Lesbók Morgunblaðsins - 13.10.1940, Side 4

324
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
og skilur annmarka og tómleik
þess lífs, sem hann er að lýsa. En
samt bregst honum bogalistin.
Hann ræður raunar virkilega yfir
meiri listtækni en áður, virðist
yfirleitt hafa fengið um hana
meiri hugmynd en hann hafði haft,
þegar hann samdi fyrri bækurnar,
en hann þekkir ekki nægilega vel
sumar persónur sínar og getur
ekki gert sjer það glögga grein
fyrir áhrifum umhverfisins á eina
einustu þeirra, að honum sje fært
að gæða hana lífi og blóði á göt-
um og í húsum borgarinnar. Hann
ætlar að láta skáldafák, sem upp
alinn er á graslendinu sunnan við
Heklu, tipla nýtískan ganga á mal-
hiki og samanþjapppaðri aurmold
Reykjavíkurgatna, en hið miðlungi
vel tamda góðhestefni úr Rang-
árþingi víxlar og hoppar. Fákur-
inn skeiðar ekki eða töltir á hin-
um hörðu götum og með hinu nýja
taumhaldi, og hann kann ekki að
laga gang sinn eftir hljóðfalli frá
harmóníku, grammófóni, jazzbandi
— eða homaflokk, sem þenur út
kinnar sínar á Austurvelli. Og
einn góðan veðurdag, þegar skáld-
ið stígur á bak á klámum, þá
hendist hann af stað áleiðis norð-
ur í land, fer á kostum í fjúki um
vegleysur og rýkur heim á einn
kotbæ í Borgarfjarðardölum. Og
nú er alt annað uppi á teningnum
en áður .... Lesandi góður, at-
huga þú, þann kafla í Gegnum
lystigarðinn, sem gerist á kot-
bænum. í næturmyrkrinu heyrir
þú dynkina frá slagborðinu í vef-
stól örlaganna og skynjar þræð-
ina, sem vefjast og falla saman
í voð .... Og niðurlag sögunnar,
það er ekki aðeins táknrænn end-
ir þessarar bókar. Það virðist um
leið táknrænt fvrir höfundinn
sjálfan og val hans að sinni á við-
fangsefnum .... Eitt skal svo að
lokum tekið fram: Þó að bókin
sje ekki vel heppnuð og í henni
falskur tónn, þá er ekki vfir henni
neinn ótótlegur blær. Höfundur-
inn leggur ekki á sig neina þrek-
raun til ónáttúra.
Guðmundur hafði í þessum bók-
um þreifað sig áfram, og mjer
fyrir mitt leyti fanst, að nú væri
kominn tími til þess, að hann sendi
frá sjer bók, sem sýndi, að hann
hefði virkilega fundið sjálfan sig,
að honum hefði nokkurnveginn
tekist að samlaða hæfileika sína
lífsreynslu sinni og þekkingu. Ef
hann sendi ekki frá sjer slíka
bók, þá hvaðf Þá gat tvent verið
til: annað það, að hann hefði
leiðst af brautum sjálfstæðrar
persónulegrar þróunar fyrir áhrif
og áróður, hitt, að hann skorti
mjög hæfileika til sjálfsgagnrýni
og listrænnar mótunar.
Svo er þá bókin komin, og jeg
tel, að höfundurinn hafi með
henni skorið úr um það, hveraig
úr honum ætli að rætast.
