Lesbók Morgunblaðsins - 13.10.1940, Page 2
322
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
arnir um sól og vor megi rætast“,
verður alls ekki efast. Sá vilji er
hreinn og ekkert tískufyrirbrigði.
Þrátt fyrir áhrif frá öðrum, er
þarna hið sama sinni og í fyrri
bókunum.
Níi hafa liðið fjögur ár, án þess
að Ólafur Jóhann Sigurðsson hafi
sent frá sjer bók. Aftur á móti
hafa hjer og þar birst eftir hann
smásögur og smákvæði. Sögurnar
hafa alls ekki uppfylt þau loforð,
sem gefin voru með Skugganum
frá bænum. í sumum þeirra gætir
meira bókmentalegs fikts, heldur
en listar og lífs. En nokkur af
kvæðunum gætu gefið vonir um,
að Ólafur geti orðið sæmilegt ljóð-
skáld.
En svo er þá komin frá honum
stærðar saga, sem heitir Liggur
vegurinn þangað? Bókin er ósköp
blátt áfram að útliti. Þar er ekki
státað með neinu nýstárlegu eða
á annan hátt sagt við lysthafend-
ur,- Manni, sjerðu mig. Jeg greip
þessa bók með eftirvæntingu, --
en sjá, þegar jeg hafði lesið eina
kvöldstund, þá datt mjer í hug
vísa eftir Sigfvis Sigfússon sagna-
þul, sem kendi sig við Eyvindará
í Múlaþingi. Vísan er þannig:
Minna yrði um eymd og hel,
ýmsir fyndu í nauðum vöm,
yrðu allir vitrir vel,
sem veru taldir skynug börn.
Og síðan hefi jeg ekki mátt
hugsa til bókarinnar hans Óíafs
Jóhanns Sigurðssonar, án þess að
þessi vísa flögraði að mjer.
.... Þessi saga segir frá ung
um rithöfundi. Hann er rjett að
ljúka við skáldsögu, stóra bók.
Fjelaus er hann, og hanm skuldar
húsaleigu. Hann verður svo aö
fara úr húsnæðinu, sem hann hefir
búið í. En fer og selur fornbók-
sala seinustu btekurnar í eigu
sinni. En nú skánar fyrir honum.
Ritstjóri kaupir af honum sögu,
og prófessor einn hjálpar honuin
til þess að selja handritið að stóru
sþgunni. Hinn ungi rithöfundur
leigir sjer nú herbergi, og svo tek-
ur hann upp kunningsskap við
stúlku. En það gengur smátt við
skáldskapinn. Hann byrjar á einu
og öðru, en verður ekkert úr.
Hann slitur sambandi við stúlk-
una, þegar hún er orðin óljett, og
svo ráfar hann um bæinn eða
hímir í herbergi sínu. Og ráfandi
er hann seinast, þegar við sjáum
hann. En stúlkan er búin að fá
fóstureyðingardropa hjá eionum
lækninum, þegar við skiljum við
hana.
Þetta gæti nú kannske verið
söguefni, en á lesandann verkar
[>að svo, að í rauninni sje ekkert
ris á neinu í rás atburðanna. En
látum það vera, ef ekki kæmi
annað til: Það er ekki aðeins hið
ytra, sem alt er flatt, langdrægt
og leiðinlegt. Það skortir öll átök
milli ills og góðs, milli tilfinn
inga og ástríðna annarsvegar og
vilja hinsvegar. Og stíllinn, —
eltki bjargar hann bókinni. Höf-
undinum er ekki aðeins horfið það
hálfbarnalega látleysi, sem ein-
kendi stíl og framsetningu í fyrstu
bókunum, barnabókunum, heldur
hefir hann ekkert fundið hjá sjálf-
um sjer til að setja í staðinn.
