Lesbók Morgunblaðsins - 22.09.1940, Page 2

298
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Furðu fáar ritaðar heimildir
varpa ljósi yfir sögu Grænlend-
inga, og þó miklu minst yfir síð-
ustu ár þeirra og danða. Það er
engiun til frásagnar um, hvernig
það bar við, og má því hver og
einn þreyta hugmyndaflug sitt á
þessu viðfaugsefni. En það hrekk
uv skamt, ef skapa á raunhæfa
mynd af lífi og dauða íslendinga
á Grænlandi. Því er það, að vís-
indamenn nútímans hafa valið þá
seinvirku, en einu mögulegu að-
ferð til að leysa vandamálið: að
spyrja hina dauðu. Með öðrum
orðum að rannsaka með kostgæfr.i
hinar sýnilegu menjar, er bygðin
hefir eftir sig látið, að knýja dána
menn og dauða hluti til sagna, að
reyna að ráða hinar torskildu rúr.-
ir jarðfundinna menja, gamalla
grafa,. hruninna hiisa o. s. frv.
Mætti líkja þessu við, ef reynt
væri af nokkrum snjáðum blöð-
um að komast fjTÍr efni lieillar
bókar. Það gefur að skilja, að því
fleiri sem hin fundnu blöð eru,
því meiri líkur eru til, að kom-
ist verði sanni næst, og því fleiri
útgreftir, sem gerðir eru á Græn-
landi, því nákvæmari verður þek>-
ing okkar á lífi og högum fólks-
ins þar. Þeii% sem mest og best
hafa ranusakað íslendingabygð-
irnar, eru fyrst Daniel Bruun og
síðan Poul Norlund, sem orðið
hefir hið stóra nafn rannsókn-
anna. Nú þegar hafa verið rann-
sakaðir allir hinir merkustu bæir,
t. d. bær Eiríks rauða, Brattahlíð,
biskupssetrið Garðar og kirkju-
staðurinn Herjólfsnes, syðst á
Grænlandi.
Rannsóknir þessar hafa gefið
allnákvæma lýsingu á atvinnuhátt-
um og verklegri menningu Græn-
lcndinga. Það er kostur allra
fornfræðilegra rannsókna, að for-
sendurnar, sem skýrt er út frá,
nefnilega sjálfir hinir jarðfundnu
hlutir, eru áþreifanlegar og óum-
deilanlegar. Ef maður t. d. finn-.
ur langeldastæði óskemt í forn-
um skálarústum, þarf ekki lengur
neinar lærðar skrifborðsbolla-
leggingar um meira eða minna
myrkar lýsingar á langeldum,
sem fyrir koma í fornum sögum.
Sjón er sögu ríkari.
í»að liggur í augum uppi, «ð
landnemarnir, sem vestur flutt-
ust, ólu aldur sinn þar með sama
móti og á íslandi, að svo miklu
leyti sem skilyrðin leyfðu, eins og
þeir fluttu með sjer íslenska lög-
gjöf og stjórnarfar. Þeir voru
fyrst og fremst bændur, kvikfjár-
ræktendur. Ef athuguð er stærð
fjósanna og fjárhúsanna má sjá
með nokkurri vissu, hve ríkir þeir
voru að gangandi fje. Eftir því
liafa nautgripir verið furðu marg-
ir, því að á hverjum meðalbæ eru
fjós fyrir 10—20 nautgripi, og
sumstaðar á venjulegum bónda-
bæjum miklu meira, svo að ekki
sje nefnt fjósið biskupsins á
Görðum, sem var 65 inetra langt
og tók um 100 gripi. Aftur á móti
eru fjárhúsin mun minni, enda
mun hafa verið líkt um það á
Grænlandi, eins og var hjer á
landi á miðöldum, að nautpening-
ur var haldinn meira en nú vegna
kjötsins, og kom þannig að miklu
leyti í stað sauðfjár nú. Fjárhús
eru þó fleiri og færri á hverjum
bæ, sumstaðar með bjer um bil
álnar þvkku taðlagi, svo að ekki
þarf að ætla, að Grænlendingar
hafi sett fje sitt alveg á guð og
gaddinn, þótt útigangur fjár hafi
vafalaust verið nokkuð almennur.
