Lesbók Morgunblaðsins - 08.06.1941, Page 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
197
Þorsteinn Kristjánsson:
Rauðamelsölkelda og
konungskoman 1907
i.
Snæfellsnesi eru margar öl-
keldur. Þeirra nafnkunnust
er Rauðamelsölkelda. Hún er inn
til fjalls, fáeina kílómetra norð-
austur frá Rauðamel hinum ytra.
Bærinn Rauðimelur stendur und-
ir háum fallegum hraunkambi, en
dálítið lengra inni í hrauninu er
eldgígurinn, sem hraunið er runn-
ið úr, Rauðamelskúla; rís hún þar
upp á sljettlendinu, sjerkennileg
og falleg. Út frá hrauninu geng-
ur fagurt og einkennilegt stuðla-
berg til suðvesturs, gert af reglu-
legum lóðrjettum basaltsúlum, og
standa tvær bergsúlunrar alveg
viðlausar við bergið, nokkurra
mannhæða háar. Bergið mun vera
með fegurstu stuðlabergsmyndun-
um hjer á landi. Undir því er
skjólasamt og berjaland gott. Með-
fram berginu eru sljettar melgöt-
ur heim að Rauðamel, er heimsýn
þangað fögur og hlýleg.
Vegurinn fram í ölkelduna ligg-
ur um lítið skarð þar sem bergið
og hraunið mætast. Liggur gatan
síðan meðfram hraunröndinni, en'
til annarar handar víðáttumikil og
grösug hlíð og gnæfir yfir henni
hár og mikill stuðlabergshamar,
sem heitir Geldingaborg og svo
annar minni, Gluggaborg; en nið-
ur hlíðina hvítfossa ársprænur og
heita Fannár. Á hina hönd er
Rauðamelskúla.
í jaðri Rauðamelshrauns er lítil
mjög úfin hraunspilda, sem heitir
Kerlingahraun, og liggur gatan
milli hraunanna. Dregur hraunið
nafn af kerlingum þeim, sem seg-
ir frá í þjóðsögunni „Ysa var
það heillin“, og á sú saga að hafa
gerst þar. Þar í götujaðrinum er
lítil hellissmuga, sem heitir Katt-
arhellir, og segir þjóðsaga, að þar
hafi köttur smogið inn og komið
út hjá Kattarfossi í Ilítará, hjer
um bil 20 km. burtu, fjarri bæj-
um, en ekki hermir sagan hver
hafi verið viðstaddur, til að sjá
köttinn smjúga inn og koma út
og þekkja hann!
Ölkeldan er undir lágri brekku
við dálítinn læk og er lækjar-
gljúfrið fyrir ofan sjerkennilegt
og fallegt. Ölkeldan sjálf er sein
grunnur brunnur eða hola, með
vatni í; ólgar vatnið sí og æ, eins
og í sjóðandi potti og er þó kalt;
veldur því kolsýra, sem stöðugt
leggur upp úr jörðinni. Ölkeldu-
vatnið er á bragðið mjög líkt
sódavatni. í rigningatíð er það
fremur bragðdauft, veldur því að-
renslisvatn, en í frostum er það
kraftmest. Ekki er það ráðlegt,
að halla sjer niður að vatninú og
anda að sjer kolsýrunni.
Lítið bárujárnshús er yfir öl-
keldunni, ljet Jón Vídalín konsúll
byggja það, var hann þá eigandi
Rauðamels; mun hann hafa ætlað
að gera sjer fje úr ölkeldunni.
Lítill glerlaus þakgluggi er á hús-
inu, verpti löngum máríuerla á
syllu inni í húsinu og flaug um
gluggann. Efnið í hús þetta var
flutt á klökkum sunnan úr Borg-
arnesi um mestu vegleysur, því
þá var Borgarnesvegurinn ekki
kominn alla leið vestur. Þetta mun
hafa verið um árið 1905. Eiríkur
sál. Kúld á Ökrum smíðaði húsið
Áður en þetta hús var bygt, var
örlítið skýli yfir ölkeldunni, með
grjótveggjum og þilgafli.
Lengi var það trú manna, að
ölkelduvatnið væri margra meina
bót og komu sjúkir menn úr fjar-
lægum hjeruðum til þess að
drekka það, eða ljetu sækja það
á flöskum langar leiðir, jafnvel
norðan úr landi, að sögn, og hlutu
af því góða bót, og því meiri, sem
meira var fyrir haft að afla þess.
Nálægt ölkeldunni eru húsatættur
gamlar. Símon Dalaskáld getur
þess til í kviðlingum, sem hann
orti, að þar muni til forna hafa
verið „hospital“ fyrir sjúkt fóllr,
er leitaði sjer lækninga við öl-
kelduna, en reyndar munu þetta
vera garnlar selrústir. Trúin á
lækningamátt ölkelduvatnsins mun
nú löngu tekin mjög að dofna,
og rpun þá lækningakraftur þess
hafa dvínað um leið.
í landsuður frá ölkeldunni, eigi
langt þaðan, eru einkennilegir
klettar, háir sem hús. Heita þeir
Þórisbjörg. Þar er Sel-Þórir heygð-
ur, sá er nam Rauðamel hinn
ytra. Svo herma sagnir fornar.
Rauðamelsölkelda komst um
skeið undir umráð Jóns Jacob-
sonar landsbókavarðar. Síðar
komst hún í eign norskra manna.
II.
Kóngadrykkur.
Sumarið 1907 er mörgum minni-
stætt, sem þá voru komnir til
vits og ára. Þá kom Friðrik kon-
ungur VII. til landsins, með fríðu
föruneyti. „Þá riðu hetjur um
hjeruð". Ýmsum mun þó þetta
sumar ennþá minnistæðara fyrir
hina miklu þurka og grasleysi,
bæði á túnum og engjum, og var
þá erfitt að berja glerhart og
graslaust túnþýfi.
Um þessar mundir var Jón
Jacobson landsbókavörður orðinn
umráðamaður Rauðamelsölkeldu
og hugði að koma nú ölkeldunni
til vegs og virðingar í sapibandi
yið konungskomuna. Fór Jón um
vorið þessara erinda vestur að öl-
keldu og hafði með sjer klyfja-
hest með tómum flöskum, til þess
að taka ölkelduvatn á þær, og
svo eitthvað af flöskum, sem ekki
•
voru tómar. Tómar flöskur voru
síðar sóttar á mörgum hestum í
Borgarnes. í för með Jóni var Jó-
hannes Nordal íshússtjóri, allra
manna. glaðastur og reifastur, var
þá kátastur, er verst gekk og