Lesbók Morgunblaðsins - 19.07.1942, Blaðsíða 5

okkur þarna, einkura í lieimavist
skólans, frelsið lítíð og fátæktin
mikil, en við hugsuðum, ef til vill,
minna um það, hvort við kynnum
að nota rjettilega aukið fje og
frelsi. Frelsið er fagurt hnoss, en
það gefst misjafnlega í meðferð-
inni, þótt það sje indælt í sjálfu
sjer. Skömmu eftir aldamótin var
jeg sumartíma í Kaupmannahöfu
og kyntist þá dálítið stúdenta-
lífinu þar. Ólíkt var frelsið þar
eða í latínuskólanum í Reykjavík,
þar sem okkur var harðbannað að
koma inn á veitingahiis, nema
með sjerstöku leyfi rektors, og
máttum einskis neyta þar, aö
minsta kosti meðan skóli stóð yfir.
En þarna í Kaupmannahöfn var
hver ölknæpan eða veitingastofan
við aðra, og ilminn lagði út á
götuna af ýmsu því, sem þar var
á boðstólum, og þarna var stú-
dehtum auðvitað frjálst að ganga
inn, eins og öðrum, og þótt pyngj-
an væri ljett að jafnaði, þurfti
þá ekki að leggja nema 10 aura
í sjálfsalann til þess að fá glas af
áfengu öli. Oft spurði jeg þá
sjálfan mig :„IIeldurðu að þú hefðir
kunnað að nota frelsið vel hjerna,
ef þú hefðir lent liingað beina
leið frá stúdentsprófinu?“ Og
aldrei var svarið ákveðið.
Skólauppsögnin.
Burtfararpróf okkar dimittend-
anna stóð yfir um 3 vikur að mig
minnir, og endaði þann 29. júní.
Sagan hjá Páli gamla Melsted var
síðasta námsgreinin, og var hann
ljúfur og hlýlegur við okkur þá,
eins og endranær.
Næsta dag var skólauppsögn.
30. júní 1892 var veðrið svipað
og þann dag fimmtíu árum síðar,
sólskin, logn og skýjaslæður. En
það var líka hið eina, sem mjer
fanst líkt því, sem þá var.
Á hádegi voru kennarar og
skólasveinar komnir í sæti sín
inni í „salnum“, og rektor, Jón
Þorkelsson, stóð við púltið uppi
á pallinum. Hann var hár vexti,
holdgrannur og fölleitur, en góð-
mannlegur, enda göfugmenni í
allri framkomu sinni. Málfræðin
var hans mesta yndi, og hanrí
virtist taka sjer nærri, ef læri-
LHSBOK morgunblaðsins
229
sveinar hans vanræktu eða virtu
lítils þá fræðigrein, og hrúguðu
saman stórvillum í latneska stíln-
um. En margur fátækur piltur
átti hauk í horni þar sem rektor
var, ekki síst ef hinn ungi mað-
ur hafði vakið hjá honum góðar
vonir.
Til beggja hliða við hann, fyrir
stafni, sátu kennararnir. Fyrstan
tel jeg yfirkennarann Halldór Kr.
Friðriksson, festulegan og ákveð-
inn að vanda, og hetjulegan enn,
þó kominn væri þá á áttræðis-
aldur, þá skáldjð Steingrím Thor-
steinsson, Pál Melsted sagnfræðing
og dr. Björn M. Ólsen. Nokkru
yngri voru þeir Björn Jensson,
Geir T. Zoega og Pálmi Pálsson,
sem um þær mundir munu hafa
verið á fertugsaldri. Kennaraliðið
var eigi aðeins hið myndarlegasta,
heldur ræktu þeir og starf sitt
með mestu prýði og mátti mikið
af þeim læra, ef við hefðum fært
okkur fræðslu þeirra vel í nyt.
Þegar búið var að lesa upp
einkunnir pilta í 5 bekkjum skól-
ans og allar athugasemdir, tók
rektor burtfararvottorð okkar
stúdentauna, mælti til okkar
nokkrum hlýlegum kveðjuorðum
og árnaðaróskum og afhenti svo
hverjum sitt skírteini.
Við vorum sex.
Við vorum flestir í nýjum
„diplomat'* frökkum, með hvítu
húfurnai^ í hendinni. Þessi athöfn
stóð ekki lengi yfir, því við vorum
aðeins 6, einn Húnvetningur, Sig-
fús Blöndal (bókaviirður í Kliöfn),
tveir Múlsýslungar, Þorsteinn
Gíslason (ritstjóri) og Magnús
Sæbjörnsson (læknir) og þrír
Þingeyingar, Pjetur Guðjohnsen,
Pjetur Helgi Hjálmarsson (prest-
ur) og jeg. Það ár útskrifaðist
enginn Reykvíkingur úr skólan-
um.
Ekki veit jeg hvort námshug-
urinn hefir verið minni á harð-
indaárunum á milli 1880 og 1890,'
heldur en síðar, en álitlegt var
þá ekki, að leggja út í langt
nám, og lítið um peninga. Þá
varð ekki hlaupið í bankana til
þess að fá sjer aura.
Hugur margra snjerist þá líka
til Vesturheims ferða, því fram-
tíðarvonirnar áttu örðugt með að
fá byr undir vængi hjer heima.
Þegar skólauppsögn var lokið,
bauð rektor kennurum, gestum og
okkur stúdentunum inn til sín
og gaf. okkur kaffi og glas af
víni. Ekki man jeg þó eftir öðr-
um utanskólamanni en sjera
Þorkeli Bjarnasyni á Reynivöll-
um, frænda rektors. Var hann
skrafhreifinn mjög og skemtileg-
ur. Kennararnir voru hinir aliið-
legustu, þölckuðum við þeim góða
fræðslu á liðnum árum, en þeir
tóku nú að „þjera“ okkur með
mestu virðingu, þótt þeir, sumir
hverjir, hefðu alt að þessu verið
næsta fastmæltir á „þúið“, ekki
síst ef þeim gramdist við okkur.
Þegar frá leið, mun okkur hafa
orðið það æ ljósara, hversu mikið
við áttum kennurum okkar að
þakka, og geymdum jafnan ljúfa^
minningar um kynninguna við
þessa merku menn.
Skilnaðar hófið.
Nú lá leið hinna ungu stú-
denta út úr skólahúsinu, og við
gleymdum í bili því, sem á bak
við okkur lá, en nutum sælvr
líðandi stundar. Við vorum ljett-
stígir í sólskininu og sigurvím-
unni, en þótt einkennilegt megi
virðast, lögðum við fyrst leið
okkar vestur í kirkjugarð. Þar
hvíldi bekkjarbróðir okkar, sem
látist hafði í 5. bekk, og hafði
Pjetur Guðjohnsen, sem var trje-
smiður, smíðað laglegan kross, sem
lát'a skyldi á leiðið og einnig
höfðum við krans til að leggja þar
ofan á leiðið.
Nokkur augnablik stóðum við
liljóðir meðan við vorum að
koma þessu fyrir, — æskan
í lotningu frammi fyrir dauðan-
um, — en engum okkar kom þá
til hugar, að hann sem mest
hafði unnið að þessu minnismerki,
og var fjörugastur okkar allra,
mundi falla sjálfur fyrstur í val-
inn á æskuskeiði.
Næst hjeldum við til Daníels
ljósmyndara, sem tók mynd af
okkur. Þá var kominn matmáls-
tími, en ákveðið var að við hitt -
Framh. á bls. 231.