Lesbók Morgunblaðsins - 22.09.1940, Side 1

37. tölublað.

Sunnudaginn 22. september 1940.
XV. árgangur.
h.f.
KRISTJÁN ELDJÁRN:
Líf og dauði Islendinga
a Qrænlandi
Fje á beit í BrattahlíC.
Islendingar hafa lengst af ver-
ið einangruð smáþjóð á af-
skektri éy, bundnir í báða skó af
fangaleysi og skipafæð. Svo var
þó eigi á fyrstu öldum íslenskrar
bygðar, meðan íslendingar önnuð-
ust sjálfir verslun sína og sigling-
ar. Meðan þeir stóðu í nánu sam-
bandi við útlönd og nutu útlendra,
einkum norskra skipa, voru þeir
færir í flestan sjó, en það verður
að játa, að þeir hafa ekki gert anu
að en að týna þeirri tækni í skipa-
smíðum, sem þeir höfðu erft eftir
sína norsku forfeður.
En á 10. öld var hjer enginn
hörgull á skipum og íslendingar
all-mikil siglingaþjóð, og eitt
mesta afrek þeirra var nám Græn-
lands. Var það mest að þakka
framtaki eins manns, Eiríks rauða,
sem kannað hafði landið og
hvatti menn mjög til landnáms
þar, sennilega ekki án fremur
öfgakendra lýsinga á landkostum
þar. Árið 985 sigldi hann með 25
skipa flota út úr mynni Breiða-
fjarðar, og stofnaði með fólki því,
er vestur komst, einu nýlenduna,
sem fslendingar hafa nokkru
sinni eignast. Hann tók þar land,
sem best var, inni í hinum djúpu
fjarðadölum Suðvestur-Grænlands,
ljet fylgifiska sína taka sjer ból-
festu á öllum hinum búsældarleg-
ustu stöðum og gerðist sjálfur
höfðingi yfir bygðunum. (5ræn-
land var lýðveldi eins og ísland,
og öll þjóðfjelagsskipun virtist
hafa verið stæling af hinni ís-
lensku.
Fyrst framan af þreifst nýlend-
an allvel og stóð í stöðugu sam-
bandi við ísland og Noreg. Bygð-
in færðist út óðfluga. Kristni var
lögleidd, kirkjur reistar og bisk-
upsstóll stofnaður. Grænlendingar
virðast hafa verið kraftmikil
þjóð, og landið talið mikils virði,
enda byrjaði Hákon gamli snemma
að renna þangað hýru auga, og
1261 gengu Grænlendingar honum
á hönd. Eftir þetta, án þess þó að
standa í beinu sambandi við það,
hefst hnignun Grænlendinga, sem
lýkur með aldauða hins síðasta
þeirra og niðurfalli nýlendunnar,
um eða skömmu fyrir 1500. Eftir
standa aðeins samanfallnar tóft-
irnar af húsum þeirra og um-
merkin eftir starf þeirra og strit.
★
Hjer verður nú nokkru nánar
skýrt frá því, sem ramlsóknir
þessara menja hafa leitt í ljós um
kjör og menningu íslendinga á
Grænlandi, og þær getgátur og
rök, er fram hafa komið um dauða
þeirra.