Ef það er rjett, sem Jónas Hall
grímsson segir, að langlífi sje lífs-
nautnin frjóa, þá ætti það a?
lengja lífið að lesa bækur, sem
þrungnar eru af þeirri tilfinningu
höfundanna, að lífið sje þeim
þrátt fyrir alt, bikar, sem þeii
teygi af veigar vaxtar þrótts of
lífsvilja. Hin nýjasta bók Guð
mundar Daníelssonar er gagnsýrð
af hæfileika höfundarins til þess
að njóta þess, sem hann sjer, heyr-
ir eða skvnjar á annan hátt, njóta,
fjölbreytninnar, gróðurmagnsins
og baráttunnar milli hinna eyð-
andi og hinna frjóvgandi og líf-
gefandi afla í sálum mannanna
og náttúrunni umhverfis, njóta
þessa sem styrkjandi, örvandi og
svalandi drykkjar. Og hver sá,
sem les bókina og er ekki að eðli
eitthvert ónáttúruhimpi — eða
hefir gert sig eða látið gera sig
að slíkri vanmetaskepnu — hlýtur
að hrífast með og njóta um leið
og hann les.
Það er best að taka það fram
strax, að ýmsir gallar eru á þess-
ari bók. Þar er sumt vanhugsað
og vangert — stundum eins og
bægri hönd höfundar hafi ekki
vitað, hvað sú vintri gerði. Smekk-
vísin er brigðul ennþá hjá höf-
undinum og tök hans á persónun-
um ekki æfinlega svo viss sem
ákjósanlegt væri. En það er al-
veg ótvírætt, að þessi bók hefir
gildi.
Stíll Guðmundar er nokkuð í
annan veg en áður, en þó gætir
þar margra hinna sðmu einkenna.
Áhrif frá öðrum eru finnanleg, eu
nú eru þau orðin algerð undan-
tekning. Stíllinn er nú einfaldari
og eðlilegri en á hinum bókunum,
en það er í honum þungi og fyll-
ing. Þar eru hinar sömu línur eins
og í lágum öldum og hæðum
þeirra sveita, þar senr höfundur-
inn er uppalinn og sagan gerist.
En stíll Guðmundar er enn ekki
fullgerður. Enn er hann honum
hálfgert vandamál. Guðmundur
hefir yfir miklum orðaforða að
ráða, og hann finnur vel blæ-
brigði orðanna og áhrif, en þegar
kemur til að velja og hafna, er
hann engan veginn viss í sinni
sök. Það er eins og honum finn-
ist stundum vissast, að taka sem
mest með.
Þrátt fyrir þetta bregst Guð-
mundi sjaldan að ná ákveðnum
heildaráhrifum, hvort sem hann
lýsir atburðum eða náttúrunni.
Stfllinn fer aldrei í mola, ef svo
mætti að orði komast. Lýsingarn-
ar á umhverfi persónanna eru í
þessari bók eins og oftar hjá Guð-
mundi, alveg sjerlega ljósar og
lifandi. Yið vitum nákvæmlega,
hvar við erum stödd og hvernig
þar er umhorfs. Eitt af því sjer-
legasta hjá Guðmundi er lýsingar
hans á veðurfari. Það er líkt og í
honum sje samansöfnuð veður-
viska forfeðranna, íslenskra
bænda, í marga liðu, og svo fái
þetta útlausn hjá honum í kjara-
miklum og mjög málandi orðum.
Þegar við lesum, er eins og við
sjáum alt í einu íslenskan bónda
standa úti fyrir dyrum sínum,
horfandi til lofts og leggjandi við
ytri og innri eyru, hlustandi á
hljóð lækja, linda og fossa, sjáv-
arhljóðið í fjarska og vindgný
fjarlægra fjalla, athugandi lit og
lögun skýja og blæbrigði heiða
og himins.
Atburðarásin í sögunni er yfir-
leitt eðlileg, yfirleitt röferjett af-
leiðing af því, sem hrærist hið
innra með persónunum, og af þeim
áhrifum, sem náttúran umhverfis
hefir á hætti þeirra og hagi. Raun-
ar kann sumum að virðast, að
sumt af því, sem gerist í upphafi
sögunnar, sje ekki sem eðlilegast,
en mjer finst það alt í samræmi
við hið óvenjulega og sýkta and-
rúmsloft, sem skapast hefir kring-
um gullsmiðinn og konu hans, en
þeim og sambúð þeirra er ein-