Það var afar algengt á miðöld-
um og jafnvel til skamms tíma
hjer á landi að gefa skepnum á
vetrum aðeins það, sem þurfti til
að halda í þeim lífinu, enda var
sumarið notað til framleiðslu
mjólkurmatar og varla ætlast til,
að kýr mjólkuðu mikið að vetrin-
um. Sama fóðurherkjan hefir
sennilega tíðkast á Grænlandi,
enda má sjá á básastærðinni í
f jósunum og þó enn betur af kýr-
beinum, sem finnast í rústunum,
að kýr þar hafa verið mun smá-
vaxnari þá en nú, sennilega vegna
vaneldis. Hefir það ekki bætt úr
skák, að erfitt er um allan hey-
afla á Grænlandi. Landslagi er
svo háttað, að lítið er um undir-
lendi og eru því flestir bæjanna
í þröngum dölum. Birki- og víði-
kjarr þekur hlíðarnar og er hið
besta haglendi, en grasivaxnir
flákar eru sjaldgæfir. Skortur á
slægjulöndum hlýtur því að hafa
sorfið mjog að Grænlendingum.
í kringum bæi sína ræktuðu þeir
tún og hlóðu garða kringum eins
og á íslandi, og þar hafa þeir
aflað nokkurra heyja, þótt engj-
ar væru rýrar. Nú á dögum virð-
ist slægjulandaskorturinu vera
einna versti þrándurinn í götu
þeirrar kvikfjárræktar, sem Dan
ir hafa verið að kenna Eskimóun-
u m, Grænlendingum okkar tíma.
Verða þeir að safna saman einum
hesti hjer og öðrum þar, og enn
þann dag í dag eru það gömlu ís-
lendingatúnin, sem mest gefa af
sjer. Kjarrið og mosinn hafa ekki
enn drepið í þeim alla rækt.
Þetta var þá búskapurinn. Ef
til vill hefir kornrækt verið reynd
þar vestra, því að hún mun hafa
verið almenn á íslandi, og það
segir einnig höfundur Konungs-
skuggsjár, sem hefir margar góð-
ar upplýsingar um Grænland.
Kvarnir hafa og fundist þar, en
það er þó alveg víst, að engin
kornyrkja, sem talist getur, hefir
verið stunduð af Grænlendingum.
Svín höfðu GTænlendingar fram-
an af, eftir beinafundum að
dæma, enda voru þau algeng á
íslandi fram til 1200 að núnstu
kosti. Til reiðar og áburðar voru
notaðir hestar, en þó harla lítið,
samanborið við ísland, og koma
þar til staðhættir. Grænland er of
sundurskorið af fjörðum, til þess
að hesturinn geti verið hentugí
samgöngutæki. Mest hefir verið
ferðast á bátum. Er það táknandi,
að íslendingar reikna vegalengd-
ir í dagsreiðum og þingmanna-
leiðum, en Grænlendingar fornu
í dagsróðrum.
Annar aðnlatvinnuvegur Græn-
lendinga voru veiðar og fiski. í
fjörðum og ám var gnott fiskjar,
við ströndina lá selurinn og á ör-
aefunum upp af bygðuuum gengu
hópar lireinoýra. Seluiinn var
mest veiddur, enda hægara að
veiða hann en hreininn, með
frumstæðum tækjum. Dýrmætast-
ur var þó rostungurinn, því að
tennur hans, fílabein Norður-
landa, var ein aðalútflutnings-
vara landsbúa og mjög eftirsótt-
ar í allskonar listiðnað, eins og
sjá má á kirkjumunum frá mið-
Öldum víða um lönd. Til rostungs-
veiða fóru Gtænlendingar langt
norður á bóginn, norður í Norð-