugur þeirra var fáanlegur til
þess að vera með.
*
essir blaðamenn urðu þá stofn-
endur fjelagsins: Björn Jóns-
son og Einar H. Kvaran, Valdimar
Ásmundsson og frú Bríet Bjarn-
hjeðinsdóttir, Jón Ólafsson og Jón
Jacobson, sem var útgáfustjóri
„Nýju aldarinnar“, og jeg. Fje-
lagsstofnunin var gott verk og
nytsamlegt. Með henni átti bæði
að vernda sameiginleg hagsmuna-
mál þeirra, sem við blaðamensku
fengust, og líka að bæta viðræðu-
tón blaðanna hvers gegn öðru.
Þetta var hugsunin. Og fj'rstfram-
an af var besta samkomulag í fje-
laginu. Fundir voru haldnir viku-
lega, altaf á kvöldin. Þeir voru
haldnir í veitingahúsi, og Björn,
Jón og jeg borðuðum altaf kvöld-
verð á fundarstaðnum áður en
fundir hófust, og sumir hinna
einnig öðru hvoru. Oft var setið
lengi fram eftir kvöldum og kaffi
drukkið. Einkum %roru það við
þrír, Björn, Jón og jeg, sem venju-
lega vorum þaulsætnir þarna og
sátum stundum fram á miðjar
nætur. Bar þá margt á góma og
jeg hafði mikla skemtun af sam-
tali og sögum þeiri’a eldri mann-
anna. Þeir voru kátir og ljeku á
als oddi, er þeir mintust á ýmis-
legt frá fyrri árum, eða sögðu sög-
ur af mönnum, sem þeir hvor um
sig áttu í höggi við. Það var ein-
kennilegt í viðræðum þeirra, að
þeir uppnefndu bæði menn og hús
í bænum, og var auðheyrt, að
þetta hafði verið leikur þeirra
þegar þeir voru hjer saman á
yngri árum. Á þessum fundum
greindi þá aldrei á um neitt mál
og rjeðu þeir mestu um alt, sem
fram fór í fjelaginu. Þeir höfðu
þá aldrei átt í persónulegum ill-
deilum hvor við annan, þótt þeir
hefðu auðvita stundum haldið
fram ólíkum skoðunum í blöðum
sínum meðan báðir voru hjer rit-
stjórar á umliðnum árum. Og þeg-
ar Jón fór til Ameríku gekst
Björn, ásamt fleirum, fyrir kveðju-
samsæti, sem honum var haldið,
og flutti þar um hann mjög vin-
gjarnlega og lofsamlega ræðu.
Persónuleg illindi milli þeirra
Björns og Jóns áttu sjer ekki
stað fyrr en í deilunum, sem risu
hjer upp eftir heimflutning stjórn-
arinnar 1904, og voru þá báðir
komnir á efri ár. En í þeim deil-
um hlífði hvorugur öðrum, eins
og margir hljóta enn að muna.
Það mun því vera álit flestra, sem
muna þær deilur, að þeir hafi
veríð svarnir fjandmenn. En svo
var aldrei í raun og veru. Það var
altaf einhver taug af eldri vináttu
lifandi hjá báðum. Eitt dæmi get
jeg sagt um þetta.
*
Skömmu eftir að Björn varð
ráðherra, sumarið 1909, sá
jeg þá tvo einn morgun ganga
lengi hlið við hlið um Lækjargötu
og nærliggjandi götur og voru
þeir að sjá mjög svo bræðralegir.
Og eftir gönguna urðu þeir sam-
ferða upp í stjórnarráð. Jeg mætti
Jóni síðar um daginn og spurði
hann í spaugi, hvort hann væri
nú að verða stjórnarmaður, kvaðst
hafa sjeð þá Björn á göngu um
morguninn, og síðan hefðu þeir
leiðst upp í stjórnarráð. Jón sagði,
að þeir hefðu verið að rifja upp
gamlan kunningskap. Björn hefði
talað um, að hann væri nú orðinn
of gamall til þess að gegna ráð-
herraembættinu, en að liann hefði
haft gaman að því, ef hann hefði
verið svo sem 20 árum yngri. Um
ferðina upp í stjórnarráðið sagði
Jón mjer þetta: Hann hafði ný-
lega gefið út bók, sem hann nefndi
„Móðurmálsbókina“, og hafði sent
Birni hana að gjöf. Hún lá nú á
skrifborði hans í stjórnarráðinu og
kvaðst Björn hafa lesið hana og
Ijet mjög vel yfir. „Svona verk
eiga að launast af opinberu fje“,
sagði hann, reis svo á fætur og
bað Jón að bíða sín litla stund þar
inni. Hann kom svo inn aftur með
nokkurra hundraða króna ávísun
á landsjóð og rjetti Jóni. „Jeg vil
afgreiða þetta undir eins“, sagði