Lesbók Morgunblaðsins - 28.09.1941, Blaðsíða 1

38. tölublað. Sunnudagur 28. «eptember 1941. XVI. árgangur.
Imé*t i iii n
Hreindýr á íslandi
Eftir H©lga Valtýsson
I Lesbók Morgunblaðsins 34. tbl.
* þ. á. (sunnud. 31. ág.) ritar
Bertel Sigurgeirsson málskrúðugt
æfintýr um breindýrin hjer á
landi og segir þar „fimm mín-
útna frásögn af því sem hjer
hefir verið að gerast í 170 ár.
Þó er sagan öll og sönn“, — »egir
höfundur.
Þessi orð höfundar ber þó ríst
eigi að taka bókstaflega. Enda
eru þ|u víðfjarri öllum raun-
veruleika — eins og æfintýr eru
ærið oft. En þau eru heldur eigi
talin sögulegur sannleikur!
Þrátt fyrir þessa alröngu frá-
sögn höfundar hefði þó eigi tekið
því að leiðrjetta hana nje and-
mæla, hefði eigi að lokum skinið
í gegn, að æfintýr þetta er ritað
í ákveðnum tilgangi. Og hann er á
þann veg, að eigi má ómótmælt
standa.
Saga sú, er höfundur segir, er
hvorki öll nje sönn. Er þar ekkert
atriði rjett með farið nema það
eitt, að skilyrði hjer á landi hafi
reynst svo góð, að hreindýrum
fjölgaði mjög ört og náðu mikl-
um þroska. Höf. virðist ætla, að
það hafi verið hreindýr þau, sem
flutt voru hingað til lands 1771,
er verið hafi forfeður hins litla
stofns, sem enn er eftir á Yestur-
öræfum á Fljðtsdalshjeraði. Hefir
þó verið skýrt rjett frá þessu
margsinnís í íslenskum blöðum á
síðustu áratugum og síðast í all-
langri grein í Le»bók Morgunblaðs
ins um hreindýraleiðangur okkar
Edvards Sigurgeirssonar og Frið-
riks bónda á Hóli, haustið 1939.
1. 1771 lifðu aðeins 3 dýr af 11,
er hingað kom, og var þeim slept
í Rangárvallasýslu. Þau „hurfu“
bráðlega, og var þar með þeirri
tilraun lokið.
2. 1776 var slept á Hvaleyri í
Hafnarfirði þeim 23 dýrum, er
eftir lifðu af 35, sem »jera Ólafur
J. Hjort gaf hingað heim, en hann
var íslendingur og um þær mund-
ir prestur á Finnmörk. Þessi dýr
juku brátt kyn «itt og hjeldust
síðan á Reykjanessfjallgarði fram
yfir 1920.
3. 1783 var litlum hóp dýra slept
á Vaðlaheiði í Eyjafirði. Þeim
fjölgaði einnig ört og dreifðust
út nm báðar Þingeyjarsýslur og
Mývatnsöræfi. Síðustu leifar þess
flokks, sem eitt sinn skifti senni-
lega þúsundum, „hurfu“ skyndi-
lega af Aiarfjarðar-öræfum fyrir
fáum árum síðan.
4. 1787 var síðasta flokknum
slept á land í Múlasýslum. Þaðan
eru ættuð þau dýr, sem enn eru
við lýði á Vestur-öræfum og höld-
ust um 100 alls haustið 1939.
Þetta er þá öll landnámssaga
hreindýra hjer á landi. Hún er
hvorki löng nje fjölbreytt og ætti
því að vera auðlærð öllum þeim,
sem um hreindýr vilja hugsa.
Höfundur virðist ætla, að hrein-
dýrin hafi lifað hjer í alsælu og
friði og „hvers konar ágætum“ í
full 60 ár. Því fer þó mjög fjarri.
Hver þeirra þriggja flokka, er lífi
hjeldu, jók svo ört kyn sitt, að
hundruðum skifti (alt að 400—
500) á næstu 7 árum eftir land-
nám hvers flokks. Voru dýrin þá
alfriðuð, enda er þetta hámarks-
aukning og affallalaus. — En nú
tóku „klögumálin að ganga á
víxl“ um tjón það og átroðning,
sem dýrin voru talin valda í bú-
fjárhögum bænda. Og þau hljóð
hækkuðu óðum.
Fyrsta veiðileyfið var því gefið
þegar 1798, en þó aðeins fyrir
tarfa.
Annað veiðilejrfið var veitt 1817.
Var það alment leyfi, en þó und-
anskildir kálfar yngri en árs-
gamlir.
Og loks er þriðja veiðileyfið frá
20. júní 1849, alment og undan-
tekningarlaust. Og síðan hefir
eigi lint ofsóknum á dýrin fram
á síðustu ár. En með hinum nýju
friðunarlögum, er sett voru haust-
ið 1939, og eftirliti því, er sett
var á stofn sumarið 1940, ætti
dýrunum nú loks að vera borgið,
enda mun reynslan óefað sýna
það og sanna, að þeim muni fjölga
ört og eðlilega, fái þau að njóta
algerðar friðunar nokkur ár. Hinn
litli, glæsilegi stofn, sem við at-
huguðum allrækilega haustið 1939,
reyndist að vera um 100 dýr alls