Þegar vart verður við einhver
stíleinkenni, þegar einhver þúfa
rís á flatneskjunni, þá er hún
auðsýnilega aðflutt með þeim litla
og ótótlega gróðri, sem á henni
er. Halldór Laxness hefir auðsýni-
lega orðið að þola ágang í sinrii
landareign af hendi Ólafs Jó-
hanns, en nú hefir Ólafur ekki
farið til fanga um anganlendur
Laxness. Þá hefir Ólafur tekið
upp Ameríkuferðir á undan Eim-
skipafjelagi íslands, og er ekki
annað en gott um slíkt að segja,
ef hann hefði sótt til Vesturálfu
eitthvað það, sem hann hefði get-
að gert að kjarngóðum og heil-
brigðum gróðri í íslenskri mold.
Hann hefir svo sem ekki farið til
þeirra, sem verst búa í Ameríku.
Hann hefir brugðið sjer til Ernest
Hemingway. En það er hvort-
tveggja, að Ólafur JóKann hefir
ekki leitað hjá honum að ilm-
grösum og ekki er hverjum og
einum hent að rækja svo græð-
linga frá Hemingway, að þeim
þyki ekki skift um til hins verra,
enda er hörmung að sjá hinn
ameríska gróður hjá Ólafi — og
þefurinn af honum ekki góður.
En svo eru það persónurnar og
sá andi, sem rfkir í bókinni, ef
það þá er ekki of hétíðlegt að
nefna orðið andi í sambandi við
hana.
Það er fljótasgt, að engin per-
sónan er gædd verulega lífi, engin
dregin glöggum og lífgandi drátt-
um — nema gömul sveitakona,
sem kemur allra snöggvast við
sögu, meðan hún er að bíða eftir
að komast yfir götu. Sjálf aðal-
persóuan, rithöfundurinn, hvað er
hún? Rolumenni og ræfill, sem
ekkert virðist vera í. Við höfum
það alls ekki á tilfinningunni, að
þarna sje mannsefni að fara í
hundana. Við kynnumst því ekki,
að hann sje svo mikið sem greind-
ur. Hann er rola, letingi og vesa-
lingur, sem hefði þurft að taka og
setja á vinnuhæli, líklega við störf,
sem til hefði þurft hvorki andleg-
an nje líkamlegan þrótt, svo að
nokkru nemi, — ef hann hefði þá
ekki fengist til að rolast eftir
skipun manna til vatnsburðar á
eitthvert sveitaheimili — því ekki
væri nokkurt vit í að senda svona
sauðkind út á sjó, nema þá í þeim
einum tilgangi, að hún færi sjer
þar að voða. Höfundur skilur við
þessa mannkind sína á ráðleysis
reiki, en kannske hefir nú mann-
skepnan haft sig upp í það, að
fara heim til sín og skrifa þar
sögu af svipuðu tagi og Liggur
vegurinn þangað ? Hinar persón-
urnar? Um gömlu sveitakonuna
hefir þegar verið getið. Henni fylg-
ir skilningur og samúð höfundar,
svo stutt sem það nær. Já, hinar
persónurnar: Ritstjórinn er ræfiil
og mannleysa, prófessorinn asni
og afglapi, bókavörðurinn hálfvit-
laus fylliraftur, skrankaupmaður-
inn fantur, drykkjubolti, saurlífis-
maður og að minsta kosti háK'
brjálaður, læknirinn glæpamaður,
útgerðarmaðurinn steingervingur,
fjölskylda hans ósiðaðir dónar,
hmn kunni rithöfundur samvisku-
laus og skapgerðarlaus loddari.
Þetta er nú nokkuð. Svo er stúlk-
an, rolutetrið, sem söguhetjan ger-
ir þungaða, ankannalegur forn-
bóksali, kúguð prófessorsfrú, sem
hefir haldið og vill áframhaldandi
halda fram hjá manni sinum, eitt-
hvað af mellum, barrónum, fá-
bjánum, sturiuðu og bækluðu kven
fólki o. s. frv. En ekki nóg með
það, að fólkið, sem söguhetjau