Lesbók Morgunblaðsins - 30.01.1944, Side 7

LERBÓK MORGUNBLAÐSTNS
20
V
Þegar mættust haust og vor
Efjeg hefði getað skygnst langt
í franitíðina fyrir tugum ára, þegar
jeg var ungur maður, og sjeð,
hvað framæ tti að koma árið 1940,
þá held jeg vart hefði verið hægt
að lá mjer, þótt jeg lujfði mist á-
hugann fyrir lífiríu, trúna á lífið
og jafnvel alla lífsþrá. .Teg hefði þá
vitað fyrir atburði, er vart hefðu
getað borið eins ljótir fyrir mig í
martröð. .Jeg hefði sjeð Evrópu
enn í heljargreipum ófriðar, litið
loftárásir á borgir, horft á konur
og börn og brjóstmylkinga hrökkl-
ast frá alelda húsum á ofboðslegum
flótta eftir troðfullum vegum Pól-
lands, Hollands, Belgíu og Frakk-
iands, en um loftið fóru ríðandi
eyðendurnir úr Opinberun .Tóhann-
esar. Eyðendur þessir, á hinum
mikla degi reiðinnar, riðu ekki
gunnfákum, heldur æddu með
vængjum stáls og þrumna. Nú voru
menn orðnir fleygir, — höfðu lagt
undir sig loftið, — gátu farið að
vild út fyrir víglínu landhers og
ráðist á berskjalda, varnarlausa
borgara. Þetta gerði stríðið skelfi-
legra en blóðugustu stríð önnur,
sem sögur fara af.
Og þarna — í þessum heimi ring-
ulreiðar og tæknigrimdar, — hefði
jeg sjeð sjálfan mig, — ekki leng-
ur mann æsku og orku og þess
vegna eigi jafnfæran að reyna það
sem fyrr, að endaskifti væru höfð
á siðmenningunni. .Teg hefði sjeð
mjer nauðugan einn kost að slíta
mig upp með rótum um hánótt,
yfirgefa heimilið, sem jeg unni í
föðurlandinu kæra og leita hælis í
landi óramörgum mílna burtu, —
verða flóttamaður, er flýði styrj-
öldina ásamt hundruðum annara
manna, þakklátur gæfunni fyrir að
mjer heppnaðist að flýja, þegar
þúsundir örvilnaðra manna komust
hvergi. Jeg varð að horfast í augu
við, að allar brýr væru brotnar að
])aki, varð að byrja nýtt líf, byggja
mig upp að nýju og brjóta mjer að
nokkru braut á þeirn aldri, er menn
vona yfirleitt að geta sest í helgan
stein.
Ef jeg hefði sjeð þetta allt fyrir,
hefði jeg vissulega haft ástæðu til
að segja við sjálfan mig: „Fyrir
þjer liggur vonlaus barátta. Þú
færð aldrei undir þessu risið. Þótt
þú lifðir^tað aí, myndurðu verða
truflaður í geði upp frá því. Þú
átt allt annað en gæfu í vandum.
Þín bíður að lokum einungis ein-
manaleikur og böl, og hjarta þitt
verður fullt af beiskju.“
Það allt, sem jeg hef lýst, hefur
nú drifið á daga mína, en þó get
jeg enn í dag talið mig gæfumann.
Er jeg svo fífldjarfur að halda
því hiklaust fram, að jeg sje gæfu-
maður? Jeg hef rekið mig á, að
fólk, sem stærir sig af því, að vera
lángefið, hefur ratað í ógæfu á
næsta andartaki að kalla, rjett eins
og itl máttarvöld hafi reiðst og ‘á-
kveðið að sýna þessum oflátungum
hve gæfan sje hhverful. Hinsvegar
tel jeg gæfu mína standa svo föstum
fótum, að jeg hætti á að fullyrða,
að jeg sje gæfusamur.
Mjer hefur tekist að sætta mig
við það, sem mjer hefði eitt sinn
veitst ókleift, að flytja búferlum
frá einum heiminum til annars, frá
gamla heiminum til nýja heimsins,
að vita tortíminguna læsa klónum
í hvern hlut, sem jeg átti, að byrja
nýtt líf í nýju og annarlegu um-
hverfi með von og trú á framtíð-
ina, kannske ríkarí trú en nokkru
sinni áður.
En jeg á ekki heiðurinn af þessari
bjartsýni. Idún er eigi sjálfum mjer
að þakka, heldur frekara förunaut
mínum á skelfingarárinu 1940. Hún
hefur alltaf staðið mjer við hlið
síðustu tuttugu ár, allt frá þvf er
við giftumst, þolað með mjer súrt
og sætt af skilningi, ást og tryggð.
Það var hún, sem gaf mjer þrótt
til þess að horfast í augu við og
lifa af voveiflegu atburðina 1940.
Án hennar hefði jég látið bugast,
þótt jeg hefði verið allur af vilja
gerður.
Vilji jeg reyna að skýra til hvers
lán mitt eigi rót sína að rekja, ber
allt að sama brunni: Lán mitt staf-
ar af hamingjusömum hjúskap.
En hvað gerir hjónabönd ham-
ingjusöm? miljónir órða hafa verið
skrifuð til að reyna að skýra' slíkt
út í ystu æsar, en jep held þau væru
betur óskrifuð. Jeg get enga kenn-
ingu sett fram utn þetta blátt áfram
af því, að mjer er hún ekki kunn.
Þú getur skýrt með vísindalegum
orðum, hvað sólargeislinn sje, þú
getur rofið hann og rannsakað lit-
rófið, útlistað hróðugur með svörtu
á hvítu, hvað hann sje. En þrátt
fyrir það skilurðu aldrei til hlítar,
hvað hann er. Ilvernig getur þú
skýrt það undur, er karl og koná
verða svo eitt, að þau geta lesið
hugsanir hvors annars? Geta þau
skýrt slíkt hvort fyrir öðru sjálf?
Jeg held það verði erfitt. Og aðrir
en þau sjálf gætu einungis ráðið
í slíkt með því að verða eitt með
þeim, — en það er ekki hægt. Við
gætum líka skilið út*í hörgul, hvað