Lesbók Morgunblaðsins - 28.09.1941, Blaðsíða 2

230
LESBOK MORGUNBLAÐSINS
og œtti því að geta verið orðinn
450—500 dýr að 5 árum liðnum
með éðlilegri aukningu. En af þess
um hóp yrði þó, því miður, fullur
helmingur tarfar veturgamlir og
eldri. — Síðustu fregnir, sem mjer
hafa borist, virðast ætla að sanna
eðlilega fjölgun hjarðarinnar.
Munu nú vera um 170 fullorðin
dýr og 50—60 kálfar.
Læt jeg því útrætt um þessa
hlið málsins, enda hefði eigi tekið
því að leiðrjetta þessar meinlitlu
missagnir höf., hefði hann eigi
hnýtt aftan við æfintýri sitt þvi,
sem virðist vera aðaltilgangur hans
með ritsmíð þessari. Verður eigi
hjá því komist að víkja allýtar-
lega að þeirri hlið málsins.
Eftir að höfundurinn hefir lýst
því mjög glæsilega — og að mörgu
leyti rjettilega — hvílík paradís-
arsæla hafi beðið dýranna hjer á
landi fyrstu áratugina, hve þau
hafi þroskast mjög og fjölgað
stórlega, og síðan, hve maðurinn
hafi ofsótt þau miskunnarlaust og
nær gereytt þeim, sem og einnig
mun sönnu nær, — tekur höf. að
bollaleggja, hvernig eigi að vernda
þann litla stofn, sem eftir er, í
framtíðinni. Þ6« hefir hann rjett
áður margfaldað hann að tölu. Seg
ir hann nú „fá hundruð“, en fyrir
tveim árum taldi hann þau 500—
600. Virðist því frekari vernd
næsta óþörf í svip, þar sem all-
ströng friðunarlög eru nýlega geng
in í gildi, og gott eftirlit haft
með dýrunum. Er því einskis ann-
ars þörf að svo stöddu, en að
dýrin fái fullan og allan frið
næstu 5—8 árin, svo að þau geti
fjölgað raunverulega!
Höfundur rökræðir síðan málið,
út frá veikum og lítt hugsuðum
forsendum, og spyr síðan: — „Er
nokkur meining í að eiga þennan
stofn á einum stað oog setja hann
á guð og gaddinn, sem kallað er?
Margt mælir fastlega á móti því.
Svo gæti farið, að óáran eyddi
flokk þeim, sem ennþá byggir
Vesturöræfin, og væri það óbætan-
legt tjón“ o. s. frv. o. s. frv. Telur
hann besta ráðið að dreifa dýrun-
um um landið, og felist „í því
mikið öryggi gegn aleyðingu
þeirra af völdum manna og nátt-
úrunnar". — Á þessum forsendum
byggir liann síðau þá tillögu sina,
aö „viö eigum aö koma upp storu
og mynuariegu hreinayraoui, pai-
sem bændur og aönr þeir, sem
þessum malum unna, gætu lengm
stoí'n frá tii bureksturs í íram-
tíöinm. Þaö er eina örugga ieioin
ut ur ranshondum og aleyöingu
hins ágæta stoíns“ o. s. frv.
Pessar boilaieggingar iata eigi
óiíkiega í eyrurn, íramar en æiin-
týrið, sem á undan er gengið. En
óii þessi sptiaborg hrynur þó til
grunna, ef við henni er hrófiað.
Enda er hún bygð á ótrúlegri
vanþekkingu á hreindýrum, eðii
þeirra og öilu því, er hreindyra-
rækt iýtur.
Frá hvaða aleyðingu er nú svo
afar nauðsynniegt að bjarga dýr-
unum? Sjálfur segir höf., að iand-
ið hafi reynst þeim paradís frá
öndverðu, og mun það að mörgu
leyti mjög nærri sanni. Og hann
segir ennfremur, að „mennirnir
sem næst þeim búa (nú?), sýna
þeim fulla vinsemd og skilnmg“.
Þá er sú hætta horfin, en þaðau
stafaði hún mest áður! — Það
hlýtur að vera „guð og gaddur-
inn“, sem höfundur vantreystir nú
svo mjög, og virðist það mjög
tilefnislaust, eftir reynslu þeirri,
sem fengin er. Býst jeg rniklu
frekar við, að þessir tveir aðilar
muni einmitt feta í fótspor man’n-
anna og sýna hjörðinni litlu, sem
þeir hafa þyrmt í 170 ár, vinsemd
og skilninng engu síður en þeir! —
Nú hafa hreindýrin í fyrsta sinn
á 170 árum hlotið fulla vernd og
öryggi, og þessa eiga þau að fá
að njóta um hríð, áður en nokkr-
ar tvíræðar tilraunir verði gerðar
í aðra átt! — Það er eigi sökum
þess, að tillaga Bertels Sigurgeirs-
sonar um hreindýrahú, sje nein
fjarstæða. Það er hún alls eigi.
Enda er hún hvorki ný nje frum-
leg. Það var nákvæmlega sama
hugmyndin, sem vakti fyrir þeim
Kalmannstungu-bræðrum fyrir lið-
ugum 12 árum, — en þó á tals-
vert öðrum grundvelli og þraut-
hugsaðri.
Hugmynd B. S. byggist á kálfa-
tölu, — þótt þess sje hvergi getið
— úr þessum litla flokki hreindýr-
anna, sem fram til síðustu ára
hefir farið hraðfækkandi á ári
hverju, uns fækkunin virðist nf
stöðvuð. Er því þetta hrein fjai
stæða að svo stöddu, enda getut
eigi komið til mála, að ríkisstjórn
in leyfi neitt í þessa átt, fyrr et
dýrunum hefir f jölgað svo, að taka
mætti t. d. 50 kvígukálfa og fá-
eina kálfa, án þess að of nærri
sje gengið stofninum! En með
færri en 5Ó—75 dýr verður eigi
stofnað tilraunabú, svo að nokkur
mynd sje á. En svo fjölmenn
verður eigi hjörðin á Vestur-ör-
æfum, að hún þoli slíka blóðtöku
að skaðlausu, fyrr en að fullum
5 árum liðnum og úr því!--------
Þetta er aðeins ein hlið þessa
merkilega máls. En svo er og
önnur, sem er engu ómerkari. B-
S. virðist hyggja, að stofna megi
til hreindýraræktar á þeim grund
velli, sem hann hefir haft kynn
af. En það mun vera í Arnarfell
í Þingvallasveit í hinum litla
„Dýragarði" Matthíasar læknis
Einarssonar. (en svo nenfnir M.
E. það sjálfur rjettilega). Er það
fróðleg tilraun og skemtileg um
uppeldi hreinkálfa sem mann-
elskra alidýra. En hreindýrarækt
getur það aldrei orðið í almennum
skilningi. Enda mun svo reynast,
að dýrunum fjölgar t. d. upp í 50
eða fleiri. Hvernig myndr ganga
að hemja t. d. 100—200 mannelska
heimaalninga á sveitahæ heima
við? — svo að lengra sje eigi
farið! — — —
Það er löngu vitað, að hrein-
kálfar verða fljótt mannelskii
og alætir undir manna höndum
Er það margreynt á tilraunastöð
Bandaríkjanna í Alaska. En þótt
Bandaríkjamenn hafi beitt vís-
indalegum rannsóknum og að-
ferðum í hreinræktarmálum sín-
um, hefir þeim aldrei komið til
hugar að stofna til hreinræktar í
heilum hjörðum öðruvísi en réynsl-
an hefir sýnt og sannað að til-
tækilegt sje með „hálfviltum“
hreinum, en mannvönum (ámóta
og geldfjenaður). Þá aðeins helst
eðli dýranna óskert og spillist eigi
í sambúð við mennina. Og aðeins
á þann hátt væri von um að geta
rekið hreindýrarækt til nytja og
án mikilla áfalla! — Vjer íslend-
ingar höfum, því miður, eigi af
miklu að státa í þessum efnum